10 redenen waarom we aan ontwikkelingssamenwerking doen

De grote uitdagingen waar we voor staan – klimaat, migratie, veiligheid, gezondheid… – kunnen we alleen aan als we met andere landen samenwerken. Daarom is ontwikkelingssamenwerking een investering in het welzijn van ons allemaal. Ontdek hieronder waarom internationale solidariteit zo belangrijk, nodig en nuttig is.

De meesten onder ons hebben tijdens hun leven altijd ontwikkelingssamenwerking gekend. Ontwikkelingshulp – later ontwikkelingssamenwerking genoemd – ontstond immers vooral in de nasleep van de dekolonisering in de jaren 1960. Doel: de onafhankelijk geworden ‘ontwikkelingslanden’ – ook wel het Zuiden genoemd of de armere landen – met kennis en middelen helpen om zich te ontwikkelen.

En dat is een moeizaam en ingewikkeld proces. Het is immers niet evident om mensen en landen uit de armoede te halen. Bovendien zijn er wereldwijd veel belangen in het spel die soms tegenwerken. Gelukkig hebben we intussen al veel lessen geleerd en dat doen we ook vandaag nog. Door nieuwe inzichten stellen we voortdurend onze aanpak bij.

Tegenwoordig spreken we liever over internationale solidariteit. Het is in ieders belang dat we bouwen aan een gelijkere wereld waarin iedereen in alle veiligheid een menswaardig leven kan leiden. Niemand mag uit de boot vallen!

Toch hebben velen kritiek op het geld dat we investeren in de armere landen. Zo zouden we die centen beter bij ons inzetten waar er ook heel wat noden zijn. Bovendien zou er te veel verdwijnen in de diepe zakken van graaigrage politici en tussenpersonen.

Wij menen echter dat internationale solidariteit net uitermate belangrijk is, vandaag zelfs meer dan ooit. We staan immers voor steeds meer uitdagingen die we als klein land – en zelfs als Europese Unie – niet alleen aankunnen. Denk alleen al aan het klimaat, migratie en veiligheid.

De ongelijke wereld zoals we die nu kennen, moet wel aanleiding geven tot conflicten en instabiliteit. De gelijkere wereld die we via internationale solidariteit nastreven, zorgt dan ook voor meer veiligheid en stabiliteit. En verhoogt dus ook in hoge mate ons eigen welbevinden. Met andere woorden: internationale solidariteit is gewoonweg cruciaal, ook voor ons eigenbelang.

Hieronder geven we enkele concrete redenen mee waarom internationale solidariteit meer dan ooit nodig is. En waarom ze werkt, ook in ons eigen voordeel.

1. Zonder internationale solidariteit kunnen we de grote problemen van vandaag nooit oplossen

Onze wereld staat voor heel wat uitdagingen die de grenzen van een land of zelfs landengroep overstijgen. Het meest voor de hand liggende voorbeeld is de klimaatcrisis. Enkel mondiale afspraken kunnen hier zoden aan de dijk brengen.

Maar die werken alleen als alle landen ook de afgesproken acties kunnen uitvoeren. Als mensen enkel over hout als energiebron beschikken, kunnen de betrokken landen niet garanderen dat er geen bos meer zal gekapt worden. We moeten dus de bevolking bijstaan met andere energiebronnen of zuiniger kookvuren, met jobs, met kennis en middelen om voldoende voedsel te produceren…

Ook onze gezondheid hangt af van wat er zich buiten ons grondgebied afspeelt. Ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën houden zich niet aan landsgrenzen. Denk maar aan de coronapandemie die ons een paar jaar geteisterd heeft.

Als mensen aan de andere kant van de wereld ziektes oplopen omdat ze – louter om te overleven – te nauw contact hadden met wilde dieren, dan zal dat ook zijn weerslag hebben op ons. Als een gebrekkige gezondheidszorg elders ertoe leidt dat ziekteverwekkers onbeperkt kunnen circuleren, kan dat ook bij ons tot meer ziektes leiden. Daarom moeten we hen bijstaan opdat die ziektes zich niet kunnen verspreiden.

2. Een gelijkere wereld is een harmonischer en veiliger wereld

Niemand wil elke dag in angst leven voor mogelijk geweld. We zijn het zo gewoon dat we veilig op straat kunnen, om mensen te ontmoeten, om te winkelen, om te reizen. Maar voor velen is die angst wel een dagelijkse realiteit. Denk alleen al aan de gruwelijke oorlog die momenteel in Oekraïne en Oost-Congo woedt.

Een basisvoorwaarde voor vrede en veiligheid is gelijkheid of gelijke kansen. Als mensen elke dag strijd moeten leveren om voldoende voedsel te bemachtigen terwijl anderen het heel goed hebben, kan dat voor onrust zorgen. Als mensen, bevolkingsgroepen of landen zich achtergesteld en vernederd voelen, kan dat aanleiding geven tot wrokgevoelens en zelfs gewelddadige handelingen.

Internationale solidariteit wil de ongelijkheid lenigen, bijvoorbeeld door systemen van sociale zekerheid te installeren. Ze gaat ervan uit dat elke mens evenveel waard is en recht heeft op een menswaardig bestaan.

3. In een gelijkere wereld hoeven mensen niet op de vlucht te slaan

Dagelijks komt de problematiek van de vluchtelingen in het nieuws. We kunnen inderdaad niet iedereen opvangen. Maar waarom slaan mensen op de vlucht? Niemand verlaat zijn geboortegrond, familie en vrienden zonder een ernstige reden. Ze vluchten voor onrecht, discriminatie en geweld, of ze zien geen toekomst in hun land. En die hopen ze te vinden bij ons.

Als mensen wel een toekomst zien – een inkomen om hun gezin te onderhouden, ontplooiing, veiligheid – zullen ze geen reden zien om te vluchten. Door een kader te creëren waarin ze in hun levensonderhoud kunnen voorzien, door op te komen voor fundamentele mensenrechten, draagt internationale solidariteit ertoe bij dat mensen zich goed voelen in hun land.  

Dan is migratie geen pijnlijke noodzaak meer, maar een keuze. Zoals ook veel Belgen naar het buitenland trekken, omwille van het zonniger klimaat of een boeiende cultuur. Overigens kan migratie ook onze samenleving vooruit helpen, bijvoorbeeld door knelpuntberoepen in te vullen. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking doet al inspanningen om van migratie een positief verhaal te maken.

4. Internationale solidariteit smeedt banden

Door mensen en landen bij te staan, smeden we banden. Zo hebben duizenden studenten uit de armere landen bij ons gestudeerd, met Belgische steun. Ze kwamen terecht in een internationale groep waar ze andere nationaliteiten leerden kennen, waaronder natuurlijk ook Belgen. Er groeiden hechte vriendschappen. Zonder enige uitzondering was hun verblijf in België een aangename tijd én een eye opener. Ze kijken er steevast met enige weemoed op terug.

Dat is maar één voorbeeld van hoe solidariteit en samenwerking banden smeden. En die banden schenken ons relaties die toegang bieden tot een land, opportuniteiten voor onze bedrijven, bondgenoten… We kunnen samen oplossingen zoeken door onze sterktes bijeen te leggen. Bovendien zijn die banden cruciaal in een wereld waarin niet alle landen goeie bedoelingen hebben of waarin wereldmachten zich opdringen.

5. Internationale solidariteit is een kwestie van mensenrechten

In 1948 formuleerde de internationale gemeenschap de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In wezen weerspiegelt deze verklaring de fundamentele behoeften van ieder mens, waar ook ter wereld. Wensen we niet allemaal in vrijheid te leven, als persoon erkend te worden, met de mogelijkheid ons te ontplooien, te huwen, een inkomen en eigendom te verwerven, een menswaardig bestaan te leiden, een geloof aan te hangen en zo meer? Zonder de plichten uit het oog te verliezen. Aan de basis lijken we veel meer op elkaar dan we op het eerste gezicht zouden denken. Er bestaat effectief meer dat ons bindt dan dat ons scheidt.

Spijtig genoeg zijn er nog massaal veel mensen die hun rechten niet kunnen beleven. Door wereldwijd te werken aan duurzame menselijke ontwikkeling levert internationale solidariteit een bijdrage aan de realisatie van de fundamentele mensenrechten.

6. Internationale solidariteit zet in op zelfredzaamheid

Internationale solidariteit wil allerminst mensen of landen – de zogenaamde begunstigden – levenslang aan een infuus leggen. Dat zou nooit tot een bevredigend bestaan leiden. Mensen willen onafhankelijk over hun leven kunnen beslissen. Ook dat is een universeel gegeven.

Wat solidariteit wel beoogt, is mensen en landen zelfredzaam maken. Dat betekent dat ze zelf kunnen instaan voor hun bestaan. De begunstigden mogen net niet afhankelijk worden van de ‘hulp’. Vaak gonst het van de toffe ideeën bij de plaatselijke bevolking, en zeker de jongeren, maar het ontbreekt hen aan wat kennis en/of middelen. Internationale solidariteit geeft dan dat duwtje in de rug waardoor ze wel die duurzame, goedkope maandverbanden kunnen produceren of een applicatie kunnen ontwikkelen die boeren helpt in de strijd tegen de klimaatverstoring.

Zelfredzaamheid houdt ook in dat landen zelf hun inkomsten kunnen verwerven en niet meer moeten bedelen om hulp. Daarom staat de Belgische Ontwikkelingssamenwerking landen bij om zelf belastingen te innen, buitenlandse investeringen aan te trekken en zo meer.

Ontwikkelingssamenwerking – in de zin van het toesteken van geld – is dus een eindig verhaal! Hoe doeltreffender we de landen bijstaan, hoe sneller ze op eigen benen kunnen staan en hoe sneller we de pure ‘hulp’ kunnen afbouwen.

Internationale solidariteit streeft ernaar om van de begunstigde landen sterke partners te maken waarmee we op volkomen voet van gelijkheid kunnen samenwerken. Eigenlijk kunnen we dan pas echt van samenwerking spreken. Elk land heeft zijn sterktes, kennis en grondstoffen en die leggen we dan samen. We leren allemaal van elkaar en we hebben allemaal elkaar nodig.

7. Internationale solidariteit steunt mensen in nood en geen regeringen of tussenpersonen

Misschien meent u dat het allemaal hopeloos is omdat het geld toch in de zakken verdwijnt van tussenpersonen en nooit terechtkomt bij de mensen die het nodig hebben. Dat zal in het verleden zeker gebeurd zijn maar ondertussen hebben we bijgeleerd.

Zo beschikt het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel over een volwaardig en onafhankelijk integriteitsbureau om fraude en machtsmisbruik tegen te gaan. In de samenwerkingsprogramma’s die België met zijn partnerlanden afsluit, wordt een strikte anticorruptie-clausule opgenomen. In geval van onregelmatigheden kan België de samenwerking van overheid tot overheid voor onbepaalde tijd opschorten.

Ons land ondersteunt tevens de plaatselijke civiele samenleving opdat die haar eigen overheid ter verantwoording kan roepen. Onze niet-gouvernementele actoren – ngo’s, universiteiten… - werken sowieso rechtstreeks samen met de civiele samenleving. Ook zij doen er alles aan om transparant te zijn. Zie daarvoor bijvoorbeeld de website ngo-openboek.be. Alle gegevens over de Belgische Ontwikkelingssamenwerking vindt u op openaid.be

België steunt ook specifieke projecten rond corruptie. Daarnaast zet het zich, binnen het kader van de VN, eveneens in voor de strijd tegen corruptie.

Fraude en corruptie zijn niet altijd te vermijden. Maar dat is geen reden om onze ontwikkelingssamenwerking stop te zetten of te verminderen. Er bestaan wel degelijk doeltreffende methoden om corruptie in te tomen en die past ons land zo nauwgezet mogelijk toe.

8. Internationale solidariteit werkt!

Laat ons eerst onderscheid maken tussen humanitaire hulp en ontwikkelingssamenwerking. Humanitaire hulp verleent dringende bijstand in geval van natuurrampen en conflicten. Ze wil het leed van de getroffen bevolking verzachten en bijdragen tot het herstel van de oorspronkelijke situatie. Mensen krijgen voedselpakketten, noodhuisvesting, starterskits om weer aan landbouw te doen… Kortom, het is overduidelijk dat humanitaire hulp werkt.

Bij ontwikkelingssamenwerking liggen de zaken wat moeilijker. Zij streeft ernaar de leefomstandigheden te verbeteren en werkt meer op de lange termijn. Ze probeert fundamentele verbeteringen te verankeren.

Maar hoe meet je, tussen alle andere factoren, wat precies de impact van de ontwikkelingssamenwerking was? Toch toont onderzoek aan dat ontwikkelingssamenwerking wel degelijk gevolgd wordt door economische groei, met creatie van jobs en daling van de armoede.

Hoe dan ook zijn er heel concrete resultaten zoals veel meer kinderen – en meisjes - die naar school gaan, een daling van de kindersterfte, meer mensen die van gezondheidszorg genieten, mensen die een zaak kunnen beginnen en daardoor in hun levensonderhoud kunnen voorzien, veel minder extreme armoede en zo meer.

Een mooi voorbeeld is Zuid-Korea. Dat la nd ontving tussen 1945 en 1999 13 miljard dollar ontwikkelingshulp en kon mede daardoor uitgroeien tot de eerste ‘Aziatische tijger’. Precies daarom waren de Koreanen sterk gemotiveerd om zelf iets terug te doen. Vandaag staan ontwikkelingssamenwerking en internationale solidariteit hoog op de agenda van Zuid-Korea.

Naast financiële steun – vooral via leningen – zet het land sterk in op politieke ondersteuning, opbouw van expertise, delen van kennis, fiscale onafhankelijkheid en groene economische ontwikkeling. Ontwikkeling moet door ontwikkelingslanden zelf geleid worden en toegespitst op de eigen specifieke noden, vindt Zuid-Korea. Het ondervond immers zelf dat die benadering het meest geholpen heeft.

Ontwikkelingssamenwerking is een complex proces, maar kan wel degelijk het verschil maken. Het komt erop aan open te staan voor kritiek en te blijven leren van onze fouten. En vooral goed te luisteren naar de ervaringen van onze partners en van elkaar te leren.

9. Internationale solidariteit brengt geld op

Uit diverse studies blijkt dat het geld dat we in ontwikkelingssamenwerking investeren ook rendeert. Zo leidde elke euro die Duitsland aan hulp besteedde tussen 1978 en 2011 tot gemiddeld 0,83 euro verhoogde export. Die hogere export creëerde op zijn beurt zowat 216.000 nieuwe jobs.

In het Verenigd Koninkrijk (VK) resulteerde elke dollar aan directe bilaterale ontwikkelingsfinanciering in 0,22 dollar aan verhoogde export. Alleen al in 2014 zorgde de 5,9 miljard dollar die het VK aan directe bilaterale hulp besteedde tot een extra export van 1,3 miljard dollar en 12.000 nieuwe jobs. Australië deed het nog beter. Daar leidde elke dollar aan hulp tot een verhoogde uitvoer aan het ontvangende land van 7,1 dollar.

Dan hebben we het nog niet over de vermeden onkosten. Zo zou elke dollar geïnvesteerd in vredesopbouw 16 dollar besparen door dure toekomstige conflicten te voorkomen. Uit een andere studie blijkt dat investeren in conflictpreventie het potentieel heeft om jaarlijks 33 miljard dollar te besparen in een neutraal scenario, en nog altijd 5 miljard dollar in het meest pessimistische scenario. Hetzelfde geldt voor investeringen in de strijd tegen de klimaatverstoring.

Ontwikkelingssamenwerking brengt natuurlijk ook op voor het begunstigde land zelf. Zo zou elke dollar geïnvesteerd in de jonge kinderjaren uiteindelijk 6-17 dollar opleveren. De impact is vooral opvallend bij meisjes.

10. Internationale solidariteit is geen liefdadigheid

Niets mis met liefdadigheid – anderen helpen – maar vaak, veelal subtiel en onbewust, gaat het helpen van een arme behoeftige gepaard met een zekere neerbuigendheid. Er ontstaat een relatie van gever en ontvanger, van meerdere en mindere. En dat is nu net wat internationale solidariteit niet wil.

Internationale solidariteit wil anderen helpen op voet van gelijkheid. We zijn allemaal gelijkwaardig, hebben allen onze talenten, alleen hebben sommigen minder kansen gekregen. Aan die gemiste kansen wil solidariteit tegemoetkomen opdat iedereen zelf zijn leven in handen kan nemen.

Niemand is beter dan een ander, allen hebben we onze tekortkomingen, we kunnen allemaal van elkaar leren. De slotsom is dat we er allemaal beter van worden, ook wijzelf.

Besluit

Een wereld zonder internationale solidariteit, waarin elk land zich opsluit binnen de eigen grenzen, zou een uiterst kille wereld zijn. Een verbrokkelde wereld zonder samenhang waarin de problemen gigantische proporties zouden aannemen. Elk mens, elk land heeft het recht zichzelf te ontplooien, maar niet ten koste van de ander. Dat zou alleen maar als een boemerang terugkeren en ons eigen bestaan ondermijnen.

Daarom zet internationale solidariteit in op een open vizier, op erkenning van de ander, op empathie. En dat keert terug in de vorm van veiligheid, geborgenheid, zingeving, welzijn, economische voorspoed en zo meer. Redenen te over om internationale solidariteit te blijven koesteren.