Een strategisch kompas voor een veilig Europa

De wereld wordt een steeds onveiliger plek. Dat ondervindt ook de Europese Unie (EU) die zich aan alle kanten omringd weet met kernen van instabiliteit. Dat is het geval in de westelijke Balkan, maar ook in het zuiden, bijvoorbeeld met Libië en Syrië.

In het oosten is de dreiging van een vijandig Rusland zelfs uitgedraaid op een regelrechte oorlog op Europees grondgebied. Maar naast Oekraïne hebben ook landen als Moldavië en Georgië er te lijden onder intimidaties.

Ook de Arctische regio is in volle beweging. Het smeltend poolijs leidt ertoe dat de grootmachten er meer en meer in elkaars vaarwater komen. Om nog te zwijgen van de spanningen en conflicten op andere continenten zoals Afrika (Sahel, Centraal-Afrika, Hoorn van Afrika…), Azië (Golfregio, Noord-Korea…) en Latijns-Amerika (Venezuela, Colombia…).

Wereldwijd stapelen de dreigingen zich al evenzeer op. Denk aan terrorisme en gewelddadig extremisme, maar ook de proliferatie van wapens. Zowel staten als niet-statelijke actoren zetten hybride strategieën in en maken daarbij gebruik van cyberaanvallen, desinformatie en inmenging in verkiezingen.

Is de cyberspace uitgegroeid tot een nieuw domein van competitie, dan geldt dat evengoed voor de ruimte. Ook te land en ter zee is alertheid geboden. Daarnaast vormen ook de klimaatverstoring, de verloedering van het milieu en natuurrampen een bedreiging voor onze veiligheid. Mondiale gezondheidscrisissen zoals we meemaakten met COVID-19 kunnen eveneens de geopolitieke rivaliteit aanwakkeren.

Reden genoeg voor de EU om krachtdadig werk te maken van een ambitieuzer veiligheidsactieplan. Al in de zomer van 2020, onder Duits voorzitterschap, werden de discussies aangevat voor een Strategisch Kompas.

Het eindresultaat biedt een primeur. Voor het eerst leggen de EU-lidstaten een stevige basis voor verregaande samenwerking op vlak van defensie en veiligheid. Het bevat heel concrete, haalbare werkpunten en een gedetailleerd draaiboek om tegen 2030 een veiliger Europa te realiseren.

Onder ‘Act’ staan maatregelen waardoor de EU snel en robuust kan optreden waar nodig, met een partner indien mogelijk, alleen als het moet. Zo wil de EU tegen 2025 over een Rapid Deployement Capacity beschikken om snel tot 5000 soldaten in te zetten in crisissituaties. Regelmatige oefeningen en grotere militaire mobiliteit moeten de paraatheid verhogen. Naast de militaire commandostructuur moeten ook de civiele operaties versterkt worden.

‘Secure’ wijst op de noodzaak om dreigingen te voorzien, burgers te beschermen en cruciale domeinen te beveiligen. Vlaggenschip wordt hier een EU Hybrid Toolbox die de handvatten biedt voor een gecoördineerde respons op hybride vijandige campagnes. De inlichtingendiensten moeten versterkt worden evenals het cyberdefensiebeleid en de EU-acties te land, ter zee en in de ruimte.

Onder ‘Invest’ verbinden de lidstaten er zich toe meer en beter te investeren in capaciteit en vernieuwende technologieën, om zo de technologische en industriële afhankelijkheid af te bouwen. Dat kan door voluit gebruik te maken van bestaande mechanismen zoals het Europees Defensiefonds. Binnen het Europees Defensieagentschap zal een defensie-innovatiehub gecreëerd worden.

Ten slotte stelt ‘Partner’ voor om de samenwerking met onze partners te verstevigen. Daarbij gaat het niet alleen over de NAVO, maar evenzeer over regionale partners zoals de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking (OVSE), de Afrikaanse Unie (AU) en de Zuidoost-Aziatische associatie (ASEAN). Ook gelijkgestemde landen zoals de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk kunnen nuttige partners zijn.

België is tevreden met het resultaat. Vanzelfsprekend is de finale tekst van 47 pagina’s een compromis, maar het ambitieniveau blijft hoog. Essentieel voor ons land is de clausule die stelt dat de uitvoering van het Kompas van nabij zal opgevolgd worden. De Europese Raad zal jaarlijks de vooruitgang bespreken op basis van een rapport van de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid Josep Borrell. Al in 2025 zal de Hoge Vertegenwoordiger nagaan of het Kompas moet herzien worden.

Voor België was het niet zozeer noodzakelijk het ganse EU-defensiebeleid om te gooien, maar wel dat de EU en haar lidstaten meer verantwoordelijkheid zouden nemen op vlak van defensie en veiligheid en hun capaciteit zouden versterken. En dat gaat niet alleen over meer besteden, maar ook over beter en samen besteden. Door synergiën te versterken kunnen de bestaande instrumenten doeltreffender ingezet worden.

Ook minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès uitte haar tevredenheid. Ze legde er de nadruk op dat België er nauw op zal toezien dat het ambitieniveau behouden blijft en dat de politieke opvolging op het hoogste niveau – staatsleiders en regeringen – gegarandeerd is. Ze loofde ook de bijkomende capaciteit die zal ontwikkeld worden om bijvoorbeeld landgenoten uit het buitenland te kunnen repatriëren.

Minister van Defensie Ludivine Dedonder huldigde het feit dat de EU sterker zal staan om haar belangen en die van haar burgers te verdedigen in een wereld in continue verandering. Ze verwelkomde de solidere samenwerking met partners als de VS en Afrika. België als pionier op vlak van inter-Europese samenwerking, onder meer met Luxemburg, Nederland en Frankrijk, kan als voorbeeld dienen.

Met het Strategisch Kompas heeft de EU aangetoond dat het eensgezind kan inspelen op een snel veranderende wereld. Alleen zo kan ze haar burgers, belangen en waarden blijven beschermen en bijdragen tot internationale vrede en veiligheid.

Ontdek het volledige Strategisch Kompas voor Veiligheid en Defensie (in het Engels).

Wist je dat ook België over een nationale veiligheidsstrategie beschikt?
Lees Een strategie om België weerbaarder te maken