6 gevaren die onze oceanen bedreigen

De oceanen ondergaan indrukwekkende veranderingen. We nemen zes ervan onder de loep.

Volgens de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) haalt de mens jaarlijks ongeveer 80 miljoen ton vis uit zeeën en oceanen. In 2011 was 29% van de zee-oppervlakte overbevist en gaat het visbestand er dus achteruit. 61% dreigt dezelfde weg op te gaan. Vergelijk dat met het begin van de jaren 1950. Toen maakten de overbeviste en maximaal beviste categorieën sámen minder dan 5% van het totaal uit tegenover 90% vandaag. Slechts 10% verkeert dus in goeden doen. 

Kustecosystemen zoals mangroven, getijdenmoerassen en zeegrasvelden spelen een belangrijke rol in de strijd tegen klimaatverandering. Zo beschermen ze tegen stormen en een stijgende zeespiegel, en voorkomen ze erosie (verlies van zandpartikels) aan de kustlijn. Ook slaan zo'n ecosystemen heel wat broeikasgassen op, zodat ze de klimaatverandering remmen. De totale hoeveelheid koolstof, opgenomen in die kustgebieden, ligt tot vijf keer hoger dan die door tropische bossen. Bovendien voelen zich daar veel vissen thuis; tal van kustgemeenschappen voeden zich ermee. En toch, ondanks die voordelen, behoren deze ecosystemen tot de meest bedreigde op aarde. Volgens het Blue Carbon Initiative, gecoördineerd door onder andere de VN-Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO), raakt jaarlijks 340.000 tot 980.000 hectare per jaar vernietigd.

Volgens UNESCO komt 80% van de vervuiling in zee van het vasteland. Denk onder meer aan rioolwater en kunstmest, die massa’s voedingsstoffen in zee doen terecht komen. Deze overdaad aan voedsel leidt tot algenbloei. Algen halen dan zoveel zuurstof uit het water dat steeds meer zones nauwelijks nog zuurstof bevatten. Het zeeleven legt er dan massaal het bijltje bij neer. Een voorbeeld is de Golf van Mexico, waarin de Mississippi uitmondt. Daar is nu een dode zone van zo'n 13.000 km². Wereldwijd zijn er vandaag bijna 500 dergelijke dode zones, met een totale oppervlakte van 245.000 km². Grofweg de oppervlakte van het Verenigd Koninkrijk.

In december 2016 publiceerden de Verenigde Naties het rapport 'Marine Debris'. Daarin staat dat het aantal soorten dat schade lijdt van afval in zee sinds 2012 gestegen is van 663 tot 817. Diersoorten zoals vissen, vogels, reptielen en zoogdieren lijden onder de vervuiling. Volgens de onderzoekers slikt 40 % van de walvisachtigen en 44 % van de zeevogels afval in. 80% van het afval in zee bestaat uit plastic (zie kader).

Vorig jaar, in 2016, deed de Ellen MacArthur Foundation nog een schrikwekkende waarschuwing. Als we verder gaan zoals we vandaag bezig zijn, zullen we in de oceanen tegen 2050 meer plastic dan vis vinden.

Daar komt bovenop dat plastics toxische stoffen bevatten, zoals weekmakers en kleurstoffen. Plastic afval absorbeert ook tal van toxische stoffen zoals PCB's, DDT en PAK's. Volgens milieutoxicoloog Colin Janssen van UGent bevatten weekdieren uit de Noordzee zoveel plastic dat we jaarlijks tot wel 11.000 plasticdeeltjes opeten.

Er zijn nog veel andere vormen van vervuiling in oceanen. Bijvoorbeeld met olie, radioactieve stoffen, zware metalen en andere gifstoffen, en vuil dat er via de atmosfeer in terecht komt. 

Omdat de mens veel fossiele brandstoffen verstookt, komt steeds meer CO2  in de atmosfeer terecht. Volgens de VN absorberen de oceanen daar ongeveer 26% van. Welnu, als CO2 in zeewater oplost, ontstaat ‘diwaterstofcarbonaat’, beter bekend als koolzuur. Gevolg: sinds het begin van de Industriële Revolutie zijn de oceanen 30% zuurder geworden. Dat zorgt ervoor dat veel organismen in de oceaan meer energie moeten besteden aan het opbouwen van hun schelpen en andere structuren. Steeds meer zones zullen, alleen al door verzuring, niet leefbaar zijn voor deze organismen.

Binnen enkele decennia zullen koralen niet langer kunnen groeien in tropische oceanen, waarschuwen de VN. Nochtans zijn koraalriffen kinderkamers van oceanen en hot spots van biodiversiteit.

De vele voedingsstoffen, van onder meer kunstmest, die in de oceanen stromen, zorgen er voor zuurstofarme, dode zones, vooral in de kustgebieden. Maar de opwarming van de oceanen door de klimaatverandering doet nog meer zuurstof uit de oceanen verdwijnen. Een studie in het wetenschappelijk tijdschrift Nature, gepubliceerd in 2017, stelt dat het zuurstofgehalte in zee de afgelopen 50 jaar met meer dan 2% is gedaald. En een onderzoek van 2010, gepubliceerd in de Annual Review of Marine Science, voorspelt een afname tot 7% van de hoeveelheid zuurstof in de oceanen in de volgende 100 jaar.

Volgens UNESCO maken oceanen 90% van het gebied uit waar leven op onze planeet mogelijk is. Er komen dan ook heel veel soorten voor. We vinden er het grootste dier op aarde: de blauwe vinvis. Maar ook treffen we daar miniscule organismen aan zoals fytoplankton, dat instaat voor 50% van de zuurstof in de atmosfeer en de basis vormt van de voedselketen in oceanen.

De vele problemen waarmee oceanen kampen (overbevissing, degradatie van kustecosystemen, vervuiling, verzuring, dalend zuurstofgehalte,...) hebben een nefaste invloed op de biodiversiteit. Alsof dat nog niet genoeg is, dienen andere gevaren zich intussen aan. Zones die tot nu toe redelijk onaangetast zijn gebleven, komen in gevaar door technologische vernieuwingen die diepzeemijnbouw mogelijk maken, net als intensievere vismethodes, en het alsmaar dieper boren naar olie en gas. Tegen 2100 zal meer dan de helft van de soorten in zee op de rand van uitsterven staan als we verder doen zoals vandaag, waarschuwt UNESCO.

Oceanen zijn een belangrijke bron van voeding, vooral voor mensen in de armste landen. Volgens de VN leeft 540 miljoen mensen, dus 8% van de wereldbevolking, van visvangst en aquacultuur, en is vis de belangrijkste bron van dierlijke eiwitten voor minstens één miljard mensen.

De vele gevaren die oceanen vandaag bedreigen, brengen deze bron van voeding en inkomsten in gedrang. De achteruitgang van oceanen doet ook de mogelijkheden tot recreatie en toerisme afnemen. Het brengt de gezondheid van mensen in gedrang, ook door de toenemende hoeveelheid gifstoffen in zee-organismen. Deze evoluties kunnen leiden tot meer armoede, honger, conflicten en zelfs oorlog. 

Naast de vele gevaren die de oceanen bedreigen, zijn er gelukkig ook talloze initiatieven die het tij willen keren. Al 12,7% van de zeezones die afhangen van individuele kustlanden (tussen 0 en 200 zeemijl) is beschermd. De EU streeft naar een duurzame visserij in ‘zo veel mogelijk’ wateren. En in december 2016 kwamen de EU en de VN overeen om samen te werken omtrent onder meer vervuiling van oceanen. Ook in 2016 vond in Washington de internationale 'Our Ocean Conference' plaats. Daar is 5,3 miljard dollar toegezegd voor de bescherming van oceanen. Gelijkaardige conferenties zijn gepland in 2017 in de EU, en in 2018 in Indonesië. En niet te vergeten: in juni 2017 boog de internationale gemeenschap zich op een VN-Top in New-York over SDG14, het Duurzaam Ontwikkelingsdoel dat de oceanen wil beschermen. België werkte daar actief aan mee.