België op weg naar een circulaire economie

‘We zijn ons ervan bewust dat we grondstoffen niet kunnen blijven gebruiken alsof ze onuitputtelijk zouden zijn. We moeten manieren vinden om materialen te recycleren, ons grondstoffengebruik te verminderen en de valorisatie van materialen concreet te ondersteunen’, aldus Willy Borsus, viceminister-president van het Waalse Gewest in België.

Wereldwijd is het materiaalverbruik snel toegenomen, net als de materiaalvoetafdruk per hoofd van de bevolking. In 1990 werd ongeveer 8,1 ton natuurlijke hulpbronnen gebruikt om in de behoefte van een persoon te voorzien, terwijl in 2017 bijna 12,2 ton hulpbronnen per persoon nodig waren.

Om ervoor te zorgen dat de huidige materiële behoeften niet leiden tot overmatige ontginning van grondstoffen of tot achteruitgang van milieubronnen, moeten we dringend actie ondernemen om de hulpbronnenefficiëntie te verbeteren, de hoeveelheid afval te verminderen en de duurzaamheidspraktijken in alle sectoren van de economie toe te passen.

Het concept van de circulaire economie of kringloopeconomie staat wereldwijd op de voorgrond. Het International Resource Panel stelt dat de transformatie van een lineaire economie – waar producten na gebruik worden weggegooid – naar een circulaire economie – waar producten en materialen zo lang mogelijk in het systeem blijven – zal bijdragen aan een duurzamere toekomst. Een andere aanpak van de manier waarop we industriële producten vervaardigen en ermee omgaan aan het einde van hun levensduur zou baanbrekende voordelen kunnen opleveren voor het milieu en op sociaal en economisch vlak.

Het doorbreken van het verband, of het loskoppelen van het verbruik van natuurlijke hulpbronnen enerzijds en economische voordelen en milieueffecten anderzijds, is van cruciaal belang voor een circulaire economie.

België is al op weg naar een duurzamere samenleving door middel van een circulaire economie. De federale regering en de drie autonome gewesten – Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Waals Gewest en Vlaams Gewest – staan hierbij op één lijn.

‘De overgang naar een koolstofarme, klimaatneutrale en hulpbronnenefficiënte economie vereist een holistische aanpak: die wordt niet bereikt wanneer ieder voor zich de uitdagingen aangaat. Wetenschap, technologie en innovatie moeten worden ingezet voor die transitie. België is bereid zijn rol te spelen en het goede voorbeeld te geven”, aldus Marie-Christine Marghem, Belgisch minister van Energie, Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling.

‘De circulaire economie zal economische activiteit creëren. Dat is een van de redenen waarom wij als Brusselse regering tot de pioniers willen behoren: we willen laten zien dat het mogelijk is!’, aldus Alain Maron, minister belast met Klimaattransitie, en Barbara Trachte, staatssecretaris belast met Economische Transitie, in een gezamenlijke verklaring.

Het VN-Milieuprogramma (UNEP) en Leefmilieu Brussel (de overheidsdienst voor milieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) hebben samen met Ecocity Builders en de World Council on City Data een conceptueel kader ontwikkeld om de transitie van de stad naar een circulaire economie te volgen, met inbegrip van ontwerpindicatoren (zie het verslag voor meer details).

Met Brussel als een van zijn proefsteden werkt UNEP ook aan een methodologie om het aantal gecreëerde banen in een circulaire economie te meten.

België is een sterke politieke en financiële pleitbezorger van het werk van UNEP. Het heeft sinds 1973 onafgebroken bijgedragen aan het kernfonds van het UNEP, het Milieufonds, en staat consequent in de top 10 van donorlanden. België is ook een van de weinige lidstaten die meerjarige verbintenissen aangaan voor de kernfinanciering van UNEP.

‘We hebben ambitieuze doelen gesteld door middel van Agenda 2030 (de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of SDG’s). We moeten complexe, onderling samenhangende vraagstukken oplossen die de hele wereld aanbelangen en België heeft zich ertoe verbonden die doelen te bereiken. UNEP speelt een cruciale rol in het leveren van wetenschappelijk bewijs; in het bijeenbrengen van mensen; in het effenen van de weg voor ons... Dat gaat over onze toekomstige generaties en UNEP is daarbij een kernpartner’, zei Alexander De Croo, Belgisch minister van Ontwikkelingssamenwerking.

Op mondiaal niveau steunt België de inspanningen van UNEP om de overgang naar een hulpbronnenefficiënte en duurzame economie te versnellen.

‘UNEP is zeer dankbaar voor het sterke partnerschap met de Belgische regering. Het leiderschap van het land op milieugebied in de overgang naar een circulaire economie biedt een belangrijk model voor andere landen, omdat we onze planeet op een natuurvriendelijker spoor proberen te zetten’, aldus Inger Andersen, directeur van UNEP.

Een van de doelstellingen van het circulaire economiemodel is zero afval, waarbij alle materialen in omloop worden gehouden. In 2016 stond België binnen de Europese Unie op de tweede plaats wat de recyclage van afval betreft; bijna 77 procent van al het afval in België werd gerecycleerd.

Wat gebeurt er met afval in België?

Toch heeft België zich hogere doelen gesteld. Tegen 2050 wil het Vlaamse Gewest een afvalloze circulaire economie. In het Waalse Gewest zal het organisch afval tegen eind 2025 worden gescheiden van het ruw huishoudelijk afval. Andere maatregelen zijn de verdere uitbouw van het netwerk van repair cafés en het aanmoedigen van leasing van materiële goederen in plaats van aankoop.

In België werden ook verschillende "green deals" – vrijwillige overeenkomsten tussen privé-, overheids- en regeringspartners – gelanceerd om projecten voor duurzame ontwikkeling te ondersteunen.

De bouwsector geeft goede voorbeelden van de manier waarop green deals duurzame ontwikkeling kunnen bevorderen. Momenteel is de sector wereldwijd verantwoordelijk voor 36 procent van het primaire energieverbruik en 39 procent van de energiegerelateerde broeikasgasemissies. De sector gebruikt ook grote hoeveelheden natuurlijke hulpbronnen en genereert afval. De overstap van afvalbeheer naar grondstoffenbeheer in de sector is een kans om milieudoelstellingen om te zetten in economische kansen die het gebruik van hulpbronnen optimaliseren, nieuwe banen creëren en een toegevoegde waarde hebben voor de inwoners.

In Vlaanderen is ongeveer 30 tot 40 procent van het afval afkomstig uit de bouw. In 2019 lanceerde Vlaanderen de Green Deal Circulair Bouwen, waarbij bouwbedrijven, producenten van bouwmaterialen, lokale en regionale overheden, privé-bouwers, onderzoekers en andere organisaties samenwerken om van circulair bouwen een dagelijkse realiteit te maken. Meer dan 300 organisaties hebben zich al geregistreerd.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het afval dat de bouwsector produceert goed voor 628.000 ton van de 1.325.000 ton afval die jaarlijks wordt ingezameld. Het grootste deel (91 procent) van dat afval wordt “gedowncycled”, wat betekent dat het wordt gerecycleerd tot materialen met een lagere kwaliteit en functionaliteit. De online Brusselse gids voor duurzaam bouwen geeft tips voor het ontmantelen, hergebruiken en recycleren/upcyclen van bouwmaterialen.

Lokale bedrijven worden ook uitgenodigd om circulaire projecten in te dienen in het kader van het initiatief "Be Circular, Be Brussels", dat een strategie uitstippelt voor de overgang van een lineaire naar een circulaire economie tegen 2025. Het initiatief won in 2016 de regionale innovatieprijs, georganiseerd door de Vergadering van de Europese Regio’s, en in 2017 de Eurocities Award in de categorie "innovatie".

Een voorbeeld van de acties die in Wallonië worden ondernomen: in de provincie Namen worden beton en bakstenen afkomstig van gesloopte gebouwen omgevormd tot milieuvriendelijke wegverharding.

Het voedsel dat we eten en de manier waarop we het eten zijn net zo belangrijk voor de gezondheid van de planeet als voor onze eigen gezondheid. Steden zijn een steeds belangrijker rol gaan spelen in het verminderen van de uitstoot die gepaard gaat met voedselproductie en voedselafval, terwijl ze ervoor zorgen dat hun bevolking zeker is van duurzaam, gezond en betaalbaar voedsel.

De Vlaamse stad Gent was een van de eerste Europese steden die in 2013 een eigen stedelijk voedselbeleid lanceerde, genaamd "Gent en Garde". Dankzij boerenmarkten in de voorsteden en een nieuw logistiek platform voor professionele aankopers is lokale voeding nu booming business. Overtollig voedsel wordt uitgedeeld aan mensen in nood, wat tegelijk de armoede verlicht en de CO2-uitstoot vermindert. In 2019 werd het initiatief bekroond met een van de United Nations Global Climate Action Awards.

Vlaanderen heeft sinds 2015 ook zijn voedselverspilling opgevolgd en is een Ketenroadmap Voedselverlies gestart – een publiek-private samenwerking om het voedselverlies tegen 2020 met 15 procent te verminderen ten opzichte van de nulmeting. Wallonië heeft een actieplan voor de aanpak van voedselverspilling. Doel: de verliezen en verspilling op alle niveaus van de voedselketen tussen 2015 en 2025 met 30 procent verminderen.

Er bestaat nu een herziene voedseldriehoek in Vlaanderen, met voedingsrichtlijnen voor een gezonde en duurzame levensstijl. Die houdt rekening met uw gezondheid en met die van de planeet en moedigt daarbij mensen aan om meer plantaardig voedsel te eten en geen voedsel te verspillen.

Dergelijke initiatieven zijn belangrijk, want een studie van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) heeft aangetoond dat elk jaar ongeveer een derde van het voedsel dat voor de mens wordt geproduceerd, wordt verspild.

Voor meer info over voedselverspilling en duurzame voedingsgewoonten verwijzen wij naar Think Eat Save, een samenwerkingsverband van de FAO en UNEP.