De NAVO bestaat 75 jaar – 8 VRAGEN

De NAVO viert haar 75-jarig bestaan in een gespannen context. Vooral de invasie van Rusland in Oekraïne heeft de geopolitieke verhoudingen hertekend. In 8 vragen gaan we dieper in op de recente evoluties binnen de politiek-militaire alliantie.

In mei 2021 publiceerden we een interview met de toenmalige Belgisch permanent vertegenwoordiger bij de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie of NAVO. Sindsdien is de wereld helemaal veranderd. Vooral de Russische inval in Oekraïne schudde de geopolitieke machtsverhoudingen dooreen. Landen als Zweden en Finland die toen nog geen interesse toonden in een NAVO-lidmaatschap zijn vandaag lid.

De NAVO viert haar 75-jarig bestaan dus in een uiterst gespannen context. In 8 vragen gaan we na hoe de politiek-militaire alliantie zich aanpast aan de nieuwe omstandigheden.
 

1. Wat is de houding van de NAVO tegenover de Russische agressie in Oekraïne?
2. Welke concrete dreigingen gaan er uit van Rusland dat steeds meer de oorlogstrom roert?
3. Wat doet de NAVO om zich voor te bereiden op de toenemende dreiging van Rusland?
4. Naast Rusland, wat zijn de voornaamste dreigingen vandaag?
5. Wat is er sinds 2021 veranderd in de houding tegenover China?
6. Wat betekent het lidmaatschap van Finland en Zweden voor de NAVO?
7. Zijn er andere lidmaatschappen in het vizier?
8. Door de oorlog in Oekraïne staat er meer druk op de lidstaten om 2% van hun bbp te besteden aan defensie. Hoe haalbaar is dat? Wat doet België?

1. Wat is de houding van de NAVO tegenover de Russische agressie in Oekraïne?

De NAVO steunt Oekraïne, maar wil ook een rechtstreekse confrontatie tussen de NAVO en Rusland vermijden. Hoe? Door in te zetten op ontrading en verdediging (zie vraag 3). Tegelijk levert de NAVO politieke steun en praktische bijstand aan Oekraïne.

• Politieke steun
  
  Van bij het begin van de oorlog heeft de NAVO uitdrukkelijk haar steun uitgesproken voor de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. In 2023 werd de NATO-Ukraine Council opgericht: een forum voor politieke dialoog, gezamenlijke beslissingen over onderwerpen van gemeenschappelijk belang en consultaties in geval van crisis.
   
• Praktische steun
  
  De huidige steun bouwt voort op het partnerschap dat in de jaren 1990 in het leven geroepen werd en geïntensiveerd vanaf 2014, na de Russische annexatie van de Krim. Doel: de versterking van Oekraïnes veiligheids- en defensiesector. Vandaag behelst de praktische steun van de NAVO militaire, maar niet-letale steun. De boodschap - zowel aan Oekraïne als aan Rusland - is: “We’re in this for the long haul” (we doen dit voor de lange termijn).
  
  Op de korte termijn dekt de steun de onmiddellijke behoeften van de Oekraïense strijdkrachten: winteruniformen voor de soldaten, generatoren, ontmijning, medisch materiaal enz. Op de middellange en lange termijn vloeit de steun naar de wederopbouw en de modernisering van de Oekraïense defensie- en veiligheidssector. Er wordt ook gewerkt aan een vlotte afstemming met de NAVO (doctrine, materiaal, openbare aanbestedingen…).
   

2. Welke concrete dreigingen gaan er uit van Rusland dat steeds meer de oorlogstrom roert?

De Russische annexatie van de Krim in 2014 en het conflict in de Donbas waren een eerste wake-up call voor de alliantie. De Russische invasie in Oekraïne in 2022 was evenwel de échte game-changer. Want het betreft hier niet zomaar het zoveelste territoriaal conflict tussen 2 buurlanden, maar een invasie van een soevereine natie door een permanent lid van de VN-Veiligheidsraad met de bedoeling het hele grondgebied te bezetten, het regime omver te werpen, een marionettenregime te installeren en de Oekraïense taal en cultuur te vernietigen.

Bovendien is deze invasie een aanval op de internationale orde die we hebben opgebouwd sinds de Tweede Wereldoorlog. Het is een confrontatie tussen enerzijds een model gebaseerd op regels en afspraken, op individuele rechten en vrijheden, op principes als soevereiniteit, territoriale integriteit en het recht van elk land om zijn eigen weg te kiezen, en anderzijds een model dat gebaseerd is op het recht om dwang en intimidatie te gebruiken om zijn wil op te leggen, het recht op invloedssferen, het recht om controle uit te oefenen op zijn buren en te dicteren wat zij mogen denken en doen. Dat is onze nieuwe realiteit vanaf nu en die belangt ons allen aan.

Het valt nooit uit te sluiten dat Poetin op een bepaald ogenblik overmoedig wordt of zich misrekent, bijvoorbeeld als gevolg van successen in Oekraïne of uitspraken van sommige Westerse politici. Gelijkaardige ‘militaire operaties’ elders zijn dan mogelijk en dat houdt een permanente dreiging in voor andere buren van Rusland. Die permanente instabiliteit zal ongetwijfeld een impact hebben op de wereldeconomie en -handel.

Bovenal zou het een afbraak betekenen van de op regels gebaseerd wereldorde. Het zou immers de indruk wekken dat agressie loont om je zin te krijgen en dat het internationaal recht mag geschonden worden zonder ernstige of blijvende gevolgen. Andere autoritaire regimes elders in de wereld kunnen erdoor aangemoedigd worden om hetzelfde pad te bewandelen.

Maar ook de dreiging voor de alliantie is reëel. Je hoort vaak zeggen dat de kans bijzonder klein is dat Rusland de NAVO aanvalt. Op dit ogenblik is een grootschalige militaire aanval eerder onwaarschijnlijk, maar hybride en cyberaanvallen komen steeds vaker voor en viseren ook doelwitten in ons land.

We mogen dus niet nonchalant of onverschillig blijven. Zelfs al menen we dat er weinig indicaties zijn voor een reële agressie, zeker zijn we nooit. Het is immers aartsmoeilijk om de intenties van Rusland te lezen. Ook in februari 2022 weigerden velen te geloven - ondanks de voortekenen - dat Poetin zo ver zou gaan om Oekraïne binnen te vallen, maar het gebeurde toch.

Tot slot zou het fout zijn te geloven dat een conflict met Rusland zich enkel zou afspelen aan de oostflank van de alliantie. Elke actie daar zal immers gepaard gaan met het bestoken van kritieke punten elders. Denk aan de aanvoer van versterkingen van over de Atlantische Oceaan via wegen, spoorwegen, havens en luchthavens in West-Europa, maar ook aan de overleg- en commando-organen in ons land.

3. Wat doet de NAVO om zich voor te bereiden op de toenemende dreiging van Rusland?

Afschrikking en verdediging van het NAVO-grondgebied en van de bevolking van de Bondgenoten staan vandaag opnieuw centraal. Het principe is: “si vis pacem, para bellum” (als je vrede wil, bereid je voor op oorlog). Want afschrikken of ontraden is uiteindelijk beter dan verdedigen, en verdedigen is beter dan te moeten heroveren en heropbouwen.

De NAVO zal ook opnieuw in staat zijn om high-intensity warfare te voeren tegen tegenstanders die ons evenaren (peer adversaries), om het NAVO-grondgebied en onze bevolkingen te kunnen verdedigen indien nodig. Heel concreet: in een artikel 5-scenario - “een gewapende aanval tegen een of meer van de lidstaten zal beschouwd worden als een aanval tegen alle lidstaten” - moeten wij versterkingen kunnen sturen en gevechtsoperaties kunnen uitvoeren met korte verwittigingstermijnen. De NAVO realiseert dat via:

• Een indrukwekkend afschrikkingssysteem door een versterkte aanwezigheid op de oostflank (land, lucht, zee);
• Een nieuwe generatie overkoepelende militaire concepten en plannen voor afschrikking en verdediging. Om die te kunnen uitvoeren heeft de NAVO troepen en capaciteiten nodig in alle 5 domeinen: land, zee, lucht, ruimte en cyber. De bondgenoten dienen deze troepen en capaciteiten ter beschikking te stellen;
• Initiatieven met het oog op innovatie en behoud van de technologische voorsprong van de NAVO, met een verhoogde kruisbestuiving tussen de overheid, de privésector en de academische wereld (zie vraag 4);
• Maatregelen om de productiecapaciteit van onze defensie-industrie op te drijven, om de behoefte aan stocks en munitie - zowel de eigen als die van Oekraïne - te beantwoorden;
• Inspanningen om de weerbaarheid van onze samenleving te verhogen tegen verstoringen van buitenaf, om ons te beschermen tegen cyberaanvallen en hybride oorlogsvoering, en om onze kritieke infrastructuur en onderwaterinfrastructuur te beschermen. Onze kwetsbaarheid verminderen is uiteraard van belang voor de civiele wereld, maar ook om ervoor te zorgen dat de civiele wereld klaarstaat om de militairen te ondersteunen indien nodig. Het gaat hier om een collectieve én individuele verplichting voor de bondgenoten, en vereist een whole-of-government-aanpak.

4. Naast Rusland, wat zijn de voornaamste dreigingen vandaag?

Op de Top van Madrid (juni 2022) werd het Strategisch Concept van de NAVO goedgekeurd. Dat politieke basisdocument zet de bakens uit voor het komende decennium, in het teken van de gewijzigde veiligheidscontext. Het bevestigt de 3 kerntaken van de alliantie:

• Afschrikking (of ontrading) en verdediging;
• Crisispreventie en -beheer;
• Coöperatieve veiligheid.

Afschrikking en collectieve verdediging van NAVO-grondgebied en -bevolkingen krijgen opnieuw een centrale plaats. In het Strategisch Concept worden ook de twee belangrijkste bedreigingen voor NAVO geïdentificeerd: Rusland is de meest significante directe bedreiging, terwijl terrorisme gezien wordt als de meest directe asymmetrische dreiging voor de veiligheid van onze burgers.

Andere uitdagingen zijn onder andere seksueel geweld als wapen, cyberveiligheid, klimaatverandering, de ruimte, de rol en invloed van China, en opkomende disruptieve technologieën zoals artificiële intelligentie en kwantumtechnologie.

De NAVO hanteert een zogenoemde ‘360°-benadering’. Dat betekent dat alle geopolitieke spanningen en gewapende of hybride conflicten van nabij worden opgevolgd. De leidraad is: “Wat vormt mogelijk een bedreiging of uitdaging voor onze collectieve veiligheid en stabiliteit?” Zo volgt de NAVO niet alleen van dichtbij de oorlog aan haar oostflank, maar houdt ze ook scherp de ontwikkelingen aan haar zuidflank in het oog (Midden-Oosten, Afrikaans continent) naast die in haar onmiddellijke nabuurschap (Westelijke Balkan, regio rond de Zwarte Zee). Ze monitort ook nieuwe allianties tussen regimes die haar waarden en doelen niet delen.

5. Wat is er sinds 2021 veranderd in de houding tegenover China?

China wordt niet beschouwd als een rechtstreekse bedreiging maar als een uitdaging voor de Bondgenoten. De NAVO heeft ook allerminst de intentie om Aziatische landen te laten toetreden tot het bondgenootschap.

China aarzelt evenwel niet om hybride, cyberoperaties en desinformatiecampagnes tegen NAVO-landen op te zetten. Peking controleert bovendien essentiële sectoren en grondstoffen en zet sterk in op de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Bovendien blijft de steun van China aan Rusland – vooral in het kader van de oorlog tegen Oekraïne – een voorname zorg.

Peking wordt daarbij gedreven door de ambitie om een militaire grootmacht te worden in combinatie met territoriale claims. Dat gaat gepaard met een totaal gebrek aan transparantie rond capaciteiten, militaire doctrine en strategie terwijl de grens tussen de militaire en civiele industrie zeer vaag blijft. China plaatst de Alliantie dus wel degelijk voor een reeks uitdagingen waar bewust mee omgegaan wordt.

De NAVO is ook op haar hoede voor de ondermijning van de op regels gebaseerde wereldorde en Chinese pogingen om in internationale organisaties standaarden en normen naar z’n hand te zetten. Terwijl afspraken en regels waar iedereen zich aan houdt, zorgen voor voorspelbaarheid, een gelijk speelveld en dus voor stabiliteit.

In antwoord op dat alles, monitort de NAVO de ontwikkelingen in en rond China en analyseert de mogelijke impact ervan voor het Bondgenootschap. Denk aan het risico op een wapenwedloop in de regio of wereldwijd, op nucleaire proliferatie, voor de vrijheid van navigatie en voor economische afhankelijkheid, of de impact van een Chinese controle over onze kritieke infrastructuur in geval van oorlog.

Ze focust ook op investeringen in technologie, niet alleen om technologische bovenhand te krijgen, maar ook om te waken over ethische waarden zoals het verantwoordelijk gebruik van nieuwe technologieën.

De 32 Bondgenoten werken ook nauw samen met haar 4 Indo-Pacifische partners: Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland. In onze geglobaliseerde wereld is onze veiligheid immers steeds meer verweven. Bovendien zitten de 4 partners op dezelfde lijn als de NAVO inzake Oekraïne – steun en sancties – en hebben ze tonnen ervaring met de Indo-Pacifische regio.

Met het oog op transparantie en het verhogen van het wederzijds vertrouwen, doet de NAVO dat alles echter zonder de communicatielijnen met Beijing te sluiten. Daartoe vinden er geregeld staff-to-staff-contacten plaats tussen NAVO-officials en China.

6. Wat betekent het lidmaatschap van Finland en Zweden voor de NAVO?

Na de Russische invasie van Oekraïne hebben Finland en Zweden - na decennia van neutraliteit - besloten om het lidmaatschap van de NAVO aan te vragen. De toetreding van Finland en Zweden heeft grote voordelen voor de NAVO.

Beide landen beschikken over performante strijdkrachten met een hoge graad van paraatheid, een sterke defensie-industrie en gedegen ervaring inzake weerbaarheid van de maatschappij. Ze hebben tevens een grondige kennis van het Hoge Noorden, een regio die essentieel is voor de verdediging van het Bondgenootschap.

Een bijkomend voordeel is dat de Baltische staten makkelijker bereikbaar en bevoorraadbaar worden en de Baltische Zee voor de NAVO een soort ‘binnenzee’ wordt. En dat zet druk op Rusland, onder meer via de nabijgelegen exclave Kaliningrad of zelfs St-Petersburg.

Het Hoge Noorden is bovendien van groeiend geopolitiek en economisch belang. Door klimaatopwarming wordt de Noordelijke IJszee weldra immers verscheidene maanden per jaar bevaarbaar voor militaire én koopvaardijschepen. De vaartijd van Europa naar Azië zal via deze passage significant verminderd worden. Ook grondstoffen onder de Noordpool worden makkelijker toegankelijk.
 

7. Zijn er andere lidmaatschappen in het vizier?

Oekraïne en Georgië vragen al jaren om tot de NAVO toe te treden. Kyiv diende onmiddellijk na de annexatie door Rusland van 4 Oekraïense regio’s in de herfst 2022 een formele toetredingsaanvraag in. De deuren van de NAVO staan effectief open voor Oekraïne en in 2023 werd de toetredingsprocedure versoepeld. Het land zal wél nog een reeks hervormingen moeten doorvoeren, onder andere op het vlak van corruptiebestrijding of de democratische controle over de strijdkrachten.

Een uitnodiging om toe te treden komt er hoe dan ook pas als de Bondgenoten het erover eens zijn dat de voorwaarden vervuld zijn én als de situatie het toelaat. Vooralsnog is er geen concrete datum of een concreet pad naar toetreding.

8. Door de oorlog in Oekraïne staat er meer druk op de lidstaten om 2% van hun bbp te besteden aan defensie. Hoe haalbaar is dat? Wat doet België?

België moet zijn deel van de verantwoordelijkheid opnemen in het kader van de lastenverdeling onder de 32 Bondgenoten. Die lastenverdeling wordt uitgedrukt in Cash, Capabilities en Contributions. Als gevolg van de nieuwe geopolitieke context werd de lat op minimum 2% gelegd.

De Belgische overheden zijn zich bewust van het probleem. Meerdere investeringsplannen werden de laatste jaren aangenomen: 9,2 miljard euro en 11 miljard euro zijn vastgelegd voor de aankoop van strategische militaire uitrusting gedurende de 2 laatste legislaturen.

Het traject dat België heeft uitgestippeld, bepaalt dat ons land in 2030 1,54% van zijn bbp aan defensie zal besteden, om uiteindelijk 2% te bereiken in 2035. België doet het dus niet snel genoeg en wordt daarop stevig aangesproken door de NAVO-autoriteiten en door de overige bondgenoten.

Die 2% van het bbp is de maatstaf waarmee je als land de politieke wil toont om jouw deel van de last op jou te nemen. Maar het is in de eerste plaats de voorwaarde om de capaciteitsdoelstellingen te kunnen vervullen die de NAVO ons oplegt. Zij vraagt ons meer jachtvliegtuigen, een 3^de fregat of de bewapening van onze drones. Wat wij niet doen, zouden andere Bondgenoten moeten doen. Dat is niet normaal.

De nieuwe geopolitieke realiteit dwingt ons er immers toe om over de nodige militaire capaciteiten te beschikken, niet alleen voor conflictpreventie en -beheersing en voor militaire samenwerking - zoals in de periode na de Koude Oorlog - maar ook om de NAVO opnieuw in staat te stellen om het NAVO-grondgebied te verdedigen in een artikel 5-scenario.

Dat laatste heeft ingrijpende implicaties - zowel kwantitatief als kwalitatief - voor het militaire instrument van de individuele Bondgenoten, en zeker voor dat van België. We moeten een stevige inhaalbeweging maken om de sinds 1989 wegbespaarde high-end-capaciteiten opnieuw op te bouwen: gevechtseenheden die paraat zijn, getraind, voldoende bemand en uitgerust met materiaal, stocks en munitie. We moeten bovendien ook in staat zijn om eenheden snel te verplaatsen naar de zone van actie. Dat alles met het oog op de uitvoering van operaties zowel te land, ter zee, in de lucht, in de ruimte als in het cyberdomein.

Een verhoogde inspanning in onze Defensie is dus onontbeerlijk. Vrede en veiligheid zijn niet gratis. Ze vormen de basisvoorwaarde voor alle andere aspecten van onze samenleving. In zekere zin is defensie voor een natie wat de gezondheid is voor een persoon.

België is trouwens een fervent verdediger van multilateralisme (= internationale problemen zo veel mogelijk oplossen via internationale organisaties). Het heeft zich mede vanuit dit engagement als stichtend lid van de NAVO ingeschreven in een collectieve veiligheidsarchitectuur. Vanuit dat perspectief worden ‘onze’ bevolkingen, ‘onze’ grondgebieden, ‘onze’ welvaart beschermd.

Als één land zijn deel van de verantwoordelijkheid niet invult, ontbreekt een stuk in die beschermingsmuur en leggen wij een risico op aan onze Bondgenoten. België is overigens de 8ste economie binnen de EU, met een bbp van ca 550 miljard euro. Wij zijn een van de meest open economieën ter wereld en dus bijzonder afhankelijk van internationale stabiliteit voor onze welvaart. Investeren in defensie is dus investeren in onze welvaart.