België licht Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) door

Als lid en voorzitter van MOPAN - een netwerk dat de werking van internationale instellingen wil verbeteren – lichtte België mee de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) door. De WHO behoudt haar leidende positie binnen de mondiale gezondheidsinstellingen, maar kan zich nog beter profileren en heeft nood aan meer gegarandeerde financiering.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is de organisatie van de Verenigde Naties (VN) die mondiaal de normen bepaalt voor de gezondheidzorg in de lidstaten. Opgericht in 1948 – op 7 april, tegenwoordig Wereldgezondheidsdag – promoot ze gezondheid voor iedereen en helpt ze wereldwijd de kwetsbaren. België is stichtend lid en neemt deel via de jaarlijkse Algemene Vergadering onder de ministers van gezondheid.

Binnen de VN en ten aanzien van andere mondiale gezondheidsinstellingen neemt ze een centrale positie in. Als VN-organisatie bepaalt de WHO niet enkel de internationale gezondheidsnormen op basis van robuuste data verzameld over mondiale gezondheidsthema’s, maar levert ze ook gezaghebbende informatie. Daarnaast biedt ze een forum voor wetenschappelijke en politieke discussies rond gezondheid en neemt ze een coördinerende rol op wereldwijd.
 

Triple Billion targets

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) – in eerste instantie SDG3 rond gezondheid en welzijn – vormen een helder richtsnoer voor haar activiteiten. Bovendien pinde de WHO ‘drievoudige miljarddoelwitten’ (Triple Billion targets) vast:

• Universele gezondheidsdekking bereiken – een bijkomende 1 miljard mensen genieten van een universele gezondheidsdekking;
• Gezondheidsnoodsituaties aanpakken – een bijkomende 1 miljard mensen zijn beter beschermd tegen noodsituaties qua gezondheid;
• Een gezondere bevolking promoten – een bijkomende 1 miljard mensen genieten een betere gezondheid en welzijn.

Complexe organisatie

Een best ambitieuze agenda! Om die doelstellingen waar te maken is de WHO uitgegroeid tot een behoorlijk complexe organisatie. Naast het hoofdkwartier in Genève (Zwitserland) spitsen 6 regionale bureaus zich toe op de gezondheidssituatie in respectievelijk Afrika, de Amerika’s, de oostelijke mediterrane regio, Europa, Zuidoost-Azië en de westelijke Pacific. De Belg Hans Kluge is directeur voor de regio ‘Europa’, die met 50 landen veel ruimer reikt dan enkel de EU.

Daarnaast zijn er nog 152 landenbureaus. De 194 lidstaten financieren met zowel verplichte – berekend op basis van het bbp – als vrijwillige bijdragen. Maar ook ontwikkelingsbanken (Wereldbank…), andere VN-instellingen (UNICEF…) en liefdadigheidsinstellingen (Bill and Melinda Gates Foundation, Rotary International…) dragen bij. In totaal werken er zo’n 8.800 mensen.

Coronapandemie

De WHO functioneert naar behoren. Dat heeft ze ook bewezen tijdens de coronapandemie. De razendsnelle verspreiding van COVID-19 in 2020 plaatste de WHO voor ongeziene uitdagingen. Maar de organisatie slaagde erin om vlug en behendig op te treden en haar rol als leidende instelling te versterken. Ze besteedde meer energie aan partnerschappen, zocht nieuwe financieringsmechanismen en legde zich nog meer toe op capaciteitsopbouw in ontwikkelingslanden.

Terzelfder tijd zoog de pandemie de aandacht weg van de gebruikelijke werven zoals toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg en routine vaccinaties. Positieve trends voor malaria en tuberculose werden omgebogen terwijl minder mensen behandeld werden voor verwaarloosde tropische ziekten. Om nog te zwijgen van de aanhoudende negatieve gevolgen van COVID-19 waaronder een zwakkere mentale gezondheid, vooral bij adolescenten. Tegen midden 2023 bleek slechts 12% van de gezondheidsindicatoren van de SDG’s op schema.
 

MOPAN-doorlichting

Bovendien leven we in een tijdsgewricht met enorme uitdagingen. Denk maar aan klimaat- en milieukwesties (hittegolven, ontbossing, vervuiling…), toenemende conflicten en verontrustende problemen als resistentie tegen antibiotica en niet-overdraagbare ziekten (obesitas, diabetes…). Het spreekt dus voor zich dat een instelling als de WHO nooit op zijn lauweren mag rusten. Ze moet blijven schaven aan zijn werking om zo performant mogelijk te kunnen optreden.

En dat doet ze ook. Ongeveer elke 5 jaar stippelt ze een algemeen werkprogramma uit om haar zwaktes zo goed als mogelijk weg te werken. Maar het is ook uiterst nuttig dat buitenstaanders regelmatig poolshoogte nemen over hoe de WHO functioneert. België neemt die taak op zich binnen MOPAN, een netwerk van 22 landen dat de performantie van de internationale instellingen wil opkrikken.

In 2024 is ons land voorzitter van MOPAN en precies tijdens dit voorzitterjaar werd een doorlichting van de WHO afgerond. Samen met Canada en Luxemburg had België daarbij de lead. Een dergelijke beoordeling neemt om de 5 jaar plaats, de laatste vond plaats in 2018.

Flexibele en gegarandeerde financiering

Het algemene oordeel klinkt over het algemeen vrij gunstig, maar het komt er nu op aan op de ingeslagen weg verder te gaan en zeker ook een tandje bij te steken. Zo is financiering een belangrijke uitdaging. Momenteel beschikt de WHO over een budget van 6,83 miljard dollar. Om goed te kunnen functioneren, moet de organisatie op langere termijn zekerheid hebben over haar inkomsten.

Maar momenteel is slechts om en bij de 20% van het budget afkomstig van gegarandeerde verplichte bijdragen. De rest is vrijwillig, de WHO is dus niet zeker dat ze er elk jaar op kan rekenen. Bovendien is 88% van die vrijwillige fondsen gebonden aan een specifiek project (‘geoormerkt’) terwijl de WHO net nood heeft aan flexibele financiering om vlot op onvoorziene crisissen te kunnen inspelen.

De lidstaten hebben zich wel akkoord verklaard om het aandeel van vaste bijdragen geleidelijk te verhogen tot 50% van het totale budget in 2030-2031. Maar de WHO heeft nood aan meer dan de helft aan gegarandeerde bijdragen, naast veel meer flexibele financiering, ook van private spelers. Ze moet ook haar donoren meer diversifiëren door nog meer ‘niet-statelijke spelers’ aan te trekken zoals de private sector en filantropische instellingen.

Waardevol leermoment

Als leidende instelling dient ze nog meer aan ‘gezondheidsdiplomatie’ te doen. Haar huidige contacten met de G7 en de G20, de klimaattoppen en de civiele samenleving zijn daarbij uiterst nuttig. Binnen een context met steeds meer gezondheidsinstellingen – mondiaal, regionaal en nationaal – moet ze haar centrale, leidende rol helder formuleren. Zeker naar donoren toe is het van belang te kunnen becijferen in welke mate de activiteiten van de WHO zelf hebben bijgedragen tot positieve uitkomsten zoals een daling van het aantal malaria- en poliogevallen.

Recent is er veel meer vraag om individuele landen bij te staan. Naast zijn coördinerende functie, zal de WHO daarom ook zijn capaciteit op landenniveau moeten verhogen. Verder stipt de MOPAN-doorlichting aan dat de WHO nog meer moet inzetten op interne evaluatie van zijn doeltreffendheid. Aangezien gezondheid zo snel evolueert, moet de WHO bij uitstek een lerende organisatie zijn die continu bijstuurt.  

De kritische doorlichtingen door MOPAN zijn altijd weer een waardevol leermoment voor de betrokken organisaties. Dat bevestigde ook de WHO-directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus: “We zullen zeker en vast gebruik maken van de inzichten van deze doorlichting bij ons streven naar een gezondere, veiligere en eerlijkere wereld voor iedereen.”

België is voorstander van een sterk multilateralisme, ook op vlak van de wereldgezondheid. Als voortrekker in dat domein werkt ons land nauw samen met de WHO om iedereen, en vooral de meest kwetsbaren, gelijke toegang tot de gezondheidszorg te bieden. We zijn dan ook verheugd dat we via deze doorlichting ons steentje hebben bijgedragen aan een meer performante wereldgezondheidsinstelling in een tijdsgewricht met nijpende uitdagingen.