De 78ste sessie van de Algemene Vergadering van de VN - 10 VRAGEN

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) staan centraal tijdens de 78^ste sessie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2023. Wat gebeurt daar precies? Wat is het belang voor ons land? En welke rol speelt onze FOD? We spitten het voor u uit.

In september begint het nieuwe werkjaar van de Verenigde Naties (VN). Dat valt traditioneel samen met de opening van een nieuwe sessie – de 78^ste nu al – van de Algemene Vergadering (AV). De sessie vangt aan op 5 september, en op 19 september begint de eigenlijke hoogmis: het Algemeen Debat op hoog niveau. Dan spreken alle staats- en regeringsleiders van de wereld de AV toe. Welke betekenis heeft het hele gebeuren? In 10 vragen hopen we u dat duidelijk te maken.

1. Hoe ontstonden de Verenigde Naties?

De Algemene Vergadering is een cruciaal orgaan van de VN, naast onder andere de Veiligheidsraad en het Secretariaat (zie figuur). De VN zelf ontstonden op de ruïnes van WOII. In 1945 kwamen 51 landen bijeen in San Francisco (VS) om te onderhandelen over een organisatie die moest voorkomen dat een dergelijk gruwelijk conflict in de toekomst opnieuw zou uitbreken. Samen schreven ze het ‘Charter van de VN’.

De opstellers van het charter begrepen echter dat vrede onmogelijk zou zijn zonder terzelfder tijd de sociale en economische ontwikkeling te bevorderen en op te komen voor de mensenrechten. Zo ontstonden de drie hoofdpijlers van de VN.

België was één van die 51 pionierlanden en dus ook één van de eerste landen die het VN-charter onderschreef. 

2. Wat is de Algemene Vergadering?

De Algemene Vergadering is het centrale orgaan van de VN dat functioneert als een soort parlement. Het is het enige orgaan van de VN waarin alle 193 lidstaten zetelen. Alle landen hebben er evenveel te zeggen, ze hebben alle één stem. Of het nu de kleine eilandstaat Vanuatu is in de Stille Oceaan of de Verenigde Staten. Op die manier hebben ook kleine landen de mogelijkheid om hun problemen onder de aandacht van de wereld te brengen én samen naar oplossingen te zoeken voor mondiale problemen.

De besluiten van de AV noemen we resoluties. Soms worden ze bij consensus aangenomen, soms wordt erover gestemd.

De AV vindt plaats in de iconische zaal in New York waar de sprekers verschijnen voor een groenmarmeren achtergrond met daarachter een gouden wand met het VN-embleem: een wereldbol omgord met olijftakken, als teken van vrede.  

Elk jaar wordt een nieuwe voorzitter verkozen volgens een beurtrol van landengroepen. Vanaf september wordt dat Dennis Francis, de permanente vertegenwoordiger van Trinidad en Tobago bij de VN.

De allereerste voorzitter van de AV in 1946 was Paul-Henri Spaak, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van België. Dat toont aan dat België van bij het begin een belangrijke rol gespeeld heeft binnen de VN. Tot vandaag nemen we ons multilateraal engagement bijzonder ernstig.

3. Wat doet de Algemene Vergadering?

De AV is het belangrijkste orgaan van de VN dat het beleid van de organisatie bepaalt. Ze kan zich in principe over zowat alle wereldproblemen uitspreken. De AV duidt de secretaris-generaal aan, kiest de niet-permanente leden van de Veiligheidsraad en beslist over het budget van de organisatie.

In de praktijk wijdt de AV zich aan 6 grote thema’s die elk behartigd worden door een specifieke commissie:

1. Ontwapening
2. Sociale en economische ontwikkeling
3. Mensenrechten
4. Specifieke politieke problemen
5. Budget en administratieve aangelegenheden (België was voorzitter tijdens de 77^ste sessie)
6. Juridische zaken.

Na de ministeriële week in september gaan de commissies tot december dieper in op deze onderwerpen. Dat leidt tot een groot aantal resoluties die achteraf in een plenaire sessie van de AV moeten aangenomen worden.

Problemen rond vrede en veiligheid worden bij uitstek behandeld in een ander hoofdorgaan van de VN, de Veiligheidsraad. Maar als de Veiligheidsraad niet tot een besluit kan komen – omdat één van de 5 permanente leden een beslissing blokkeert – wordt de discussie doorgeschoven naar de AV. Zo veroordeelde een overgrote meerderheid van de AV sinds het voorjaar van 2022 meermaals de invasie van Rusland in Oekraïne en riep ze op tot een rechtvaardige vrede. De AV sloot ook Rusland uit van de VN-Mensenrechtenraad.

4. Wat gebeurt er elk jaar in september?

De nieuwe voorzitter van de AV opent de vergadering – dit jaar op 5 september. Daarna vinden enkele zittingen plaats om te beslissen hoe het werk zal georganiseerd worden. Het eigenlijke Algemeen Debat op hoog niveau trapt dit jaar af op 19 september. Dan sturen de lidstaten hun hoogste vertegenwoordigers – staats- en regeringsleiders, ministers – naar New York. Na de voorzitter van de AV en de VN-secretaris-generaal António Guterres spreken de staats- en regeringsleiders één voor één de AV toe in de hoger vermelde iconische zaal.

In enkele minuten schetsen de prominenten hoe ze de toestand van de wereld zien en hun eigen land daarin, wat de VN kunnen doen en hoe via internationale relaties gezocht kan worden naar oplossingen voor problemen waar landen en burgers mee te maken hebben. Met hun toespraak willen de sprekers ook aan hun eigen burgers duidelijk maken dat er voor veel problemen uitsluitend op internationaal niveau een oplossing kan gevonden worden.

In de marge van het Algemeen Debat vinden honderden activiteiten plaats die in de praktijk vaak minstens even belangrijk zijn. In de eerste plaats heel wat bilaterale onderhouden = overleg tussen ministers van 2 landen. Ook onze Belgische ministers maken daar dankbaar gebruik van. Dat bespaart een pak vluchten naar alle uithoeken van de wereld of het minder persoonlijke contact van digitale vergaderingen.

De bilaterale onderhouden behandelen zaken die betrekking hebben op de VN, maar ook problemen of opportuniteiten tussen België en die andere landen. Er vinden ook gesprekken plaats met hoge functionarissen van de VN zoals de VN-secretaris-generaal.

Daarnaast organiseren de lidstaten in de marge van de AV heel wat evenementen – zogenaamde side events – over onderwerpen die hen dierbaar zijn. Dat kan bijvoorbeeld een panelgesprek zijn waaraan ook sprekers van de civiele samenleving deelnemen. Zo organiseert België al 6 jaar een evenement over het knooppunt tussen vrede, veiligheid en humanitaire zaken. Dit jaar gaat het over de band tussen vrede en veiligheid, klimaatverandering en de exploderende humanitaire noden.

5. Wat is het centrale thema van de Algemene Vergadering dit jaar?

Op de 78^ste sessie van de AV staan de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen  (SDG’s) centraal. Deze werden in 2015 door alle VN-lidstaten aangenomen als routekaart voor een betere wereld tegen 2030. We zijn nu dus halfweg. Onder andere door de coronapandemie heeft de uitvoering van de SDG’s enorme vertraging opgelopen. Tijdens de AV wordt een SDG-top gehouden die zal nagaan waar we staan met de SDG’s en hoe we de achterstand kunnen inhalen. De SDG-top zal onder meer de nodige financiering bespreken en bekijken hoe de internationale financiële architectuur kan hervormd worden. Tijdens de AV staan ook mensenrechten en gender in de kijker, naast klimaat.

Hare Majesteit Koningin Mathilde zal op 18 september de SDG-top bijwonen. Zij maakt immers op uitnodiging van de VN-secretaris-generaal deel uit van de Pleitbezorgers voor de SDG’s van de VN. België heeft in juli trouwens zijn Vrijwillig Nationaal Rapport voorgesteld aan de VN over de uitvoering van de SDG’s in België. Maar ook in onze internationale acties staan deze doelen centraal.

Naast deze SDG-top vinden nog allerlei vergaderingen plaats op hoog niveau die vooral te maken hebben klimaat en gezondheid: de voorbereiding op pandemieën, tuberculose en universele gezondheidszorg.

6. Hoe bereidt België zich voor op een sessie van de AV?

Voor België nemen gewoonlijk de premier, de minister van Buitenlandse Zaken en die van Ontwikkelingssamenwerking deel. Maar vaak trekken ook andere ministers naar New York, allemaal met hun eigen programma. Dit jaar gaan ook vice-premiers Van Quickenborne en Dermagne naar New York, evenals minister van Klimaat Khattabi. Dat alles vergt heel wat voorbereiding, niet alleen qua inhoud, ook qua logistiek.

De VN-dienst van de FOD Buitenlandse Zaken coördineert alles, in overleg met de kabinetten en in nauwe samenwerking met de directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking en de Belgische vertegenwoordiging in New York. Ook verscheidene andere diensten van onze FOD zijn betrokken. Ze leveren de inhoudelijke achtergrond voor onze ministers die aan al die vergaderingen, evenementen en bilaterale ontmoetingen deelnemen. 

7. Wat zijn de prioriteiten van België tijdens de Algemene Vergadering?

Ook voor België staan de SDG’s centraal. Hoger kon u al lezen dat België dit jaar een Vrijwillig Nationaal Rapport heeft voorgesteld over de uitvoering door België. Maar zeker even belangrijk is de vraag: hoe kunnen we de wereldwijde achterstand helpen wegwerken?

We zullen een concreet licht werpen op de inspanningen van België op dat vlak. Bijvoorbeeld voor gezondheid - met onder andere de lokale productie van vaccins in Afrika – naast klimaatfinanciering en de komende klimaattop COP28, waardig werk en sociale bescherming, en de hervorming van de internationale financiële instellingen. België zal ook vooruitblikken naar het Belgisch EU-voorzitterschap tijdens de eerste helft van 2024.

De oorlog in Oekraïne blijft bovenaan onze internationale agenda staan. Toch behouden ook andere conflicten en crisissen onze aandacht zoals in de Sahel en de Grote Merenregio in Afrika, en in het Midden-Oosten.

Het is belangrijk dat we over onze eigen grenzen heen kijken, maar ook over de grenzen van Europa. Wereldwijde problemen vergen wereldwijde oplossingen. Daarvoor moeten we in partnerschap werken met zo veel mogelijk landen.

Voor België staan de mensenrechten centraal bij dat alles. De 75^e verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens dit jaar biedt een goede gelegenheid om dat in herinnering te brengen.

8. Wat is de impact van de jaarlijkse sessie van de AV?

Een hele dag luisteren naar toespraken lijkt heel saai. Toch valt er veel te ontdekken. In enkele minuten moeten de staats- en regeringsleiders een beeld geven van hun buitenlands beleid. Ze vertellen wat ze als problemen en opportuniteiten zien, wat ze eraan willen doen, wat ze van de VN denken en hoe de VN kunnen meehelpen aan oplossingen.

Elk land kan in de toespraken zoeken naar aanknopingspunten. Soms kunnen we bij landen waar we het niet van verwachten, onderwerpen ontdekken waarover we gelijkaardige ideeën hebben. Op die manier kunnen we nieuwe partnerschappen uitbouwen en nuttige elementen vinden voor onze bilaterale relaties met die landen.

De AV heeft zeker een impact, alleen merk je dat niet onmiddellijk. De ministers keren meestal niet terug met concrete resultaten in hun reiskoffer. Maar het is een mooi resultaat op zich dat veruit de meeste staats- en regeringsleiders er hun engagement herbevestigen in het ‘multilateralisme’. Met andere woorden de overtuiging dat internationale problemen zo veel mogelijk opgelost moeten worden door samen te werken in internationale organisaties zoals de VN. VN-secretaris-generaal Guterres maakt ook van de gelegenheid gebruik om op te roepen tot meer samenwerking en om de VN centraal te plaatsen in de wereldpolitiek. Elk Algemeen Debat creëert een nieuw elan.

Tijdens de bijeenkomst in september wordt er ook gewerkt aan allianties over de regionale groepen heen. Bovendien vinden veel besprekingen plaats in de marge van de plechtige zitting (zie hoger). Daar kunnen soms wel concrete resultaten geoogst worden voor onze bilaterale relaties.

Niet te vergeten: het werk van de AV stopt niet na de ministeriële week. De openingszittingen zetten wel de algemene tendens, maar het werk gaat tot december verder in de diverse commissies. En over heel het jaar vinden talrijke zittingen plaats van de AV om internationale problemen te bespreken. De impact kan dus meerdere maanden later nog steeds gevoeld worden.

9. Wat is de rol van onze FOD bij de VN?

De VN houden zich bezig met een brede waaier aan thema’s. Voor al die thema’s moet er een Belgische positie bepaald worden. De FOD Buitenlandse Zaken coördineert die positiebepaling met andere federale en gefedereerde entiteiten. Dat is de taak van de dienst COORMULTI. We overleggen ook veel binnen onze eigen FOD. De kabinetten geven het politieke akkoord over de posities die we voorstellen.

De VN-dienst stuurt voor een groot deel het Belgisch VN-beleid aan, in samenwerking met tal van andere diensten. De posities die België inneemt, worden verwoord in de vorm van ‘instructies’ die we doorsturen naar onze permanente vertegenwoordigingen in New York en andere VN-hoofdsteden zoals Genève of Wenen. Dat kan gaan over een toespraak in naam van België, een onderhandelingspositie, een stemming, etc.

België maakt deel uit van de Europese Unie en pleit voor een sterkere EU-rol in de VN. In de meeste gevallen hebben we dan ook eengemaakte EU-posities. Onze FOD werkt actief mee aan de bepaling daarvan.

10. Wat is en doet onze permanente vertegenwoordiging bij de VN?

Net zoals onze ambassades België vertegenwoordigen bij een ander land, zo vertegenwoordigt een permanente vertegenwoordiging (PV) België bij een internationale organisatie. Onze PV in New York vertegenwoordigt België bij de VN. De permanente vertegenwoordiger is de equivalent van een ambassadeur. Hij stuurt het werk van de PV en vertegenwoordigt ons land.

Onze PV onderhandelt in naam van België en werkt mee om een EU-standpunt te bepalen. Ze zal ook stemmen waar nodig. En ze stuurt ons rapporten over wat er allemaal gebeurt binnen de VN. Daarop steunen wij ons om onze analyses te verbeteren en onze posities te bepalen.

Een omvangrijk deel van de taak van de PV bestaat uit netwerken. Onze vertegenwoordigers zoeken en onderhouden contact met collega’s van zo veel mogelijk landen uit alle regio’s om samen te kunnen werken aan multilaterale oplossingen. Als er zich specifieke problemen voordoen, zijn we zo in staat om snel te praten met de betrokken landen.

BESLUIT

De ministeriële week van de AV is een groot evenement, maar speelt zich niet uitsluitend af in een bubbel in New York. Integendeel, het is een evenement dat ook onze burgers sterk raakt. Want op die bijeenkomst in de VN engageren wij ons als overheid om internationale oplossingen te zoeken voor problemen die hen dagelijks bezighouden.

Denk aan mensenrechten, klimaatproblemen, de energie- en voedselcrisis, de verdediging van de democratie, vrede en veiligheid en zo meer. Allemaal thema’s die relevant zijn voor onze burgers. Geen enkel land kan voor die problemen alleen een oplossing vinden, we moeten daarvoor samenwerken met de internationale gemeenschap. Het is dan ook essentieel dat België, net als alle andere landen, daar actief is.