België beslist mee over de zeebodem – 11 VRAGEN

  1. Laatst bijgewerkt op
Image
Zeebodem met mangaanknollen

Een stukje zeebodem rijkelijk bezaaid met mangaanknollen. © NOAA Ocean Exploration

De ontginning van de zeebodem wordt fel gecontesteerd. In deze context is België in 2023 lid van de Raad van de Internationale Zeebodemautoriteit. Daardoor kan ons land een actieve rol spelen bij de uitwerking van het juridisch kader voor de ontginning van minerale rijkdommen op de zeebodem in de internationale wateren. Kom er alles over te weten via 11 vragen.

 

1. Wat is de Internationale Zeebodemautoriteit?

De Internationale Zeebodemautoriteit (International Seabed Authority of ISA) is een gespecialiseerd VN-Agentschap dat optreedt als een autonome intergouvernementele organisatie. De ISA is gevestigd in Kingston, de hoofdstad van Jamaica.

167 landen maken deel uit van de ISA, naast de Europese Unie. Dat zijn diezelfde ‘verdragspartijen’ die het VN-Zeerechtverdrag of UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea) bekrachtigd hebben (zie verder). UNCLOS vormt het unieke wettelijke kader voor alle activiteiten op zee.

Image
Vergaderzaal ISA

De vergaderzaal van de ISA. © ISA

2. Wat doet de Internationale Zeebodemautoriteit?

De ISA ontstond binnen het kader van het VN-Zeerechtverdrag of UNCLOS waarvan de onderhandelingen in 1982 afgerond werden en dat in 1994 in werking trad. UNCLOS stelt dat de ISA ‘dé autoriteit is waarmee de partijen de activiteiten in ‘het Gebied’ zullen organiseren en controleren met het oog op het beheer van de hulpbronnen binnen het Gebied.’

Met het Gebied (the Area) wordt verwezen naar de zeebodem en de ondergrond ervan in de internationale wateren, dus die delen van de oceanen die buiten elke nationale jurisdictie vallen. Het Gebied vormt een gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid.

De kuststaten hebben wel soevereine rechten, onder meer het recht op economische exploitatie binnen hun eigen maritieme zone. Deze bestaat uit de territoriale zee, de Exclusieve Economische Zone en het Continentaal Plat. In de territoriale zee – tot 12 zeemijl vanaf de basislijn – hebben de lidstaten de volledige soevereiniteit. In de Exclusieve Economische Zone – tot 200 zeemijl vanaf de basislijn – en zelfs op het Continentaal Plat – mogelijk verder dan 200 mijl - zijn die rechten meer gefocust op economische exploitatie. De figuur hieronder geeft een overzicht van de diverse zones op zee.

Met andere woorden, alleen de ISA is bevoegd om alle activiteiten die betrekking hebben op het Gebied te reguleren, met inbegrip van mogelijke ontginning van mineralen. Geen enkel individueel land heeft het recht om beslag te leggen op het Gebied of zijn hulpbronnen.

Image
Maritieme zones

3. Wat zijn de voornaamste organen van de Internationale Zeebodemautoriteit?

De Raad heeft 36 leden die door de Vergadering (zie verder) gekozen worden. Hij formuleert de regels en procedures die door de Vergadering goedgekeurd moeten worden. De Raad keurt ook de contracten met landen en private ondernemingen goed voor prospectie, verkenning en in de toekomst ook ontginning van de zeebodem.

In de Vergadering of Assemblee zetelen alle 167 lidstaten en de Europese Unie. Zij keurt de reglementen goed en kiest de leden van de Raad en andere organen, naast de Secretaris-Generaal.

Het Secretariaat staat in voor het beheer en de organisatie van de ISA en wordt geleid door de Secretaris-Generaal.

In de Juridische en Technische Commissie (LTC) zetelen 41 experten voor een periode van 5 jaar. De Raad kiest de leden uit kandidaten die de lidstaten voordragen. De LTC houdt onder meer toezicht op de exploratie van de zeebodem en formuleert en herziet reglementering.

 

4. Wat doet België binnen de ISA?

België is van bij de aanvang lidstaat van de ISA en zetelt dus in de Vergadering. Elk lid van de Vergadering mag ook deelnemen aan de vergaderingen van de Raad als waarnemer.

Ons land was sinds de oprichting van de ISA in 1994 ook al 4 keer lid van de Raad, de laatste keer in 2016.

In 2023 is België opnieuw lid van de Raad. Dat verliep niet zonder slag of stoot. Om het mandaat binnen te halen, werd uitvoerig onderhandeld door ons land, zelfs tot op het niveau van onze Minister van Buitenlandse Zaken, met ondersteuning van onze ambassade in Kingston - die ook de Permanente Vertegenwoordiging bij ISA is - en het netwerk van diplomatieke posten en in overleg met de FOD Economie en de FOD Volksgezondheid (afdeling marien milieubeleid).

Als initiatiefnemer van de Blue Leaders – landen die ijveren voor een verregaande bescherming van de oceanen (30% tegen 2030) – zal België binnen de Raad optreden als een actieve pleitbezorger van een zeer strikte regelgeving.

De Belgische mariene biologe Ellen Pape is van januari 2023 tot december 2027 lid van de Juridische en Technische Commissie. Het is de eerste keer dan een Belgische wetenschapper lid van deze commissie is.

Image
Hugo Verbist

Onze ambassadeur in Kingston, Hugo Verbist (centraal), vertegenwoordigt België in de ISA. Links medewerker Joost Depaepe. © ISA

5. Waarom is de zeebodem zo belangrijk?

De broodnodige groene energietransitie – met onder meer zonne- en windenergie en het gebruik van elektrische wagens – en de digitalisering vergen gigantisch veel mineralen. Nu blijkt de zeebodem uitermate rijk te zijn aan metaalrijke knollen. Bekendst zijn de polymetallische of mangaanknollen die veel mangaan bevatten en in mindere mate ook metalen als nikker, kobalt en koper. Daarnaast zijn er polymetallische sulfiden (vooral koper en zink, ook lood, goud en zilver) en kobaltrijke ferromangaankorsten (zoals mangaanknollen maar met meer kobalt, platina en zeldzame aardmetalen).

Terzelfder tijd zijn de oceanen – en hun bodem – van cruciaal belang voor klimaat en milieu. Zo absorberen ze massaal veel koolstof en hitte. Ze herbergen tevens een immense biodiversiteit. Begin maart 2023 hebben de Verenigde Naties (VN) nog de onderhandelingen afgesloten om in de internationale wateren het mogelijk te maken mariene zones te beschermen. Dit akkoord zou in de loop van het jaar ondertekend worden en achteraf bekrachtigd moeten worden.

De eventuele ontginning van de zeebodem is dus een uiterst delicate kwestie. De meeste ngo’s pleiten voor een moratorium. België pleit niet voor een moratorium, maar vindt dat het onder meer noodzakelijk is om voorafgaand een regelgevend kader uit te werken dat het mariene milieu beschermt tegen mogelijk schadelijke effecten van de ontginning van de zeebodem (of diepzeemijnbouw).

Image
Mangaanknol

Een typische mangaanknol. © iStock

6. Hoever staat de ISA met zijn regelgeving?

De regelgeving rond prospectie en exploratie werd al lang geleden afgerond. Bedrijven kunnen beperkte verkenningsactiviteiten uitvoeren in het Gebied mits ze door een land – lidstaat van de ISA – gesponsord worden. Het sponsorende land geeft geen financiële steun maar stelt zich wel garant voor het bedrijf. In geval van schade tijdens de exploratie is de sponsorende staat daarvoor verantwoordelijk.

De regelgeving rond exploitatie daarentegen is nog verre van af. Het is immers niet eenvoudig om een degelijke regelgeving uit te werken waar elke partij zich achter kan scharen.

Het eiland Nauru heeft een specifieke juridische bepaling ingeroepen die aan de ISA-lidstaten 2 jaar geeft om de regelgeving af te ronden. De termijn loopt af op 9 juli 2023. Tegen dan moet de regelgeving afgewerkt zijn, omdat na die datum al een werkplan voor exploitatie zou kunnen ingediend worden. Nauru sponsort het bedrijf Nauru Ocean Resources Company Inc. (NORI), dochtermaatschappij van het Canadese The Metals Company.

Dat de deadline van 9 juli gehaald zal worden om de volledige regelgeving rond exploitatie aan te nemen, is zo goed als uitgesloten. De meeste landen vinden dat die deadline te kort is en ingaat tegen het voorzorgsprincipe en aanvaarden niet dat de exploitatie gestart wordt vooraleer er een afdoende regelgeving bestaat. Sommige landen stellen ook een pauze of moratorium voor.

 

7. Welk standpunt zal België verdedigen?

België hanteert strikt het voorzorgsprincipe. Er kan geen sprake zijn van exploitatie van de zeebodem zonder een akkoord over een pakket van regels en regulering die significante schade aan de oceaanbiodiversiteit en mariene ecosystemen verhindert.

Volgens ons land moet aan 3 voorwaarden worden voldaan:

  1. De ISA moet robuuste, milieuvriendelijke regels, regulering en procedures aannemen. Dat regulerend kader moet leiden tot ‘het hoogste en meest doeltreffende niveau van bescherming van het mariene milieu - met inbegrip van fragiele ecosystemen en de mondiale klimaatfuncties van de oceanen – tegen de mogelijk schadelijke effecten van exploitatie van de diepzee, zowel op korte als op lange termijn’. Dat laat geen artificiële deadlines toe voor de (overhaaste) afronding van de regulering.
  2. Er is nood aan ‘meer onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dat voldoende en geschikte informatie moet opleveren om gegronde, evidence based beslissingen te kunnen nemen over de milieu-impact van de activiteiten’.
  3. Men kan niet aan exploitatie beginnen zonder ook aan de bescherming van de oceanen te denken. Voor België is het kristalhelder dat ‘30% van de oceanen kwalitatief beschermd moet worden vooraleer we een werkplan voor exploitatie kunnen goedkeuren’.

Elke ontginningsactiviteit moet uitgesteld worden tot aan alle bovenvermelde voorwaarden voldaan is.

 

8. Welke resultaten mogen we verwachten in 2023?

België hoopt dat de uitwerking van de regelgeving op een beter gestructureerde en efficiëntere manier kan verlopen dan tot nu toe het geval was.

Bovendien moet, na afloop van de deadline op 9 juli 2023, vermeden worden dat er juridische onzekerheid ontstaat als een werkplan voor exploitatie zou ingediend worden. Om een dergelijk scenario te vermijden heeft ons land, samen met Singapore, op 8 maart 2023 een ‘intersessionele dialoog’ georganiseerd om de violen te stemmen onder de lidstaten en waarnemers. België en Singapore hebben half maart een verslag uitgebracht aan de Raad over deze dialoog en onderhandelingen zijn aan de gang over een beslissing van de Raad over de kwestie.

 

9. Waar gebeuren er momenteel al exploraties? En wat leren die?

Momenteel exploreren een 30-tal contractors de zeebodem (zie wereldkaart). Sponsorende landen zijn, naast België, onder meer China, Duitsland, Frankrijk, Singapore, Japan en India.

Tot nu toe kunnen er geen eensluidende conclusies getrokken worden uit het onderzoek. Sommige contractors stellen dat het nodige onderzoek aan de gang is terwijl ngo’s vinden dat er nog te veel essentiële kennis over de diepzee ontbreekt. Exploratie is hoe dan ook noodzakelijk als aanzet voor een mogelijke latere exploitatie. Men leert eruit of de bedrijven er klaar voor zijn en of er schadelijke gevolgen zijn voor het milieu.

Image
Overzicht van de wereldwijde opsporing van mineralen

Overzicht van de huidige exploratiezones en de aanwezigheid van metaalrijke knollen. © ISA

10. België sponsort de exploratie door GSR, een filiaal van DEME. Ngo’s zijn daar kritisch over. Wat is er precies aan de hand?

De exploratie is effectief bezig en de ngo’s vrezen dat het zal leiden tot exploitatie. Daar is vooralsnog geen sprake van. Vanuit België is er nog geen beslissing genomen om GSR later te sponsoren voor exploitatie.

Momenteel werkt België wel nationale wetgeving uit rond diepzeemijnbouw. Zij zal de voorwaarden formuleren die zullen gelden als België later eventueel de exploitatie van een bedrijf wil sponsoren. Sponsoren betekent in deze context trouwens toezien op de uitvoering van de regelgeving, het gaat niet over de financiële ondersteuning van het bedrijf. Naar verwachting wordt het wetsontwerp tegen de zomer ingediend in de Kamer.

 

11. Wanneer zou een alomvattende regulering klaar kunnen zijn?

Ons land vindt dat daar beter geen termijn op gekleefd wordt. Wat we nodig hebben, zijn efficiënte onderhandelingen die leiden tot een degelijke regulering waarin aan alle hoger vermelde voorwaarden voldaan is. Dat mag niet gebeuren onder druk van artificiële deadlines. Maar we willen wel vooruitgang maken.