-
Laatst bijgewerkt op

Minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez ontmoet de Nigerese president Mohamed Bazoum (© FOD Buitenlandse Zaken).
Op 1 juni 2023 was minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez in Niger om er een proefproject volgens de 3D-aanpak te lanceren. Ontwikkelingssamenwerking (development), diplomatie en defensie bundelen er de krachten. Dat moet de levensomstandigheden verbeteren en het vertrouwen van de bevolking in haar overheid herstellen.
De Sahel is een uiterst fragiele regio, en dat omwille van uiteenlopende factoren. Denk aan extreme armoede, een oprukkende woestijn en zwakke staatsstructuren. Sinds het begin van de jaren 2010 zijn er bovendien jihadistische en andere gewapende groeperingen actief zoals Al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQIM), Islamitische Staat (IS) en Boko Haram.
Niger – nochtans een van de allerarmste landen in de Sahel – blijft vooralsnog een min of meer stabiel eiland binnen de woelige regio. De economische groei is er opmerkelijk en de zeer jonge Nigerese bevolking heeft een enorm economisch potentieel. Niger is ook een betrouwbare partner. Het land evolueert gunstig op vlak van democratisering en de huidige burgerpresident Mohamed Bazoum wil de zaken grondig aanpakken.
Honderdduizenden vluchtelingen en ontheemden
Aan problemen en uitdagingen alvast geen gebrek. Zo leiden de klimaatverstoring en de toenemende verdorring tot conflicten tussen rondtrekkende veehoeders en sedentaire boeren in het zuiden. Niger ontsnapt evenmin aan de gesel van gewapende groeperingen. In de onherbergzame, uitgestrekte gebieden waar ze actief zijn, is de Nigerese staat te zwak om controle uit te oefenen. Bovendien brachten recente staatsgrepen in buurlanden Mali en Burkina Faso militaire junta’s aan de macht.
De onzekerheid dwingt talloze Nigerezen om binnen hun eigen land op de vlucht te slaan. Volgens het Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen van de VN (UNHCR) zouden er ruim 270.000 interne ontheemden leven. Maar Niger ligt ook op een van de voornaamste vluchtelingen- en migratieroutes in Afrika. Duizenden mensen uit Nigeria, Burkina Faso en Mali zoeken er bescherming. Mede met steun van België biedt UNHCR hulp aan de meer dan 580.000 vluchtelingen en ontheemden.
Torodi: zonder ontwikkeling geen veiligheid (en omgekeerd)
Een van de streken die geteisterd wordt door gewapende bendes en jihadisten is het departement Torodi, gelegen tussen hoofdstad Niamey en de grens met Burkina Faso. Om dat plattelandsgebied enigszins te stabiliseren heeft de Nigerese overheid steun gevraagd aan de internationale gemeenschap. Ze wil er haar aanwezigheid herstellen, de sociale cohesie versterken en de publieke dienstverlening verbeteren. Dat moet het vertrouwen van de bevolking in haar overheid opkrikken.
Volgens de Nigerese regering is het hoe dan ook essentieel dat de strijd tegen het terrorisme gepaard gaat met ontwikkelingsprogramma’s die de levensomstandigheden van de 260.000 inwoners van Torodi verbeteren. Zonder ontwikkeling kan er immers geen sprake zijn van veiligheid.
Want als jongeren geen toekomst zien, zijn ze een gemakkelijke prooi voor bijvoorbeeld ronselende moslimextremisten. ‘Dan sluiten ze zich aan, niet uit religieuze overtuiging, maar vanuit economische motieven of vanuit een gevoel van onrechtvaardigheid of discriminatie’, vertelde de Nigerese topgeneraal Abdou Tarka onlangs aan de VRT. Het omgekeerde geldt evenzeer. Als er continu aanslagen gepleegd worden of er dreigingen zijn van geweld, raken ontwikkelingsprojecten niet van de grond.

Afrikadirecteur Philippe Bronchain op bezoek bij de nationale gendarmerie in Niamey (© FOD Buitenlandse Zaken).
Efficiënter werken met 3D
Op deze duidelijke vraag voor steun vanwege de Nigerese overheid heeft België als een van de eerste landen een zogenaamde 3D-aanpak voorgesteld. Diplomatie, defensie en ontwikkelingssamenwerking (development) zullen er de krachten bundelen. Dat moet toelaten om veel efficiënter te werken in een fragiele context.
Zo heeft de Belgische diplomatie als troef dat zij via haar ambassadeur ter plaatse bevoorrechte contacten onderhoudt, zowel met de centrale overheid in Niamey als met de lokale overheden. Daardoor kan ze permanent opvolgen of de activiteiten goed aansluiten bij de prioriteiten van Niger. Dat komt de duurzaamheid van de resultaten ten goede.
De Belgische defensie ondersteunt de Nigerese strijdkrachten om ze autonomer en weerbaarder te maken. Dat gebeurt via advies, opleidingen en de levering van ‘niet-lethale’ uitrusting zoals helmen, verrekijkers, slaapmateriaal, voertuigen, navigatie- en communicatiemiddelen en zo meer.
Defensie is ook nauw betrokken bij de bouw van een nieuwe commandopost in Torodi. Van daaruit zal Niger zijn operaties in de zone leiden. Samen met de aanwezigheid van andere ordediensten – politie, gendarmerie, nationale garde – moet deze steun ervoor zorgen dat de Nigerese bevolking weer vertrouwen krijgt in haar veiligheidsdiensten. Dat kan natuurlijk alleen als ze erin slagen de veiligheid te garanderen. Het Belgische leger verzorgt al opleidingen in Niger sedert 2017.
Ten slotte heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking – via het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel – een grondige analyse laten maken van de socio-economische situatie in Torodi en de behoeften van de bevolking. Om aan die behoeften tegemoet te komen heeft het lokale bestuur in Torodi vervolgens ontwikkelings- en investeringsplannen geformuleerd. Enabel ondersteunt de realisatie van die plannen.
Zo moet de bevolking een betere toegang krijgen tot onderwijs en gezondheidszorg. Kinderen van vernielde scholen moeten weer naar school kunnen gaan. Dat zal de sociale bescherming verhogen en de sociale ongelijkheden verminderen.
Terzelfder tijd gaat veel aandacht naar de ontwikkeling van landbouw en veehouderij om meer voedsel te produceren. Onder meer door via boorgaten toegang tot water te garanderen voor de bevolking en het vee. Tevens wil het project jongeren aanzetten om meer te ondernemen.
Daarnaast komen er sensibiliseringscampagnes voor vrede, burgerzin en sociale cohesie. Ook de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld worden nauw betrokken.

De delegatie bezocht ook de zuivelfabriek NigerLait – een Belgisch ontwikkelingsproject – om er te spreken over de uitdagingen voor de veehouderij (© FOD Buitenlandse Zaken).
Niger heeft de lead
Het is overigens niet de bedoeling dat België daarbij sterk in het voetlicht treedt. ‘Om maximale kansen op succes te garanderen en de geloofwaardigheid van de Nigerese overheidsdiensten niet in het gedrang te brengen, is nadrukkelijk gevraagd om de aanwezigheid van de Belgische steun zo weinig mogelijk zichtbaar te maken’, zei Bart De Groof, speciaal gezant voor de Sahel. ‘Het doel is immers om de aanwezigheid van de Nigerese overheid te versterken en te tonen aan de bevolking dat de staat zijn taken ter harte neemt. De Nigerezen hebben hier de lead. Zij formuleren de noden, wij schakelen in waar dat nuttig en nodig geacht wordt.’
Inspiratie voor fragiele omgevingen
Deze alomvattende, geïntegreerde aanpak oogt veelbelovend. Het wordt hoe dan ook een boeiend proefproject dat mogelijk ook zijn toepassing zal vinden in andere fragiele omgevingen.
Dat is des te belangrijker voor België omdat ons land bij zijn ontwikkelingssamenwerking de voorkeur geeft aan fragiele landen: kwetsbare landen met een zwak staatsbestel die geconfronteerd worden met interne conflicten en instabiliteit. Werken in een fragiele context is aartsmoeilijk. Toch wil ons land dergelijke landen die het meest hulp nodig hebben, niet aan hun lot overlaten. De 3D-aanpak kan daarbij inspireren.
EU springt bij
De EU heeft zich alvast al door de 3D-aanpak laten overtuigen. Ze komt met extra geld over de brug om het Belgisch proefproject te steunen. Die ‘Europese’ activiteiten omvatten de bouw van een commissariaat en de levering van materiaal zoals meubilair, computers, kogelvrije vesten en transportmateriaal. Dat moet de veiligheidsdiensten in de regio extra slagkracht geven.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de 3 ‘3D-ministers’ gezamenlijk naar Niger zouden reizen om er het 3D-project officieel te lanceren: minister van Buitenlandse Zaken Lahbib, minister van Defensie Dedonder en minister van Ontwikkelingssamenwerking Gennez. Door omstandigheden raakte enkel minister Gennez ter plekke. Dat belette niet dat het een vruchtbaar bezoek werd met onder andere een diepgaand onderhoud met president Bazoum. Het 3D-project is hoe dan ook volop aan de gang.
België laat Niger en de Sahel niet in de steek
Momenteel loopt in Niger een gouvernementeel samenwerkingsprogramma van 60 miljoen euro voor de periode 2022-2027. Dat werkt onder meer aan een betere toegang tot gezondheidszorg en een performantere landbouw en veehouderij. 4,5 miljoen euro ervan vloeit naar het 3D-project in Torodi.
Ons land werkt ook aan een grotere klimaatrobuustheid in de Sahel en bouwt mee aan de Grote Groene Muur. Van de voorziene 50 miljoen euro is 11,5 miljoen euro bestemd voor Niger.
Daarnaast geeft België bijdragen aan diverse internationale organisaties die in Niger werkzaam zijn. Denk aan het Wereldvoedselprogramma (WFP), het VN-Kinderfonds (UNICEF), het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP) en de Wereldbank. Het Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen van de VN (UNHCR) kreeg 2 miljoen euro om ruim 400.000 vluchtelingen en interne ontheemden bij te staan. Ook tal van Belgische ngo’s hebben projecten in Niger.
Nationale veiligheidsstrategie
Maar ook in landen als Burkina Faso en Mali blijft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking onverminderd actief. De Sahel blijft immers, samen met de regio van de Grote Meren, een prioritair actiedomein van het Belgisch buitenlands beleid.
De aandacht voor de Sahel past trouwens ook in Belgiës nationale veiligheidsstrategie, met name bij de strijd tegen het internationaal terrorisme. Zoals minister Gennez het bij haar bezoek verwoordde: ‘Het is naïef om te denken dat de toenemende onveiligheid in de Sahel geen impact zal hebben bij ons hier in Europa en in België. Eerder was IS ook het probleem van het Midden-Oosten en van de VS. Maar dat weerhield de terreurorganisatie er niet van om aanslagen te plegen in Europa. Sommige problemen lijken altijd ver weg. Tot ze ineens op je stoep staan.’
Meer over Vrede & veiligheid

Historisch verdrag laat efficiënter onderzoek en vervolging toe van ergste internationale misdaden
Een nieuw multilateraal verdrag creëert een kader voor wederzijdse rechtshulp en uitlevering. Dat moet landen toelaten om veel e...

Het veldhospitaal van B-FAST in Turkije: een terugblik
Op nauwelijks 10 dagen tijd slaagde het Belgisch noodinterventieteam B-FAST - gecoördineerd door de FOD Buitenlandse Zaken - eri...

Onze ambassade in Kyiv: werken in een land in oorlog
Sinds juli 2022 beschikt België weer over een ambassade in Kyiv (Oekraïne). Wat zijn de taken en hoe valt het mee om te werken i...