Biodiversiteit, een kwestie van overleven

Het gaat niet goed met de biodiversiteit in de wereld. De rijkdom aan levende organismen op aarde verarmt zienderogen. Wetenschappers spreken van een 6de uitstervingsgolf, uitsluitend veroorzaakt door de mens. Tijdens de laatste 5de uitstervingsgolf legden onder meer de dinosaurussen het loodje.

Ook in 1992 was de toestand al dramatisch. Daarom schaarde de internationale gemeenschap zich tijdens de duurzaamheidsconferentie in Rio de Janeiro achter een “Conventie over Biologische Diversiteit” (CBD). Sindsdien vinden regelmatig “Conferences of the Parties” of COP’s plaats: vergaderingen met de 196 partijen - de landen die de conventie onderschreven hebben - om de opvolging ervan te bespreken.

In 2010 werden 20 zogenaamde Aichi-doelwitten geformuleerd: een plan om de biodiversiteit er bovenop te helpen tegen 2020. Jammer genoeg blijkt de biodiversiteit in 2020 er slechter aan toe dan ooit tevoren.  

Daarom was de COP15 in 2020 zo belangrijk. Die moest namelijk een nieuw kader opleveren om eens en voorgoed de zo broodnodige biodiversiteit te beschermen. De draagwijdte ervan moest gelijkaardig zijn aan die van het Parijse klimaatakkoord. Maar het coronavirus stak stokken in de wielen.

Ines Verleye (FOD Leefmilieu) is hoofd van de Belgische delegatie die binnen de EU en de VN de CBD opvolgt. ‘We hebben ons moeten behelpen met virtuele vergaderingen’, zegt ze. ‘Maar dat is niet te vergelijken met een conferentie in levende lijve. Het is nu eenmaal eigen aan een VN-conferentie dat alle landen gelijkmatig aan bod moeten kunnen komen. Bij een virtuele formule lukt dat gewoon niet, zeker niet voor de armere landen.’

De COP15 werd eerst uitgesteld naar oktober 2021. Maar ook die datum werd vooruitgeschoven. Van 11 tot 15 oktober 2021 vindt een hybride deel plaats in Kunming (China), gevolgd door de eigenlijke COP15 in levende lijve van 25 april tot 8 mei 2022.

‘Tijdens het hybride luik is alleen het ambassadepersoneel ter plaatse’, zegt Verleye. ‘Het heeft vooral een procedureel belang. Zo kan China er officieel het voorzitterschap van Egypte overnemen en kan het budget goedgekeurd worden. De afwerking van het post-2020-kader volgt pas in mei 2022.’

En dat is doodjammer. Want de wereld heeft dringend nood aan een ambitieus biodiversiteitsplan. Verleye haalt een citaat aan van op de COP11 in India (2012): ‘Biodiversity protects when she’s protected.’ Met andere woorden: we moeten de natuur voldoende plaats bieden opdat ze ons kan geven wat we nodig hebben. Zonder biodiversiteit en haar ecosysteemdiensten (bestuiving, zuivere lucht, vruchtbare grond, water…) overleeft de mensheid niet.

‘Alle Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) zijn afhankelijk van biodiversiteit om te slagen’, benadrukt Verleye. ‘Denk aan voeding, water, gezondheid, maar ook partnerschappen. Het gaat over veel meer dan enkel SDG14 (oceanen) en SDG15 (landelijke biodiversiteit).’

Als voorbeeld geeft ze de recente overstromingen in Wallonië. ‘We graven zelfs rivieren in om er een stad te bouwen. Want onontgonnen grond is schijnbaar waardeloos. Maar die grond heeft wel degelijk waarde! Voor landbouw, drinkbaar water, klimaatadaptatie. Grond filtert het water.’

Landgebruik is volgens Ines Verleye de belangrijkste oorzaak van de teloorgang van de biodiversiteit. ‘We gebruiken te veel land, meer dan zou moeten. Onder meer omdat we enorm veel voedsel verspillen. De overblijvende stukjes natuur zijn bovendien te versnipperd. Daarnaast consumeren en produceren we overmatig. We graven ons eigen graf. Er ligt te veel nadruk op louter economische groei. Terwijl we onze consumptie en productie net moeten loskoppelen van zijn schadelijke impact op de natuur. Bijvoorbeeld door lokaal te consumeren waardoor minder transport nodig is. De Belgische initiatieven Beyond Chocolate en Beyond Food zijn voorbeelden hoe het anders kan (Beyond Chocolate is een breed gedragen initiatief om Belgische chocolade duurzaam te maken, met Beyond Food wil België ook soja, palmolie en koffie verduurzamen, nvdr.).’
 

Gelukkig groeit heel geleidelijk het besef dat het roer moet omgegooid worden, ook buiten de wetenschappelijke en milieuwereld. ‘Lange tijd was biodiversiteit enkel in handen van de departementen leefmilieu’, zegt Verleye. ‘Vandaar dat het enige Aichi-doelwit dat wel gerealiseerd werd de 17% beschermde natuur was. Dat konden de diensten leefmilieu alleen klaarspelen. Maar om bijvoorbeeld schadelijke subsidies te verminderen, moet je de departementen financiën en economie meekrijgen.’

‘Vandaag zien we dat de financiële wereld aan de alarmbel trekt. Veel investeringen (in pensioenfondsen en andere) blijken immers afhankelijk van biodiversiteit. Ook UN-Habitat realiseert zich dat biodiversiteit essentieel is voor leefbare steden. Velen ondervonden tijdens de coronacrisis hoe belangrijk groen was voor ons mentaal welzijn. Bedrijven zijn vragende partij voor een duidelijke wetgeving rond biodiversiteit. Toch blijft het kortetermijndenken hardnekkig overeind.’

Een ander groeiend besef is dat de biodiversiteitscrisis en de klimaatcrisis onlosmakelijk verweven zijn en elkaar wederzijds versterken. Verleye: ‘Het is geen toeval dat natuur het thema is van de komende klimaattop in Glasgow (november 2021). Alle oplossingen moeten gunstig zijn voor zowel klimaat als biodiversiteit. Het heeft geen zin om de klimaatproblemen te stoppen als we daarna sterven door honger.’

Overigens staat biodiversiteit in slechtere schoenen dan het klimaat, vindt Verleye. ‘De kantelpunten zullen eerder bereikt worden! Het gaat er niet meer om respect op te brengen voor de natuur, maar ons eigen overleven veilig te stellen. We moeten de natuur beschermen, niet voor haar, maar voor onszelf. Zo niet stevenen we af op een toekomst met nog meer pandemieën, voedselcrisissen, bosbranden, overstromingen…’

De Belgische biodiversiteitsdelegatie heeft die hoogdringendheid alvast goed begrepen. ‘We spreken binnen de EU met een onverzettelijke stem en nemen vaak het initiatief, soms tot frustratie van andere lidstaten’, zegt Verleye. ‘Er zit veel expertise in ons team van 25-30 mensen en we werken harmonisch samen. Doordat we op voorhand goed moeten overleggen met gewesten en regio’s, staan we dikwijls sterker dan andere landen.’

Ook de Belgische regering wil een krachtige boodschap uitdragen. In september 2020 engageerde toenmalig premier Sophie Wilmès zich voor ons land in de Leaders' Pledge for Nature. Momenteel hebben zich ruim 80 landen aangesloten die op niveau van regeringsleiders en staatshoofden ijveren voor een ambitieus biodiversiteitsplan. In de marge van de Algemene Vergadering van de VN (22 september 2021) herhaalde premier De Croo dat biodiversiteit en klimaat topprioriteiten zijn voor ons land.

België sloot zich onlangs ook aan bij de High Ambition Coalition for Nature and People. Dat initiatief op niveau van ministers van leefmilieu groepeert ruim 60 landen die voluit achter het 30x30-doel staan: 30% van het land en 30% van de oceanen beschermen tegen 2030. Dat 30x30-doel is overigens ook opgenomen in de sneuvelversie van het post-2020-biodiversiteitskader dat momenteel op tafel ligt.

‘Het post-2020-voorstel oogt vrij oké, maar mag zeker ambitieuzer’, vindt Verleye. ‘Zo moet nog meer nadruk liggen op een consumptie en productie die de grenzen van de planeet respecteren. En 30% van de aarde beschermen is niet slecht, maar ook in de overige 70% moet men respectvol omgaan met de natuur. Voor België is ook stadsbiodiversiteit een prioriteit.’

Het communicatie-aspect is eveneens belangrijk. Verleye: ‘De Aïchi-doelwitten werden nogal ondoorgrondelijk geformuleerd. Dat moet nu anders, vergelijkbaar met de SDG’s: een beperkt aantal heldere doelstellingen, met daarnaast een reeks subdoelen. Iedereen die ermee aan de slag wil, van burgemeesters tot bedrijven, moet iets in handen krijgen dat direct bruikbaar is. Een duidelijke link met de SDG’s is cruciaal zodat we de hele wereld meekrijgen.’

Het wordt nog een hele klus om een post-2020-kader af te ronden waar alle 196 partijen achter staan. ‘Door de vertraging opgelopen door corona kennen we zelfs nog niet eens de stellingnames van alle landen. En er zijn best wat landen met sterke posities, zoals Brazilië die momenteel op ramkoers ligt met alles wat milieu is.’

Ook resource mobilisation wordt een heikel punt. Dat wordt opgevolgd door Annemie Van der Avort, die de FOD Buitenlandse Zaken vertegenwoordigt in de Belgische biodiversiteitsdelegatie. ‘Resource mobilisation gaat over meer dan rijke landen die extra geld moeten doorschuiven naar arme landen. Het gaat evenzeer over doeltreffend gebruik van bestaande middelen en over “mainstreaming”’, zegt Van der Avort. ‘Mainstreaming betekent dat ook andere sectoren zoals landbouw, industrie, infrastructuur en transport rekening houden met biodiversiteit. Essentieel is ook dat schadelijke subsidies worden afgebouwd en dat landen hun eigen bronnen kunnen aansnijden (domestic resource mobilisation). Er is ook nood aan overdracht van technologie en wetenschappelijke samenwerking.’

‘Publiek geld kan maar 10% van de kosten dekken’, vult Verleye aan. ‘Maar de privésector kan enkel bijdragen als er een duidelijk wetgevend kader is.’

Sowieso staan er nog heel wat virtuele vergaderingen op het programma vooraleer de COP15 volgend jaar eindelijk (hopelijk) fysiek kan doorgaan. België zal niet nalaten om krachtig te blijven ijveren voor een ambitieus, levensnoodzakelijk biodiversiteitsbeleid. En daar kan ook onze FOD zijn steentje toe bijdragen, onder meer via de diverse betrokken ambassades.