Alomvattende aanpak biedt vrede én een toekomst aan veehouders in Oeganda

Na 4 lange jaren van etnische conflicten in het noordoosten van Oeganda krabbelt de bevolking er geleidelijk weer overeind. Dierenartsen Zonder Grenzen leverde er een belangrijke bijdrage aan het herstel via een alomvattende aanpak: humanitaire hulp, vredesdialogen, reparatie van waterpompen, inenting van vee en zo meer.

Karamoja is een regio in het noordoosten van Oeganda, met zijn 27.528 km² iets kleiner dan België. De 1,2 miljoen inwoners – de Karamojong – leven er vooral van vee. Gekleed in kleurrijke gewaden hoeden ze er al eeuwenlang hun dieren doorheen de uitgestrekte savannelandschappen, op zoek naar gras en water.
 

Nietsontziende plunderingen

Maar Karamoja is heel arm. In 1980 werd de regio getroffen door een uiterst zware hongersnood. Bovendien steken geregeld conflicten de kop op tussen de verschillende etnische groepen.

Na een tiental jaren van relatieve vrede laaide vanaf 2019 de strijd weer op. En dat kwam bovenop een al explosieve cocktail van armoede, corruptie, politiek geweld en klimaatverstoring. Niet alleen werd het vee gestolen, er werden ook hele dorpen nietsontziend geplunderd.

Vooral de meest kwetsbare herdersgemeenschappen waren het slachtoffer. Zij raakten niet alleen hun vee en al hun overige bezittingen kwijt, ook veel mensenlevens gingen verloren.

Een ware hel dus voor de Karamojong. Ten einde raad legden ze zich toe op het verbouwen van gewassen. Maar dan hadden ze weer af te rekenen met extreme droogte en plagen van legerrupsen. Resultaat: massale misoogsten.

Hout kappen

Tot overmaat van ramp gingen de voedselprijzen door het dak als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Velen hadden geen andere keuze dan wilde vruchten (woestijndadels, tamarindepeulen…) en graszaden te eten.

Ook hout kappen in de ecologisch waardevolle bergen was een noodoplossing. Dat verkochten ze dan als kookhout en houtskool. Maar daar zetten ze een vicieuze cirkel mee in gang: zonder bomen stroomt het water sneller naar de vlaktes. Dat werkt overstromingen en verwoesting van gewassen in de hand en vergroot ook de kans op epidemieën bij het vee.

Kortom, conflicten én de klimaatverstoring duwden de mensen in een val zonder uitweg. De cijfers spreken boekdelen: alleen al tussen juni en september 2022 verhongerden meer dan 2.000 mensen, 41% van de bevolking kampte met zware voedseltekorten.

Toch is de toestand vandaag relatief vredevol en krabbelt de bevolking geleidelijk opnieuw overeind. Nog maar 5% van de Karamojong lijdt onder een gebrek aan voedsel. En daar hebben de activiteiten van Dierenartsen Zonder Grenzen (DZG) – een partner van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking – zeker toe bijgedragen.
 

Een alomvattende aanpak

In 2023 legden de meeste veedieven eindelijk de wapens neer, onder andere na een ontwapeningscampagne door het Oegandese leger. Een gunstig regenseizoen hielp ook een handje.

Om die positieve evolutie stevig te verankeren, kwam DZG op de proppen met een alomvattende aanpak. Cruciaal daarbij was de combinatie van humanitaire hulp – voor de onmiddellijke noden – met vredesopbouw en ontwikkelingsactiviteiten – voor de langere termijn. In vaktermen spreekt men van de ‘HDP-nexus’, de synergie tussen humanitarian, development en peace.

De focus lag op het herstel van de veehouderij. Het herdersbestaan is immers het meest geschikte bestaansmiddel in Karamoja. DZG ontplooide daartoe uiteenlopende acties:

• 1665 kwetsbare huishoudens kregen contant geld: 5 maanden lang elke maand 20 tot 25 euro om voedsel, gezondheidszorg en huisvesting te betalen. Een kleine som maar wel voor velen het verschil tussen leven en dood (zie kader met getuigenis). Vooral daklozen, mensen met een beperking, ouderen en chronisch zieken kwamen in aanmerking. Dankzij deze onvoorwaardelijke cashbedeling kunnen ze weer controle over hun leven verwerven.
• Ruim 70 lokale verenigingen werden vormingen rond vredesopbouw aangeboden. Samen met de meer dan 900 opgeleide personen stimuleerde DZG vervolgens een vredesdialoog tussen gemeenschappen via diverse mediakanalen zoals radio-uitzendingen en theaterstukken opgevoerd door vredeskaravanen. Dat leidde tot de vrijwillige inlevering van honderden wapens. Meer dan 30.000 veehouders – zelfs van de aangrenzende Keniaanse Turkana-regio – kregen op die manier toegang tot gemeenschappelijke graslanden zonder risico op gewelddadige confrontaties.
• Jonge veedieven die hun wapens inleverden, kregen sessies rond conflictoplossing en traumaverwerking. Daarnaast ontvingen ze elk 2 geiten waarmee ze zelfstandig een toekomst konden uitbouwen en zich konden re-integreren in de gemeenschap.
• DZG herstelde 86 waterpompen die 37.500 veehouders en hun vee schoon water verschaffen.
• DZG vaccineerde 122.786 dieren om de gezondheid van de kuddes van 49.846 veehouders op peil te houden. Door overstromingen is het vee immers veel vatbaarder voor dodelijke besmettelijke ziekten als miltvuur en mond- en klauwzeer.
• In spaargroepen leren de mensen sparen: 53 groepen van telkens 15 à 30 dorpelingen komen wekelijks samen om geld te sparen door via één of meerdere aandelen de spaarkas te spijzen. Ze leveren ook een verplichte bijdrage aan een sociaal zekerheidsfonds. Wie spaart kan vervolgens ook geld lenen om nieuwe activiteiten op te zetten en zo zijn inkomsten te diversifiëren. Denk aan een kleinhandel opzetten of een brouwerijtje opstarten naast hun hoofdactiviteit. Op die manier kunnen ze onverwachte tegenslagen zoals plunderingen of extreme droogte overbruggen. DZG zet al 15 jaar in op spaargroepen.

De succesvolle aanpak toont aan dat conflicten wel degelijk te ontmijnen zijn, op voorwaarde dat er oog is voor de noden van iedereen en dat er begrip gestimuleerd wordt tussen de verschillende gemeenschappen.

Een alomvattende HDP-benadering blijkt daarbij cruciaal. Duurzame resultaten bereik je slechts als je de context goed begrijpt en aspecten van humanitaire hulp, ontwikkelingssamenwerking en vredesopbouw (bemiddeling) combineert. Alleen zo kan je opnieuw een stevige basis opbouwen zodat mensen zich weer kunnen ontplooien.