Een strategie om België weerbaarder te maken

Voor het eerst heeft België een gedetailleerde ‘nationale veiligheidsstrategie’ (NVS) uitgewerkt. En dat was meer dan nodig. Mensen en landen zijn meer en meer met elkaar verbonden, wat gepaard gaat met een rist nieuwe, complexe dreigingen.

Onze FOD speelde een centrale rol bij de totstandkoming van de strategie. Onze ‘nationale’ veiligheid beperkt zich immers niet tot het binnenland. Veel, zoniet alle, ‘vitale belangen’ worden sterk beïnvloed door wat er zich buiten onze landsgrenzen afspeelt. En die internationale omgeving wordt steeds minder stabiel.

Niet alleen zijn ‘intern’ en ‘extern’ sterk met elkaar verweven, we hebben ook partnerschappen nodig - vaak in EU-verband - om afdoende te kunnen antwoorden op de dreigingen. Vandaar dat het buitenlands beleid een fundamentele dimensie wordt van de nationale veiligheid.

De NVS biedt een langetermijnvisie van 10 à 15 jaar die periodiek geactualiseerd zal worden. Bij de aanvang van elke nieuwe legislatuur zal er een zorgvuldige evaluatie plaatsvinden.

We geven hieronder een omstandig overzicht van de NVS.

De NVS stelt dat onze nationale veiligheid in het gedrang komt als een of meer van 6 vitale belangen bedreigd worden.

Zo steunt ons land sterk op een goed functionerend internationaal stelsel van betrouwbare en afdwingbare afspraken en efficiënte multilaterale (of internationale) organisaties.

Ook een goed geoliede Europese Unie is voor ons land essentieel, niet alleen voor onze economie maar ook voor tal van andere domeinen, waaronder onze veiligheid.

De democratische rechtsstaat vormt eveneens een cruciaal element voor onze veiligheid. Dat houdt onder meer in dat de overheid instaat voor maatschappelijke en politieke stabiliteit en de democratische vrijheden waarborgt. Invloeden van buitenaf kunnen die rechtsstaat ondermijnen.

Ook de fysieke veiligheid van de burgers - met inbegrip van Belgen in het buitenland - en de integriteit van ons nationaal territorium moeten beschermd worden. Dat aspect is sterk verweven met de EU en de NAVO.

Zonder onze natuurlijke omgeving kunnen we niet overleven. Nochtans wordt ze sterk bedreigd door het verlies van biodiversiteit, vervuiling en een ontwricht klimaat. Eens te meer een element dat niet losstaat van wat er in het buitenland gebeurt.

Ten slotte is ook onze economische welvaart van vitaal belang. En een uiterst open economie als de onze rust op een sterk nationaal én internationaal gereguleerd kader voor handel en investeringen, waarin ook sociale en ecologische normen cruciaal zijn.

De NVS onderscheidt een reeks dreigingen die de 6 vitale belangen ondermijnen. Zo lopen de spanningen tussen de grootmachten op. Rusland dringt zich op aan de poorten van Oekraïne terwijl de VS en China verwikkeld raken in een economische machtsstrijd, om maar een paar voorbeelden te noemen. Daartussen dienen België en de EU zich staande te houden.

Ook ‘niet-statelijke actoren’ krijgen meer vrij spel. Denk aan extremisten, terreurgroeperingen en de georganiseerde misdaad. Zowel staten als niet-statelijke actoren maken steeds meer gebruik van ‘hybride methodes’ waarbij de grenzen tussen oorlog en vrede worden opgezocht. Daarbij zetten ze sluwe manieren in om de stabiliteit van een samenleving te ondermijnen: verspreiden van desinformatie, spionage, chantage, sabotage… Maar ook chemische, biologische, radiologische en nucleaire agentia, al dan niet gecombineerd met explosieven (zogenaamde CBRNe), kunnen ingezet worden.

‘Cybercriminaliteit’ vormt eveneens een steeds grotere dreiging. Vijandelijke entiteiten kunnen via zwakke plekken de digitale infrastructuur saboteren. En dat kan verstrekkende gevolgen hebben voor onze economie en veiligheid. Denk alleen al aan in de ruimte gestationeerde technologieën die onze communicatie en geo-positionering (gps) sturen. Een land als België is daar extra kwetsbaar voor aangezien de EU en de NAVO hier hun hoofdkwartieren hebben.

In een open economie zoals België is internationale samenwerking onontbeerlijk voor bedrijven en universiteiten. Maar men mag niet uit het oog verliezen dat die samenwerking aanleiding kan geven tot het oneerlijk ontfutselen van kennis of tot inmenging in cruciale nationale beslissingsprocessen. Ook de afhankelijkheid van grondstoffen is een risicofactor.

Vrije meningsuiting vormt een fundamenteel onderdeel van een democratische rechtsstaat. Voorwaarde is wel dat ze niet aanzet tot haat en geweld. Toch sluimert er steeds meer extreem gedachtengoed wat kan verglijden tot zowel islamitisch extremisme als rechts- en links-extremisme, én terrorisme. Nepnieuws en desinformatie zaaien verwarring, polariseren de samenleving en eroderen het vertrouwen in de overheid.

Ook klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit kunnen onze samenleving sterk ontwrichten. Ze verstoren immers niet alleen de voedselproductie, maar ook de arbeidsproductiviteit, de internationale handel en zo meer. Maar ook de transitie naar een klimaatneutrale maatschappij brengt risico’s met zich mee. Ze zal immers gepaard gaan met ingrijpende veranderingen in onze manier van verplaatsen, wonen, produceren, verwarmen etc.

Zoals we ondervonden hebben met COVID-19 biedt een sterk geconnecteerde wereld - met veel reizen, nauwere contacten tussen mens en dier… - meer kans op nieuwe ziekten. Ook antibioticumresistentie en de invasie van uitheemse organismen vormen een bedreiging voor de gezondheid.

Ten slotte steunt België sterk op een internationale orde gebaseerd op regels. Zowel binnen de EU, de NAVO, de VN als de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa). Steeds meer stemmen echter keren die internationale orde de rug toe of proberen haar te ondermijnen, zelfs binnen de EU.

Om aan al die dreigingen het hoofd te bieden, stelt de NVS 4 clusters van ‘beleidsoriëntaties’ voor, die alle onderling sterk verweven zijn.

Democratie en rechtsstaat beschermen

België wil de democratische waarden koesteren en polarisering tegengaan. Het spiegelt zich daarbij aan het ‘Actieplan voor Europese Democratie’ van de Europese Commissie. Burgers moeten meer betrokken worden, desinformatie bestreden, de mediavrijheid en het pluralisme in de media versterkt en zo meer.

Ons land wil ook de mensenrechten en de gelijkheid in de samenleving waarborgen om zo polarisering tegen te gaan. Het zal de democratische waarden internationaal blijven uitdragen.

Veel aandacht gaat naar een multidisciplinaire aanpak van extremisme en terrorisme, gebaseerd op onder meer vroeg-detectie, lokale aanpak, uitwisseling van informatie en strafrechtelijke vervolging. Preventie is cruciaal. Onderwijs, welzijn, vlotte toegang tot de arbeidsmarkt, en degelijke inburgering en integratie zijn allemaal domeinen die kunnen voorkomen dat er zich voedingsbodems voor extremisme ontwikkelen.

Deze nationale aanpak zal zich sterk inschrijven in Europese en internationale inspanningen op dat vlak. België zal ook loyaal bijdragen aan de internationale strijd tegen terrorisme, waar ook ter wereld, in het verlengde van de huidige inzet in Irak en de Sahel. Een sterke coördinatie tussen de departementen Buitenlandse Zaken en Defensie is daarbij essentieel.

Grotere inzet op economische veiligheid

België streeft voor zijn handel naar een vrije, veilige en eerlijke internationale omgeving. Dat houdt in dat er sterkere afdwingbare verbintenissen gemaakt worden rond duurzame ontwikkeling, waarbij ook milieu-, klimaat- en sociale normen nageleefd worden. Binnen de EU werkt ons land mee maatregelen uit om onze economische spelers én overheden beter te beschermen. De EU zal tevens haar weerbaarheid tegen financiële en monetaire crisissen versterken, onder meer via een bankenunie.

Net zoals de EU streeft ons land naar een grotere autonomie. Het zal daartoe strategische sectoren identificeren. Denk aan hightech, energie, voeding en gezondheidszorg. De diversificatie van productie- en aanvoerketens kan een uitweg bieden, net zoals het aanleggen van voorraden.

De ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek en industrieel-technologische ontwikkeling is cruciaal voor de welvaartscreatie in ons land. Internationale samenwerking geeft zuurstof aan die innovatie, op voorwaarde dat degelijke wetgeving het intellectuele eigendom beschermt. Ook in de blauwe (maritieme) economie wil België zich internationaal meer profileren.

Weerbaarheid versterken

België moet weerbaarder worden op tal van domeinen. Zo moet ons land - in geval van een fout, incident of aanval - de vitale dienstverlening kunnen blijven garanderen: vervoer, energie, financiën, elektronische communicatie, drinkwater, volksgezondheid, digitale infrastructuur… Uitbaters van dergelijke kritieke infrastructuren dienen daartoe een beveiligingsplan op te stellen.

België moet niet alleen dringend stappen zetten om de klimaatverandering tegen te gaan, het moet zich ook aanpassen aan klimaatwijzigingen die onvermijdelijk zijn. De overgang naar een klimaatneutrale samenleving tegen 2050 zal ingrijpende veranderingen vergen. België zal ook bijdragen aan de mondiale respons op de klimaatverandering door armere landen te ondersteunen.

De volksgezondheid heeft nood aan voldoende voorraden van beschermingsmateriaal en medicatie, maar ook aan nauwlettend toezicht op eventueel nieuwe aandoeningen. De COVID-19-crisis leert daarbij belangrijke lessen.

Binnen de Wereldgezondheidsorganisatie sluit België zich aan bij een One Health-benadering die menselijke gezondheid, dierlijke gezondheid, landbouw en milieu samenbrengt. Het zet zich ook in voor een wereldwijd pandemieverdrag dat ons beter zal wapenen tegen gezondheidscrisissen. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking investeert sterk in de gezondheidssystemen van de partnerlanden.

Met de Cybersecurity Strategie België 2.0 heeft België al een plan om zijn informatie- en communicatiesystemen beter te beschermen. De coördinatie ligt in handen van het Centrum voor Cybersecurity België (CCB).

Nieuwe technologieën zoals 5G, artificiële intelligentie en ruimtevaarttechnologieën mogen niet misbruikt worden voor spionage, inmenging en sabotage. Daarom neemt België actief deel aan het overleg over nieuwe Europese wetgeving in deze domeinen.

Sinds 2019 waakt het CBRNe expertisecentrum over de potentiële risico’s van CBRNe. Internationaal is ons land uiterst actief om proliferatie van wapens, ook nucleaire, tegen te gaan en het weefsel van verdragen over bewapeningscontrole en ontwapening te herstellen.

Internationale verantwoordelijkheid

Momenteel wonen om en bij de 500.000 Belgen in het buitenland, terwijl er ook velen op reis gaan. België draagt dan ook een grote verantwoordelijkheid om zijn burgers te beschermen tot ver buiten de landsgrenzen. Zoals de evacuatie uit Afghanistan aantoonde, vergt dat een nauwe samenwerking tussen alle betrokken veiligheidsdepartementen zoals Binnenlandse Zaken, Defensie, Buitenlandse Zaken, Justitie en Asiel en Migratie.

Voor een versterkte aanpak van conventionele en hybride statelijke dreigingen leunt ons land in grote mate op de EU en de NAVO. Collectieve verdediging waarin België zijn verantwoordelijkheid neemt, staat opnieuw centraal. De EU-strategie voor een Veiligheidsunie biedt een leidraad voor een geïntegreerde aanpak van hybride dreigingen. Binnenlands werd een platform ‘hybride dreigingen’ opgericht en wordt een mechanisme uitgewerkt voor het tijdig opsporen van desinformatie. Als gastland van EU en NAVO gaat veel aandacht naar de weerbaarheid tegen spionage.

België blijft zich onverminderd inzetten voor een slagvaardige EU, al bij al het beste instrument om zijn belangen op wereldschaal te verdedigen. Het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de EU in 2024 zal daartoe extra mogelijkheden bieden.

Geen binnenlandse veiligheid zonder aandacht voor buitenlandse stabiliteit. Vandaar dat onze diplomatie een intrinsiek onderdeel vormt van het nationale veiligheidsbeleid. Als geboren bruggenbouwers zullen onze diplomaten ernaar blijven streven om alle landen, inclusief de grootmachten, actief te betrekken bij multilaterale samenwerking om gedeelde uitdagingen aan te pakken.

België zal er actief naar streven om meer Belgen op topfuncties te krijgen binnen de prioritaire organisaties (EU, VN, NAVO en OVSE). Daarnaast zal ons land lobbyen om meer zetels van internationale organisaties in Brussel aan te trekken. Ook de Belgische Ontwikkelingssamenwerking maakt deel uit van een coherent Belgisch buitenlands beleid, omdat ze bijdraagt aan stabiliteit en veiligheid buiten onze grenzen. Ten slotte zijn al onze diplomatieke vertegenwoordigingen onmisbare antennes om tijdig tendensen en eventuele risico’s te identificeren en te signaleren.

Ontdek de volledige strategie.

De NVS kwam tot stand in een werkgroep binnen het Coördinatiecomité Inlichtingen en Veiligheid (CCIV). In de werkgroep, voorgezeten door de FOD Buitenlandse Zaken, waren onder meer ook het Nationaal Crisiscentrum, Defensie, de Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid, de FOD Justitie, het College van Procureurs-Generaal, de Federale Politie, het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) en de Veiligheid van de Staat vertegenwoordigd.

Het Egmont Instituut organiseerde consultaties met de privésector, het middenveld en de academische wereld. Ten slotte werden ook de deelstaten geraadpleegd naast federale diensten bevoegd voor onder andere economie, volksgezondheid, klimaat en leefmilieu.