African Peace Facility: Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen

In essentie groeide de oprichting van de EU voort uit inspanningen om interne verdeling te overstijgen en vrede te bevorderen. Ook de Afrikaanse Unie (AU) kreeg bij haar oprichting in 2002 een duidelijk vredesmandaat mee. Ze bouwde daartoe een specifieke architectuur uit: de African Peace and Security Architecture (APSA). Daarin kregen diverse organen een rol in de handhaving van de vrede in Afrika. Onder meer een centrale raad en 8 regionale economische gemeenschappen zoals ECOWAS (West-Afrika) en SADC (zuidelijk Afrika).

In 2003 vroeg de AU aan de EU of ze haar vredesinspanningen wou ondersteunen. Daarop richtte de EU de African Peace Facility op. Afrikaans eigenaarschap stond voorop: de APF zou Afrikaanse oplossingen bieden voor Afrikaanse problemen. Waarom ging de EU in op die vraag? Omdat vrede in Afrika cruciaal is voor de veiligheid in Europa en migratie voorkomt. Bovendien is vredesopbouw onmisbaar voor duurzame ontwikkeling.

De APF legde zich niet alleen toe op vredesoperaties, maar steunde ook de APSA in haar werking: conflictpreventie, conflictbeheer via onder andere bemiddeling, wederopbouw na een conflict en specifieke thema’s als terrorisme en piraterij. Ten slotte ondersteunde de APF ook een Early Response Mechanism. Daarmee kan de AU in principe binnen de 10 dagen ingrijpen als een conflict dreigt uit de hand te lopen. Ook conflictpreventie en – beheer behoren tot de mogelijkheden (zie kader).

Sedert 2004 hebben 14 vredesoperaties plaatsgevonden in 19 landen, vaak in een vijandige omgeving en in een gevoelige politieke context. Toch haalden veel operaties een behoorlijk resultaat. Zo kon de duurste missie – AMISOM in Somalië – vanaf 2007 een vervallen staat stabiliseren en perspectief bieden (zie kader).

De APF ontplooide ook cruciale engagementen voor de Europese veiligheid in de Sahel (strijd tegen terrorisme, internationale misdaad en mensenhandel), in het bekken van het Tsjaadmeer (strijd tegen de jihadistische beweging Boko Haram) en Gambia (geweld voorkomen tijdens de transitie van een autoritair naar een democratisch regime). In Burundi konden geweld en massale schendingen van mensenrechten ontmoedigd worden, al bleef de impact er eerder beperkt.

Niet minder dan 93% van het totale APF-budget of 2,68 miljoen euro werd in de vredesoperaties gepompt. Om en bij de 6% vloeide naar capaciteitsopbouw (met onder meer de vredesarchitectuur) en 1% naar de vroege respons.

De AU is volop op zoek naar eigen financiering, onder meer via een heffing op import. Dat moet 25% van de kosten van de vredesoperaties kunnen dekken. Bovendien werkt de AU samen met andere partners zoals de VN en de NAVO, en met individuele landen als China, de VS en Turkije.

Globaal genomen heeft de APF goed werk geleverd. De EU en de AU werkten in een goeie verstandhouding samen waarbij de AU steeds de leiding nam over de operaties. Minpuntje was de vaak tijdrovende procedure (aanbestedingen…) om een missie op te starten. Vandaar dat in 2009 een Early Response Mechanism werd opgericht.

In 2021 wordt de APF opgevolgd door de European Peace Facility (EPF). Dat EPF zal zich niet uitsluitend richten op Afrika, maar op de hele wereld. Het wordt een Europees gestuurd instrument dat niet meer strak gebonden is aan de Afrikaanse vredesarchitectuur en de AU. De EPF zal rechtstreeks individuele landen kunnen steunen.

Afrika blijft hoe dan ook een belangrijke partner in het domein van vrede en veiligheid, met ruimte voor capaciteitsopbouw door de EU. Ook de opgedane ervaringen van de APF worden meegenomen naar de EPF. Want zonder internationale veiligheid kan geen sprake zijn van Europese veiligheid.