3de EU-CELAC-top: EU en Latijns-Amerika en de Caraïben halen de banden aan – 10 VRAGEN

‘We moeten niet alleen samen handel drijven, we moeten ook samen gedijen’, zei commissievoorzitter Ursula von der Leyen in haar openingstoespraak. Dat was alvast het geslaagde opzet van de 3^de EU-CELAC-top die op 17 en 18 juli 2023 in Brussel doorging. Een terugblik in 10 vragen.
 

1. Wat is CELAC?

De ‘Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische staten’ of CELAC – opgericht in 2011 – is een regionaal blok van 33 Latijns-Amerikaanse en Caraïbische staten. Doel: de regionale politieke dialoog en de sociale en culturele integratie versterken, de levenskwaliteit verhogen en de economische groei stimuleren.

Naar de buitenwereld toe wil ze met eengemaakte stem optreden over thema’s waarover consensus bestaat. Als blok gaat ze in dialoog met andere landen en regionale blokken zoals de EU, China, Turkije en Rusland. De oprichters wilden vooral een blok van Amerikaanse landen creëren zonder de VS.

Niet alle landen van CELAC delen dezelfde visie. Zo zijn de zogenaamde Bolivariaanse landen links of radicaal links georiënteerd. Denk aan Nicaragua, Bolivia, Venezuela, Cuba en zo meer. Er zijn ook belangrijke verschillen qua cultuur, ontwikkeling en taal. Toch zijn ze net zoals de EU – en dat bleek ook uit de slotverklaring – gewonnen voor democratie, mensenrechten en fundamentele vrijheden, de rechtsstaat en internationale samenwerking in lijn met het VN-charter en internationale wetten.
 

2. Vanwaar de interesse van de EU voor Latijns-Amerika en de Caraïben?

Door de toenemende wrijvingen tussen de grootmachten (China, de VS, Rusland…) wil de EU zich meer focussen op andere delen van de wereld. CELAC vertegenwoordigt met uitstek een werelddeel met vooral gelijkgezinde landen die er gelijkaardige inzichten op na houden over democratie, vrede, ontwapening en zo meer. Ideale bondgenoten dus.

Het betreft ook veelal open economieën die zeer belangrijk zijn voor onze bedrijven. Zij hebben die nieuwe markten nodig nu de Russische markt vrijwel gesloten is en de export met China onder druk staat. CELAC is ook een cruciale partner voor de groene transitie omdat ze over heel wat noodzakelijke grondstoffen beschikken.

De EU heeft met haar Global Gateway een uitgebreide investeringsagenda  opgezet met het ‘Globale Zuiden’, de minder ontwikkelde landen. Doel: investeren in regio’s als Afrika, Azië, de buurlanden, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika en de Caraïben. De EU-CELAC-top bood de ideale gelegenheid om die investeringsagenda te lanceren. Het betreft ‘slimme investeringen in kwaliteitsinfrastructuur, met respect voor de hoogste sociale en milieunormen, in lijn met de waarden en normen van de EU’.
 

3. Waarom duurde het 8 jaar vooraleer er een 3^de top georganiseerd werd?

De allereerste EU-CELAC-top ging door in Chili in 2013, gevolgd door een tweede top in Brussel in 2015. In principe had er ten laatste 4 jaar later een derde top moeten doorgaan, maar de coronacrisis gooide roet in het eten.

Ook de toenmalige Braziliaanse president Bolsonaro was een spelbreker. Hij vond CELAC een te linkse organisatie en wou er niet meer aan deelnemen. En een top zonder Brazilië – dé economische grootmacht van de regio – had geen zin. Met de verkiezing van president Lula da Silva werd Brazilië weer actief binnen CELAC en brak het moment aan voor een 3^de top. President Lula is een zeer invloedrijke figuur, zowel binnen CELAC als wereldwijd. Zijn actieve deelname aan de EU-CELAC-top was dan ook een opsteker.

Op deze top werd afgesproken om elke 2 jaar een top te organiseren, afwisselend in de EU en in de CELAC-regio. De volgende top gaat door in Colombia in 2025.
 

4. Is er ook interesse van CELAC voor samenwerking met de EU?

Zoals gezegd zijn er aanzienlijke verschillen tussen de CELAC-staten. Toch verwachtten de CELAC-landen over het algemeen heel veel van de EU-CELAC-top. China mag dan al de grootste handelspartner van de regio zijn – 495 miljard export van vooral soja en mineralen in 2022 – en er stevig investeren, tegelijkertijd is CELAC bezorgd over die toenemende invloed van China. Ze wil niet langer uitsluitend afhankelijk zijn van China en de VS die bovendien onderling in een handelsconflict gewikkeld zijn. Daarom wil ze diversifiëren, onder andere door de banden met de EU aan te halen.

CELAC apprecieert ook de aanpak van de Global Gateway, met onder andere aandacht voor transparantie, de transfer van kennis en technologie en de opleiding van lokale werkkrachten. De Global Gateway ziet er ook op toe dat lokale gemeenschappen baat hebben bij alle investeringen.

5. Wat waren de voornaamste resultaten van de EU-CELAC-top?

De slotverklaring somt tal van standpunten en engagementen op zoals de toewijding aan de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), de zorg voor Moeder Aarde, de inzet voor de VN-conventies rond klimaat, biodiversiteit en woestijnvorming, en zo meer. Maar ook een gezamenlijk engagement voor wereldwijde vrede en stabiliteit met steun voor het vredesproces in Colombia en een dialoog in Haïti dat sterk te lijden heeft onder geweld.

Verder waren er vooral 4 grote aandachtspunten:

1. De groene transitie (onder ander waterstof met Chili) en groene scheepvaart (met Chili, Panama etc.)
2. Een digitale alliantie die instaat voor een digitale transitie met aandacht voor bescherming van privacy, grotere digitale connectiviteit en cyberveiligheid, het dempen van digitale kloven en een toenemend vertrouwen in de digitale economie. Tal van projecten zitten in de pipeline zoals de aanleg van datakabelnetwerken.
3. Gezondheid met inbegrip van de uitbouw van lokale capaciteiten voor de productie van vaccins, geneesmiddelen en gezondheidstechnologieën. Gezondheidssystemen moeten sterker staan qua preventie, voorbereiding en respons.
4. Critical raw materials (kritische grondstoffen) zoals lithium en koper, en zeldzame aardmetalen die onder andere nodig zijn voor de groene transitie. Van belang daarbij zijn een open en eerlijke handel, toegang tot markten en de bijdrage aan een duurzame ontwikkeling.

In totaal zal de EU via de Global Gateway meer dan 45 miljard euro investeren in Latijns-Amerika en de Caraïben, onder andere in die 4 domeinen. Nu al zitten ruim 135 projecten in de pipeline.

Er kwamen ook bilaterale akkoorden uit de bus. Met Chili ondertekende de EU een partnerschap rond duurzame toevoerketens van grondstoffen. Daarnaast ondertekende de EU 2 Memoranda of Understanding rond energie, een met Argentinië en een met Uruguay. Dat moet zorgen voor voldoende toevoer van grondstoffen in de EU en degelijke jobs en groei in de betrokken Latijns-Amerikaanse landen.

Ten slotte ging ook een minitop door tussen de EU en CARIFORUM, een groepering van Caraïbische landen. Die bracht erkenning voor de specifieke noden en interesses van de subregio zoals de impact van de klimaatverstoring en de bescherming van de oceanen.
 

6. Kwamen ook handelsakkoorden ter sprake?

Het handelsakkoord met Mercosur kwam inderdaad aan bod. Mercosur groepeert 4 economische zwaargewichten van Zuid-Amerika: Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay. Ondanks de zware druk van het Spaanse EU-voorzitterschap en landen als Duitsland, Portugal en Zweden werd geen grote vooruitgang geboekt. Vooral omdat Frankrijk bij de invoer van landbouwproducten extra garanties wil voor de bescherming van het regenwoud. Oostenrijk, Ierland en Wallonië eisen dan weer meer garanties rond duurzaamheid bij de import van vlees.

Toch hoopt commissievoorzitter von der Leyen dat het handelsakkoord met Mercosur tegen eind 2023 kan afgerond worden, evenals het vernieuwde EU-Mexico-akkoord. Er vond ook een doorbraak plaats met het ‘post-Cotonou-akkoord’, een vernieuwd akkoord met een handelsluik met de ACP-landen (Afrika, Caraïben en Stille Oceaan).
 

7. Werd ook de civiele samenleving betrokken?

Parallel met de officiële top organiseerde de EU een bijeenkomst in Tour & Taxis (Brussel) voor de civiele samenleving van zowel Europese als Latijns-Amerikaanse landen. De eerste dag ging over de jeugd, de tweede dag over milieu en sociale ontwikkeling. Ook Belgische ngo’s – die onder andere steun ontvangen van de directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking – namen actief deel.

De zogenaamde Volkerentop die aan de VUB doorging, was vooral een initiatief van Cuba. Het evenement verzette zich tegen het Amerikaanse embargo tegen Cuba en uitte kritiek op het kapitalisme en het neokolonialisme. Ook een aantal staatshoofden of ministers die deelnamen aan de EU-CELAC-top tekenden present. Denk aan Cuba, Colombia, Bolivia, Venezuela en Nicaragua.

De Volkerentop veranderde niets aan de heel goede sfeer op de EU-CELAC-top. Ook de slotverklaring van de EU-CELAC-top roept op tot het beëindigen van het embargo tegen Cuba en erkent dat de trans-Atlantische slavenhandel een ontzettende tragedie was en een misdaad tegen de mensheid.
 

8. Hoe was de houding tegenover de oorlog in Oekraïne?

Tijdens de EU-CELAC-top werd uitvoerig gedebatteerd over het conflict in Oekraïne. De slotverklaring stelt dat de deelnemers hun diepe bezorgdheid uiten over de oorlog tegen Oekraïne en dat het Black Sea Grain Initiative opnieuw van kracht moet worden. Dat initiatief moet de export van granen vanuit Oekraïne weer mogelijk maken. De deelnemende landen steunen alle diplomatieke inspanningen om tot een rechtvaardige en duurzame vrede te komen, in lijn met het VN-charter. Alleen Nicaragua kon zich niet akkoord verklaren met de paragraaf over de oorlog in Oekraïne.

De houding van CELAC op de top stemde overeen met het stemmingsgedrag in de VN. Daar ondersteunden de meeste CELAC-landen alle resoluties over Oekraïne of ze stemden in elk geval niet tegen.

9. Welke rol speelde België tijdens de EU-CELAC-top?

België speelde een heel actieve rol tijdens de top. Niet alleen waren premier Alexander De Croo en minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib prominent aanwezig, er namen ook veel Belgische bedrijven deel aan de business round table naast Belgische ngo’s aan het forum voor de civiele samenleving.

Premier De Croo maakte trouwens een opgemerkte toespraak met focus op narcoterrorisme en narcotrafiek. De handel in drugs vormt een ware gesel voor vele landen en ook de haven  van Antwerpen lijdt er sterk onder. De toespraak van de premier bood concrete ideeën om de problematiek aan te pakken en werd dan ook sterk geapprecieerd. De samenwerking van politie, douane en havens in beide regio’s zal opgedreven worden om efficiënter te kunnen strijden tegen de cocaïnetrafiek en andere georganiseerde misdaden.

De relaties met de CELAC-regio zullen ook tijdens het Belgische EU-voorzitterschap in 2024 bovenaan op de agenda staan.
 

10. Hoe zijn de relaties van België met Latijns-Amerika en de Caraïben?

Net zoals bij de EU zijn de Latijns-Amerikaanse en Caraïbische landen uiterst belangrijke partners voor België, zeker op economisch vlak. Zo’n EU-CELAC-top in Brussel – met 33 staats- en regeringsleiders of ministers van Buitenlandse Zaken – biedt dan ook een unieke gelegenheid voor bilaterale contacten.

Op de top in 2015 heeft Zijne Majesteit Koning Filip de voltallige delegatie ontvangen op het Koninklijk Paleis. Dit jaar – net voor de nationale feestdag – was dat niet mogelijk. Toch werd de Braziliaanse president Lula da Silva er hartelijk ontvangen voor een openhartig gesprek, en dat in aanwezigheid van premier De Croo en minister Lahbib. De Koning ontving eveneens de Ecuadoraanse president Guillermo Lasso en de Chileense president Gabriel Boric.

Minister Lahbib ontmoette een 6-tal ministers, onder andere van Jamaica, Panama, Cuba, Haïti en Guatemala. Er werden ook bilaterale akkoorden ondertekend. Overigens werkt ons land zeer goed samen met de Latijns-Amerikaanse landen in de VN-Mensenrechtenraad waar het momenteel lid is, onder andere rond vrouwenrechten.