België en het internationale ruimtebeleid

Wist je dat onze FOD actief aanwezig is op de diverse internationale fora waar het ruimtebeleid bepaald wordt? Zo houden we het overzicht en pikken we in op zaken waar ruimtenatie België een meerwaarde kan bieden.

De mens maakt meer en meer gebruik van de ‘kosmische ruimte’, de ruimte die zich buiten de atmosfeer van onze blauwe planeet bevindt. We staan er zelfs niet meer bij stil dat veel dagelijkse toepassingen – gps, wereldwijde tv-uitzendingen… – afhangen van die ruimte, of althans van de satellieten die daar zweven.

Hyperconnectiviteit

Ook onderzoek doet vaak beroep op de ruimte om wereldwijde uitdagingen als klimaatverandering tegen te gaan. Denk maar aan remote sensing, waarbij satellieten het aardoppervlak scannen om bijvoorbeeld de ontbossing van het Amazonewoud op te volgen of de smeltende ijskappen. Remote sensing kan ook de landbouw in ontwikkelingslanden vooruithelpen.

Bovendien leidt de digitalisering ertoe dat er steeds meer nood is aan ‘hyperconnectiviteit’. Aanvankelijk dacht men dat glasvezelkabels konden instaan voor een performant wereldwijd web, maar nu blijkt dat er toch significant verlies optreedt wanneer de informatie zich over afstanden van meer dan 500 km moet verplaatsen. Daarom keert men terug tot satellieten om een stabiele hyperconnectiviteit over de hele wereld te realiseren.

Internationale regelgeving

Het is dus best druk geworden in de kosmische ruimte. Een doordachte regelgeving dringt zich op, al was het maar om te verhinderen dat landen, onderzoeksinstellingen en bedrijven elkaar in die ruimte voor de voeten lopen. Het streefdoel blijft dat ruimtevaart ten goede komt van de hele mensheid op aarde.

Als voorvechter van het multilateralisme – mondiale problemen oplossen via internationale organisaties - zet ons land zich actief in voor slagkrachtige afspraken op mondiaal niveau. Zo stonden we mee aan de wieg van het Ruimteverdrag, dat in 1966 de fundamenten legde voor vredevolle samenwerking in de ruimte.

Intussen bestaan er tal van internationale organisaties – binnen het systeem van de Verenigde Naties (VN) en daarbuiten – die zich buigen over de verschillende aspecten van die regelgeving. Een belangrijk forum is COPUOS in Wenen, oftewel het Committee on the Peaceful Uses of Outer Space (het VN-Comité voor het vreedzaam gebruik van de kosmische ruimte). Ook binnen de schoot van de Algemene Vergadering van de VN zijn er comités en werkgroepen die aspecten van de ruimtevaart behandelen, zoals het duurzaam gebruik van de kosmische ruimte of het vermijden van het plaatsen van wapens in de ruimte.

Daarnaast bestaan er nog tal van andere fora waar de ruimte ter sprake komt zoals binnen de Europese Unie, de NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) en de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Om nog te zwijgen van specifieke organisaties zoals ITSO (International Telecommunication Satellite Organisation), IMSO (International Mobile Satellite Organisation) en Eutelsat IGO (European Telecommunications Satellite Organization).

België ruimteland

Er gebeurt dus heel veel rond de kosmische ruimte op het internationale niveau. Het is dan ook cruciaal dat België – dat zich als ruimtenatie profileert – goed op de hoogte is en een vinger in de pap heeft bij al wat er besproken wordt. Aangezien ons land niet over een nationaal ruimteagentschap beschikt, stelde onze FOD Buitenlandse Zaken zich beschikbaar om de belangen van België als ruimtenatie te verdedigen binnen de internationale organisaties.

Medewerkers op het hoofdbestuur én in onze posten volgen op wat er zich allemaal afspeelt binnen al die internationale organisaties en in de verschillende hoofdsteden. Op die manier houden we het overzicht en pikken we in op zaken waar België een meerwaarde kan bieden.

Als Buitenlandse Zaken kunnen we niet de rol innemen van technisch referentiedepartement maar we kunnen wel bijdragen door te pleiten voor meer en betere regulering en internationale samenwerking. In die zin ambiëren we zoveel mogelijk complementair te zijn met BELSPO - de federale dienst voor wetenschapsbeleid - dat wel over de nodige technische knowhow beschikt.

Hot topics

Wat ligt er zoal op tafel tegenwoordig? Eén van de hot topics is de reglementering rond ‘space resources’ of de natuurlijke hulpbronnen in de kosmische ruimte, die binnen de VN uitgewerkt wordt. Het gaat om de potentiële ontginning van zuurstof, water, energie en grondstoffen in de ruimte zodat een langdurige menselijke aanwezigheid mogelijk wordt. Hoewel ontginning niet voor de heel nabije toekomst is, is het essentieel om nu al de regels uit te werken. Bedrijven hebben immers nood aan rechtszekerheid, onder meer via tijdelijke concessies.

Ook het gebruik van de ‘omloopbanen’ komt aan bod. Op deze punten of banen in de ruimte heerst nauwelijks zwaartekracht en kunnen ruimtevaarttuigen zoals sondes, satellieten of ruimtestations met heel weinig energie hun baan aanhouden. De uitdaging schuilt in het eerlijk verdelen van de beperkt beschikbare verkeersbanen of hulpbronnen nu de vraag toeneemt.

Naast ruimteagentschappen zijn ook privébedrijven steeds meer actief in de ruimte. Om een wereldwijd bereik te hebben, maken bedrijven zoals SpaceX gebruik van grote constellaties of groepen van satellieten. Maar die kunnen de ideale omstandigheden verstoren voor wetenschappers om waarnemingen te doen. Eens te meer een onderwerp waarover overleg nodig is, onder andere binnen de COPUOS.

Een ander belangrijk thema is het beheer van het ruimteverkeer. Want in de ruimte is het zo druk geworden dat verkeers- en gedragsregels onmisbaar worden. Het wordt nog riskanter nu er steeds meer ruimteafval rondzweeft zoals brokstukken van satellieten en andere ruimtetuigen. Belangrijke spelers in de ruimte zoals Europa (EU en ESA), de Verenigde Staten, Japan, Canada maar ook landen als China en India zijn al met denkoefeningen daaromtrent bezig.

ESA

Ook Europa wil zich als ruimtemacht profileren – onder meer via de ESA, het Europese Ruimteagentschap. Dat is een intergouvernementele organisatie met 22 lidstaten, waaronder ook landen buiten de EU zoals Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen. Doel: onderzoeken hoe we de ruimte kunnen benutten voor het welzijn van Europa en de wereld.

Ook België is als ruimtenatie lid van de ESA. Meer nog, ons land is de 5^de grootste bijdrager. Onlangs nog stelde de ESA Raphaël Liégeois aan als 3^de Belgische astronaut – een hele eer voor ons land. In het Belgische Redu richt de ESA een cyberveiligheidscentrum op, cruciaal om de ruimtesystemen te beschermen.

Voorts leverde het Belgische bedrijf Redwire Space uit Antwerpen de satellieten voor het belangrijke ESA-project Proba-3. De Proba-3-satellieten zullen de invloed van de zon op onze atmosfeer onderzoeken. Zonnestormen kunnen immers digitale apparatuur verstoren zoals satellieten, smartphones en zendmasten.

Ons land is dus heel nauw betrokken bij de ESA. BELSPO is dan wel de voornaamste Belgische overheidsinstantie die binnen de ESA actief is, maar ook Buitenlandse Zaken legt zijn oor te luisteren via het comité internationale betrekkingen van deze ruimtevaartorganisatie.

De ESA en de EU werken steeds nauwer samen op vlak van ruimtevaart en het gebruik van de kosmische ruimte, onder meer via het EU Space Programme Agency (EUSPA). Sinds 2021 is EUPSA verantwoordelijk voor het operationeel beheer van de EU-vlaggenschipprogramma’s zoals Galileo, Copernicus, EGNOS en binnenkort IRIS².

Kortom, de kosmische ruimte wint fors aan belang en doet heel wat bewegen op het internationale niveau. Onze FOD houdt een vinger aan de pols en laat de stem van België horen via zijn diplomatiek netwerk. Zo ondersteunen we het imago van België als ruimtenatie, met behulp van onze wetenschappelijke en economische troeven.