België maakt van migratie een positief verhaal

Migratie is van alle tijden. Mensen zijn altijd verhuisd om te wonen, te werken of te studeren. In wezen zijn we allemaal het resultaat van migratie.

In 2020 verlieten 281 miljoen mensen hun land van oorsprong, wat neerkomt op 3,6% van de wereldbevolking. 48% daarvan waren vrouwen en meisjes, 74% van hen waren tussen de 20 en 64 jaar oud, wat grosso modo overeenkomt met de beroepsactieve leeftijd.

In tegenstelling tot wat velen denken, trekken de meeste ‘internationale migranten’ niet van de arme landen naar de rijke landen. Ongeveer de helft beweegt tussen ontwikkelingslanden, en dan nog in hoofdzaak binnen de eigen regio. Nog veel meer mensen – zo’n 750 miljoen - migreerden binnen hun eigen land. Een ander deel migreert tussen rijke landen. Zo komt in België 75% van de mensen met vreemde nationaliteit uit andere Europese landen.

De meeste ‘migranten’ verlaten hun verblijfplaats vrijwillig. Ze gaan op zoek naar ander werk of betere levensperspectieven, maar ook liefde, een zachter klimaat of een aantrekkelijke cultuur kunnen een beweegreden zijn. In die zin behoren ook de Belgen die om een of andere reden naar het buitenland vertrekken – al dan niet tijdelijk - tot die migranten. Momenteel wonen er ongeveer 500.000 Belgen in het buitenland.

Heel wat mensen echter worden gedwongen om hun verblijfplaats te verlaten. Ze gaan op de vlucht voor geweld, conflict of vervolging of verplaatsen zich onder druk van natuur- of milieurampen. In 2020 leefden er 82,4 miljoen mensen gedwongen ontheemd. De meeste van deze gedwongen ontheemden leven in ellendige omstandigheden.

De grootste groep van gedwongen ontheemden bestaat uit 48 miljoen mensen die ontheemd zijn in hun eigen land. Daarnaast had het VN-Commissariaat voor Vluchtelingen (UNHCR) midden 2021 26,6 miljoen vluchtelingen onder zijn hoede terwijl er 4,4 miljoen mensen asiel aanvroegen in een ander land.

Opvallend: 86% van alle vluchtelingen worden in ontwikkelingslanden opgevangen en 73% door de onmiddellijke buurlanden. 68% is afkomstig van slechts 5 landen: Syrië, Venezuela, Afghanistan, Zuid-Soedan en Myanmar.

Zo kan migratie bijdragen tot de persoonlijke ontwikkeling van migranten en hun familie zelf. Door te vertrekken hopen migranten hun kansen op een job, een stabiel inkomen of een degelijk huis te vergroten of mogelijkheden te creëren om hun kinderen naar school te sturen of toegang te krijgen tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg.

De meeste migranten behouden daarenboven een nauwe band met het land of de regio waar ze vandaan komen. Ze ondersteunen hun familie of gemeenschap door geld op te sturen (de zogenaamde remittances) of kennis en vaardigheden, technologie, innovatieve benaderingen en cultuur over te dragen. Voor veel families van migranten in de landen van oorsprong creëert dat opportuniteiten tot ontwikkeling of het maakt hen weerbaarder bij dringende of onverwachte moeilijkheden.

Maar ook de landen waar migranten zich vestigen of waar ze doorreizen kunnen er voordeel uit halen. Migranten vullen immers vaak tekorten op de arbeidsmarkt op, dragen bij tot de economische activiteit van een land of tot de diversiteit. Bij ons bijvoorbeeld hebben we tijdens de coronapandemie veel te danken gehad aan migranten. Velen werken immers in sleutelsectoren zoals de gezondheids- en thuiszorg of leveren essentiële diensten als winkelier, schoonmaker of voedselproducent.

Deze positieve impact van migratie op ontwikkeling is echter niet gegarandeerd. Er moeten belangrijke randvoorwaarden vervuld worden opdat migratie de ongelijkheden niet uitvergroot en zo ontwikkeling onmogelijk maakt. Als bijvoorbeeld migranten moeilijk toegang krijgen tot waardig werk of basisdiensten zoals onderwijs of gezondheidszorg, fnuikt dat hun ontwikkelingskansen. Bovendien moeten migranten die gedwongen worden hun thuisland te verlaten onder druk van geweld of natuurlijke oorzaken, beschermd worden en moeten hun fundamentele rechten gegarandeerd worden.

Ten slotte beïnvloedt ontwikkeling ook migratie. Wie er beter voor staat, kan een vrije en bewuste keuze maken om te migreren. Anderen worden bij gebrek aan perspectief gedwongen tot migratie of zijn zo arm dat ze zelfs niet kunnen migreren.

Met haar nieuwe strategie wil de Belgische Ontwikkelingssamenwerking ervoor zorgen dat migratie effectief bijdraagt tot duurzame ontwikkeling. Daarmee sluit ze aan bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s). Zij stellen immers dat het behalen van de meeste SDG’s afhankelijk is van de wijze waarop migratie mee in rekening gebracht wordt. Bovendien pleit SDG10.7 voor een ‘ordelijke, veilige, regelmatige en verantwoordelijke’ migratie en mobiliteit van mensen.

Idealiter zou migratie geen pure noodzaak meer mogen zijn. Want dat leidt alleen maar tot uiterst risicovolle verplaatsingen en veel ellende.

Let wel, betere levensomstandigheden leiden in een vroeg stadium niet noodzakelijk tot minder migratie, bijvoorbeeld van het Zuiden naar België. Niet toevallig migreren mensen vooral uit middeninkomenslanden zoals Mexico, Filipijnen, Marokko en Turkije. Want de allerarmsten kunnen die reis gewoonweg niet betalen. Maar op termijn leidt het opkrikken van het leefniveau in het Zuiden wel tot een gelijkere en stabielere wereld.

De Belgische Ontwikkelingssamenwerking wil dus van migratie een hoofdzakelijk positief verhaal maken. Om dat te bereiken formuleert ze in haar nieuwe migratiestrategie 4 krachtlijnen.

1. Ondersteunen en bevorderen van een goed beheer van migratie

Als migratie in veilige omstandigheden verloopt én met respect voor de rechten van elke migrant, zal de positieve impact ervan op de mensen en de samenleving vergroten.

Daarom wil de Belgische ontwikkelingssamenwerking de landen waar ze actief is, ondersteunen om migranten beter te beheren en te omkaderen. Een uitgewerkt migratiebeleid naast betrouwbare en geschikte datasystemen die voor robuuste en vergelijkbare informatie zorgen over migratie, kunnen daarbij helpen. Net zoals een performante burgerlijke stand waardoor migranten basisdocumenten kunnen verkrijgen die hen toelaten hun rechten uit te oefenen. Belgische instanties zoals Fedasil kunnen hun expertise delen.

2. Sensibilisering

Vaak denken mensen – zowel bij ons als in de interventielanden – dat migratie de samenleving zal ontwrichten. Toch kan migratie wel degelijk ook heel positief zijn. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking wil daarom het brede publiek zinvolle informatie verschaffen om een evenwichtig beeld en debat rond migratie te ondersteunen en te stimuleren.

Zo zal het onderzoek naar de link tussen migratie en ontwikkeling bevorderd worden. Op Canvas ondersteunde de Belgische Ontwikkelingssamenwerking daartoe ‘Kinderen van de migratie’. De reeks onthult hoe de migratie naar ons land na WOII precies tot stand kwam, met name op vraag van België om talloze arbeidsplaatsen in te vullen. Zowel eerste, tweede als derde generaties vertellen over hun ervaringen. Er werd ook een educatief pakket ontwikkeld voor het middelbaar onderwijs.

3. Mensenrechten en bescherming

Uitgangspunt is steeds dat de basisrechten van de migranten en vluchtelingen beschermd moeten worden. Basisdiensten – voeding, huisvesting… - moeten kunnen verzekerd worden zonder dat die van de gastgemeenschappen zelf in het gedrang komen.

De diverse spelers in de gastlanden – zowel gouvernementeel als niet-gouvernementeel – moeten migranten beter inlichten over hun rechten en plichten, de mogelijkheden voor ‘reguliere’ migratie en de gevaren van ‘irreguliere’ migratie. Ze zouden ook beter in staat moeten zijn om mensenhandel tegen te gaan.

België heeft via zijn humanitaire hulp veel ervaring met hulp aan vluchtelingen. Ons land investeert bijvoorbeeld in onderwijs en werkgelegenheid voor Syrische vluchtelingen die in hun regio verblijven. Daardoor krijgen ze perspectief om er een nieuw bestaan op te bouwen of om naar huis terug te keren zodra de situatie het toelaat.

4. Potentieel benutten

Ons land zal ook proberen om het potentieel van migratie voor duurzame ontwikkeling beter te benutten. Dat kan bijvoorbeeld door de transferkosten te verlagen van het geld dat migranten naar hun familie sturen. Dergelijke remittances zijn wereldwijd 3 keer zo omvangrijk als alle officiële ontwikkelingshulp bijeengeteld.

De diaspora – de groepen van buitenlandse afkomst in ons land – kan aangemoedigd worden om meer te investeren in het land van oorsprong of haar knowhow over te dragen.

Alle beleidsdomeinen, zowel in België als de interventielanden, zouden meer rekening moeten houden met migratie (zogenaamde whole of government- en whole of society-benadering). Denk aan onderwijs, gezondheid, landbouw en voedselzekerheid, werk en sociale bescherming, klimaat en milieu, en zo meer.

Zo kan België momenteel niet alle arbeidsplaatsen invullen, er zijn ook veel knelpuntberoepen. De promotie en opening van legale migratiewegen tussen Afrika en Europa kunnen daaraan verhelpen. Dat is overigens een vaak herhaalde vraag van de Afrikaanse landen.

Momenteel worden er jaarlijks meer dan 1500 beurzen beschikbaar gesteld, vooral aan Afrikanen, om in België te studeren of onderzoek te doen. Dat kan nog uitgebreid worden, ook tussen Afrikaanse landen onderling. Solide interuniversitaire samenwerking moet ‘hersenvlucht’ (brain drain) voorkomen.

Veel migranten keren vrijwillig terug naar hun land van oorsprong. Deze zouden meer steun moeten genieten om zich waardig en duurzaam te herintegreren.

 
De strategie sluit aan bij de inspanningen rond migratie op internationaal niveau. Denk aan het EU Pact on Migration and Asylum, het Global Compact on Refugees en het Global Compact for Save, Orderly and Regular Migration.

Migratie is onlosmakelijk verbonden met de mensheid. Een wereld zonder migratie is gewoonweg niet mogelijk. In plaats van ons te focussen op wat er kan mislopen, proberen we beter de juiste randvoorwaarden te scheppen opdat migratie een verrijking kan zijn voor iedereen. Met haar nieuwe strategie gaat de Belgische Ontwikkelingssamenwerking alvast de uitdaging aan.