Congo: kennis van geschiedenis schenkt zelfvertrouwen en inzicht

In België weten we betrekkelijk weinig over het rijke Afrikaanse verleden voor de kolonisatie. Natuurlijk kent iedereen de oude Egyptische beschaving. Maar wie heeft ooit gehoord van het oud-Ethiopische rijk Aksum? En over de geschiedenis van Sub-Saharaans Afrika tasten we meestal nog meer in het duister.

Merkwaardig genoeg blijken ook de jonge Congolezen – nu al 61 jaar na de onafhankelijkheid – niet zo goed op de hoogte van hun verleden. ‘De Congolese geschiedenis begint echt wel lang voor de kolonisering’, zegt Dominique Gillerot, gedelegeerd beheerder van de Belgische ngo CEC (Coopération Éducation Culture). ‘In Congo bestond toen een goed ontwikkeld koninkrijk dat uitstekend afgestemd was op het klimaat met zijn regen- en droog seizoen’, vult prof. Elikia M’Bokolo aan, eminent historicus aan de universiteit van Kinshasa. Hij is ook lid van de Belgische parlementaire commissie die het koloniale verleden uitspit. ‘De koning vertegenwoordigde de politieke macht, maar was ook ‘meester van de technologie’ (smederij, landbouw…). Hij zorgde er tevens voor dat de gemeenschap goed draaide door zijn contact met de voorouders.’

Samen met een reeks Congolese partners, waaronder prof. M’Bokolo, startte CEC het project Bokundoli (= zoeken, uitspitten) om het geschiedenisonderricht in Congo bij te spijkeren. ‘De geesten zijn te dekoloniseren’, zegt Gillerot. Een correcte kennis van het verleden schenkt inzicht in hoe de Congolezen de huidige uitdagingen kunnen aanpakken én draagt bij tot een actiever burgerschap.

‘We moeten af van het idee dat Congo verloren is’, zegt prof. M’Bokolo. ‘Zo hebben we momenteel af te rekenen met invallen vanuit Rwanda. Maar dergelijke invasies vonden regelmatig plaats in het verleden! Congo is nu eenmaal een heel open land waar je makkelijk kunt binnendringen. Toch hebben we in het verleden altijd de ‘agency’ gehad om ermee om te gaan, wat betekent: de wil en de bekwaamheid om doeltreffend te handelen. Externe zaken kunnen ook opportuniteiten bieden, zoals nieuwe hulpbronnen. Kortom, de kennis van het verleden kan de jongeren geruststellen dat ze de situatie aankunnen. Het kan hen aanzetten om het beter en krachtiger te doen.’

M’Bokolo stipt nog een ander voorbeeld aan. ‘De Congolezen die als slaaf naar Amerika gevoerd werden, wierpen zich vaak op als verzetsstrijders. In Brazilië revolteerde Ganga Zumba wat leidde tot de republiek Palmares (17^de eeuw). In Cuba kwam de slavin Carlota in opstand (1830). De radicale weigering om zich te onderwerpen is heel eigen aan de Congolese plattelandsbevolking. De Congolezen waren dan ook nooit zomaar willoze ‘dingen’ in de handen van de kolonisator.’

Het project Bokundoli liet zich inspireren door een grootschalig project van de VN-Cultuur- en Onderwijsorganisatie UNESCO dat de Afrikaanse geschiedenis heeft herschreven met Afrikaanse bril, onder meer met medewerking van prof. M’Bokolo. Het sluit ook aan bij een charter van de Afrikaanse Unie (Khartoem 2006) dat het ‘Afrikaans historisch bewustzijn’ van de jongeren wil aanscherpen.

Ondertussen is al heel wat werk verzet. Gillerot: ‘De voorziene 5 modules zijn zo goed als uitgewerkt: migratie en oude staten, slavernij, kolonisatie en onafhankelijkheid, verzet tegen de kolonisatie, hedendaagse geschiedenis. Ook de digitale applicatie die de inhoud en de illustraties herbergt, is bijna af. In principe zouden we nu al de app kunnen uittesten met een groepje geschiedenisleraren, maar de huidige lockdown in Congo stak er een stokje voor. Hopelijk lukt het later dit jaar.’ Uiteindelijk moet de applicatie uitgroeien tot een heus digitaal platform ‘Geschiedenis en burgerschap’, bestemd voor zowel specialisten als het grote publiek.

In een overleg tussen kunstenaars en historici werden toegankelijker vormen uitgedacht om de kennis van de geschiedenis te verspreiden. Dat leidde onder meer tot een rapliedje, een radiofeuilleton, een dansspektakel en een gezelschapsspel.

‘Bokundoli is wel een pilootproject’, zegt Gillerot. ‘Het wordt slechts in een beperkt aantal scholen getest. Maar de bedoeling is wel dat het in een later stadium algemeen gebruikt wordt in Congo. We hopen belangstelling te wekken bij het Congolese ministerie van Onderwijs en bij instellingen zoals UNESCO.’

Samen met andere organisaties wil CEC ook tools verspreiden die de huidige hervorming van de curricula over het koloniale verleden in Franstalig België kunnen versterken. De lesmodules van Bokundoli kunnen er zeker nuttig zijn.

Vandaag  (12 januari 2021) zijn de verschillende partners van Bokundoli in diepe rouw na het plotse overlijden van prof. Jacob Sabakinu, initiatiefnemer samen met de professoren M’Bokolo en Mabiala. Zij gaan moedig het werk verder zetten, als eerbetoon aan hun collega en vriend.

Het project Bokundoli krijgt steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, Wallonie-Bruxelles International en de Koning Boudewijnstichting.