België in de Veiligheidsraad: hoe een klein land boven zijn gewicht kan boksen

Na het einde van WOII in 1945 lag België groggy in de touwen. Op een goeie 40 jaar tijd walsten er 2 wereldoorlogen over ons land. Hoe kon het kleine België zich staande houden in een onveilige wereld met machtige na-ijverige buren? Want de neutraliteitspolitiek – België als neutraal land – had duidelijk gefaald

Toenmalig premier Paul-Henri Spaak was ervan overtuigd dat internationale samenwerking of ‘multilateralisme’ een uitweg bood. Vandaar zijn sterke betrokkenheid bij het ontstaan van de Verenigde Naties (VN) in 1945. Hij werd zelfs de eerste voorzitter van de eerste sessie van de Algemene Vergadering! Kort na de oprichting van de VN-Veiligheidsraad – de behoeder van internationale vrede en veiligheid - werd België al niet-permanent lid in 1947-1948.

Van bij het begin besefte Paul-Henri Spaak dat de VN niet zouden volstaan om de veiligheid van België te garanderen. Er zat immers een volgens hem onvermijdelijke ‘constructiefout’ in de Veiligheidsraad, met name het vetorecht. De 5 permanente leden – de overwinaars van WOII, waaronder de VS en de Sovjet-Unie – kregen daardoor het recht om een onderwerp te blokkeren. Een grootmacht kon dus een kleiner land binnenvallen en vervolgens voorkomen dat de internationale gemeenschap tussenbeide kwam.

‘België is nooit een fan geweest van het vetorecht. Maar de Belgen waren pragmatisch genoeg om te beseffen dat deze prijs betaald moest worden om de grootmachten aan boord te houden,’ zegt Axel Kenes, directeur-generaal multilaterale zaken op de FOD Buitenlandse Zaken en diplomaat in New York tijdens België’s lidmaatschap van de Veiligheidsraad in 2007-2008. Zonder vetorecht zouden die grootmachten de VN de rug toekeren, en dan waren we nog verder van huis.

‘Om België’s veiligheid te garanderen, ijverde Paul-Henri Spaak daarom terzelfdertijd voor regionale samenwerking, eerst via de Benelux, later binnen een Europese gemeenschap.’ Ook de NAVO als regionale veiligheidsmacht was een van zijn stokpaardjes.

‘Naast veiligheid was ook onze welvaart, dus onze economie, een belangrijke beweegreden om te streven naar internationale samenwerking’, benadrukt Kenes. ‘Een klein land leeft van de handel en heeft een grote buitenlandse markt nodig.’ En zowel voor de veiligheid als voor de economie is een sterk multilateraal kader met sterke regels onontbeerlijk. Daarom was Paul-Henri Spaak voorstander van een Internationaal Gerechtshof als onderdeel van de VN. Zo konden wettelijk bindende regels daadwerkelijk afgedwongen worden, zowel voor grote als kleine landen.

Het multilateralisme zit dus in het Belgische DNA ingebakken. Vandaar dat ons land zich altijd heel nauw betrokken voelde bij de VN. Het was tot nu toe ook 6 keer niet-permanent lid van de VN-Veiligheidsraad. Een puike prestatie voor een klein land, waarmee het op gelijke hoogte staat als Duitsland en Canada.

Maar België is niet alleen vaak lid, het weegt ook echt op de agenda. Zo heeft ons land zeker bijgedragen tot de huidige veel bredere kijk op het begrip ‘veiligheid’. Aanvankelijk beperkte het mandaat van de Veiligheidsraad – internationale vrede en veiligheid – zich tot militaire conflicten tussen landen. Maar na de val van de Muur in 1989 – toen de verlammende polarisatie tussen de VS en Rusland werd opgeheven – evolueerde het begrip veiligheid op een spectaculaire manier. België heeft daarvoor stevig aan de kar getrokken.

‘Veiligheid van landen’ verbreedde immers tot ‘veiligheid van mensen’. Tijdens het lidmaatschap in 1991-1992 nam ons land meerdere initiatieven om de Veiligheidsraad te laten optreden tegen schendingen van mensenrechten. Later kwamen ook humanitaire rampen in het vizier.

‘Er ontwikkelde zich een steeds rijkere definitie van veiligheid’, zegt Kenes. ‘Zo vermijdt België liever een brand dan dat het moet blussen. Daarom pleiten we voor bemiddeling en het voorkomen van conflicten. Ook menen we dat klimaat een voorname impact heeft op veiligheid, wat China en Rusland veel minder inzien.’

De definitie van ‘soevereiniteit’ – of zelfbeschikkingsrecht – evolueerde al evenzeer. De VN bracht in 1945 weliswaar landen bijeen maar respecteerde terzelfdertijd hun ‘soevereiniteit’: ze bleven verantwoordelijk voor hun binnenlandse aangelegenheden, daar hadden andere landen geen zaken mee. Toch werd met de oprichting van de Veiligheidsraad al een stukje soevereiniteit afgestaan. De raad kon immers bindende regels opleggen aan een land.

Daar hield het niet mee op. Zo kan de Veiligheidsraad vandaag, onder meer door toedoen van België, ook ingrijpen in een land waar de onderdrukking door een dictator uit de hand loopt. De VN kregen immers in 2005 de ‘verantwoordelijkheid om te beschermen’ (responsibility to protect) in geval van genocide, oorlogsmisdaden, etnische zuivering en misdaden tegen de mensheid. België doet moeite om deze ‘R2P-norm’ zo veel mogelijk te laten opnemen in de resoluties van de Veiligheidsraad.

Ook de illegale exploitatie van natuurlijke rijkdommen kon België als lid in 2007-2008 op de agenda zetten. Dergelijke exploitaties financieren immers vaak war lords die een hele regio kunnen destabiliseren.

Hoe slaagt het kleine België erin om zo boven zijn gewicht te boksen? Het zoekt steun bij gelijkgezinden om een punt op de agenda te zetten. Zo kreeg België steun van andere landen voor de exploitatie van natuurlijke rijkdommen, terwijl het zelf Groot-Brittannië steunde voor de impact van klimaat.

Ons land heeft ook altijd de samenwerking tussen Europese landen gepromoot. Zo stelde de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel tijdens het lidmaatschap 1971-1972 voor dat de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU voortaan tweemaal per jaar zouden bijeenkomen om informeel van gedachten te wisselen. België stuurt ook aan op regelmatig overleg tussen de EU-landen in de Veiligheidsraad om gezamenlijke standpunten te bepalen. In feite vervult ons land heel vaak een brugfunctie tussen de EU en de VN.

En zo komen we bij een andere constante: ons land was steeds een gedegen bruggenbouwer of bemiddelaar. Kenes: ‘België verstaat de kunst om compromissen te sluiten. Een multilateraal akkoord afsluiten, en dus een breed gedragen oplossing vinden, is zó belangrijk dat we bereid zijn  toegevingen te doen. We hoeven niet onze eigen agenda voor 100% binnen te halen.’ Ook Paul-Henri Spaak vond al dat een klein land als België een bindmiddel moest zijn die de grootmachten bij elkaar houdt.

België heeft dan ook een solide reputatie opgebouwd binnen de internationale gemeenschap. ‘We worden gezien als een uiterst geloofwaardige partner die streeft naar consensus’, zegt Kenes. Vandaar dat ons land vaak de moeilijke, gevoelige dossiers op zijn bord krijgt zoals de humanitaire toegang in Syrië. België houdt ook geregeld de pen vast van compromissen rond thema’s waarover de VS en Rusland heel uiteenlopende ideeën op na houden.

Onze voorstellen zijn steeds stevig onderbouwd. Ons land beschikt tevens over ervaren en gedreven diplomaten en stuurt altijd zijn topdiplomaten naar New York tijdens een lidmaatschap. Ook in de Algemene Vergadering is ons land heel actief.

De Veiligheidsraad heeft ontegensprekelijk mooie resultaten geboekt in zijn 75-jarig bestaan. Al worden de mislukkingen vaak breed uitgesmeerd in de media, terwijl de successen onzichtbaar blijven. Zo heeft de Veiligheidsraad in 2008 een uiterst gespannen en potentieel heel ontvlambare situatie tussen 2 bevolkingsgroepen in Kenya kunnen ontmijnen door een bemiddelaar te sturen.

Toch stellen vandaag meer en meer mensen zich vragen bij het multilateralisme, ook Belgische burgers. Ze menen dat we de afgegeven soevereiniteit moeten terugvorderen. Kenes: ‘Daarom moeten we met handen en voeten uitleggen hoe belangrijk het is voor ons om wat soevereiniteit af te staan. Het mooiste voorbeeld is de huidige covid-19-pandemie. Ja, de Wereldgezondheidsorganisatie is voor verbetering vatbaar, maar we kunnen wel niet zonder. Hetzelfde geldt voor de VN en de Veiligheidsraad.’

‘Volgens mij hebben we noch nood aan meer instellingen en multilateralisme, noch aan minder of een status quo’, besluit Kenes. ‘We dienen wel via heel concrete projecten – planetaire uitdagingen als klimaat, gezondheid, migratie, handel… - aan te tonen dat het multilateralisme een onschatbare meerwaarde biedt voor iedereen. Want een wereld zonder VN is quasi ondenkbaar.’