België zet in op veiligheid ten dienste van ontwikkeling

Veiligheid en ontwikkeling hangen nauw samen. ‘Zonder vrede en veiligheid is ontwikkeling niet mogelijk, en zonder ontwikkeling dreigt altijd instabiliteit of erger’, stelde politiek filosoof Adekeye Adebajo onlangs in MO*.

Dat inzicht ligt ook stevig ingebed in de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN (SDG’s). SDG16 promoot vredevolle en inclusieve gemeenschappen voor duurzame ontwikkeling, wil aan iedereen toegang verlenen tot justitie en bouwt aan doeltreffende en betrouwbare instellingen die voor allen toegankelijk zijn.

Maar ook andere SDG’s omvatten diverse doelwitten die te maken hebben met een vredevolle en veilige samenleving. Zo stelt SDG5.2 dat er paal en perk gesteld moet worden aan alle vormen van geweld tegen meisjes en vrouwen. SDG8.7 wil komaf maken met moderne slavernij en mensenhandel, alsook met kinderarbeid en het inzetten van kindsoldaten.

Ook het ontwikkelingscomité van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO-DAC) stelt dat ontwikkeling, vrede én humanitaire hulp nauw met elkaar verbonden zijn. De organisatie werkte 11 principes uit die ontwikkelingsdonoren kunnen inspireren om actief bij te dragen aan conflictpreventie en vredesopbouw.

De Belgische Ontwikkelingssamenwerking neemt het aspect ‘veiligheid’ ter harte en onderschrijft de principes van de OESO-DAC. En dat niet alleen omdat ze met haar hoofdstreven – het verbeteren van de levensomstandigheden – een solide basis legt voor een veilige samenleving. Soms is het ook nuttig om rechtstreeks te investeren in het veiligheidsapparaat zelf. Maar dan wel op voorwaarde dat daarmee de economische ontwikkeling en de welvaart van ontwikkelingslanden wordt bevorderd.

Natuurlijk zijn aan dergelijke veiligheidsactiviteiten risico’s verbonden. Ontwikkelingssamenwerking kan ook niet gebruikt worden om militaire activiteiten van een land te ondersteunen. Wel kan de capaciteit verbeterd worden om de mensenrechten te beschermen of te strijden tegen corruptie.

In een nota heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking dit complexe domein uitgebreid in kaart gebracht. De nota omschrijft duidelijk welk type acties in aanmerking komen en welke criteria gehanteerd moeten worden om uit te maken of een project al dan niet kan doorgaan. Een gedetailleerde risicoanalyse is daarbij essentieel.

Veiligheid wordt er wel in heel brede zin opgevat. Het betreft dus niet alleen de actoren die instaan voor de openbare orde in strikte zin zoals de politie, het leger, de douane en de inlichtingendiensten. Evengoed gaat het over instellingen als parlementen, ministeries, niet-statelijke veiligheidsdiensten, universiteiten, vrouwengroepen, media en zo meer.

Overigens maakt volgens deze visie het justitieapparaat eveneens integraal deel uit van de veiligheidssector: rechtbanken en gevangeniswezen, maar ook advocaten en slachtofferhulp. Een sterke rechtsstaat is immers onontbeerlijk voor een performante en verantwoordelijke veiligheidssector en vice versa. Justitie speelt tevens een cruciale rol voor een betere toegang tot openbare diensten, meer bepaald voor kwetsbare groepen, het beteugelen van corruptie, het beperken van machtsmisbruik, en een gezond ondernemersklimaat dat tot economische groei kan leiden.

Onder de soorten acties die in aanmerking komen, valt vooreerst conflictpreventie, onder meer via bemiddeling. Ook een hervorming van de veiligheidssector – politie, justitie, gevangeniswezen… - behoort tot de mogelijkheden, met inbegrip van meer democratisch toezicht en een versterkt middenveld.

Bij zijn tussenkomsten in de veiligheidssector wil België vooral aandacht geven aan vrouwen, kinderen en jongeren. Ook performante, verantwoordelijke en transparante instellingen zijn een aandachtspunt.

Al bij al heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking al best wat ervaring met de veiligheidssector. Zo wordt ons land erkend voor zijn expertise bij de uitbouw van een politie en justitie die dicht bij de burger staan, en voor de reorganisatie of fusie van veiligheidsdiensten.

Van 2008 tot 2019 werd er 175 miljoen euro aan uitgegeven. Dat verliep onder andere via het VN-ontwikkelingsprogramma (UNDP) voor het beheer van organisaties voor vrede, justitie en inclusiviteit, naast conflictpreventie en versterking van weerbaarheid.

Het Belgisch ontwikkelingsagentschap (Enabel) ondersteunde onder meer justitie in zowel Burundi als Burkina Faso. In DR Congo verbeterde Enabel het familieleven van militairen. Een aantal ngo’s werken eveneens rond veiligheid, met name Advocaten zonder Grenzen, Commission Justice et Paix, RCN Justice et Démocratie en andere.

De Belgische Ontwikkelingssamenwerking sluit samenwerkingsakkoorden met Belgische actoren zoals de Federale Politie, defensie en justitie. Vooral de Federale Politie is al jarenlang een trouwe partner. De projecten proberen vaak de werking van politiediensten te verbeteren ten bate van de bevolking.

Internationaal zoekt België aansluiting bij de Europese Unie (EU) en de Verenigde Naties (VN), meer bepaald in de Sahel. Daarnaast hebben VN-instellingen als het commissariaat voor mensenrechten (OHCHR), het kinderfonds (UNICEF) en het vrouwenagentschap (UN Women) expertise in huis die een steentje kan bijdragen tot meer vrede en veiligheid.

Kortom, om beter in te kunnen spelen op de nauwe band tussen ontwikkeling, vrede en humanitaire hulp beschikt de Belgische Ontwikkelingssamenwerking nu over een goed uitgewerkt kader om deze soms delicate oefening in de praktijk te brengen.