-
Laatst bijgewerkt op
Het OPCW leidt wereldwijd mensen op die als first responders kunnen optreden bij mogelijke chemische aanvallen. © OPCW
België is van mei 2024 tot mei 2026 lid van de Uitvoerende Raad van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW), een cruciale organisatie om chemische wapens uit de wereld te helpen. Vandaag is al 98% van de wereldbevolking beschermd.
Wapens die met behulp van chemische stoffen de vijand willen doden of verminken, zijn onvoorstelbaar gruwelijk. Al in 1675 sloten Frankrijk en Duitsland een akkoord om het gebruik van gifkogels te verbieden. Er volgden nog pogingen om gifwapens te bannen.
Ieper 1915
Dat belette niet dat het Duitse leger op 22 april 1915 tijdens WOI vlakbij Ieper een massale aanval uitvoerde met 150 ton chloorgas. Een dikke geelgroene wolk dreef langzaam over het front en verstikte alles en iedereen die ze op haar weg tegenkwam.
In totaal werden tijdens WOI 124.200 ton chloor, mosterd en andere chemische stoffen vrijgelaten. Meer dan 90.000 soldaten stierven een pijnlijke dood en bijna een miljoen mensen verlieten het slagveld blind, verminkt of zwaar verwond.
Hoewel velen ontzet waren over de gruwel van chemische oorlogvoering kwam het nog niet tot sluitende regelgeving. Het Geneva Protocol in 1925 verbande enkel het gebruik van chemische en bacteriologische wapens tijdens een oorlog, niet de ontwikkeling, productie en opslag ervan. Tijdens de Koude Oorlog behielden de VS en de Sovjetunie dan ook een stock van tienduizenden ton chemische wapens.
Australische soldaten met gasmaskers in loopgraven nabij Ieper (september 1917). © Wikimedia Commons
OPCW 1997
Na vele jaren onderhandelen lukte het toch. De VN-conferentie voor Ontwapening nam in 1992 een ontwerp aan van een conventie voor een verbod op chemische wapens. En dat leidde uiteindelijk in 1997 tot de oprichting van de Organisatie voor Verbod op Chemische Wapens (OPCW), met zetel in Den Haag.
Voortaan beschikten we over een organisatie met een omvattend mandaat om chemische wapens uit de wereld te helpen. En dan gaat het over een verbod op zowel gebruik als op ontwikkeling, productie, opslag én transport. Bestaande stocks moeten vernietigd worden.
En dat blijkt te werken. Vorig jaar in 2023 kondigde de OPCW aan dat alle aangegeven chemische wapens in alle lidstaten volledig vernietigd waren! Met 193 lidstaten betekent dat vrijwel de hele wereld. Enkel 4 landen zijn nog geen lid, met name Israël, Egypte, Noord-Korea en Zuid-Soedan.
Wat doet de OPCW?
Inspectie aangegeven chemische stoffen
Als een land lid wordt van de OPCW, moet het binnen de 30 dagen een lijst opstellen met plaatsen waar verboden of in gebruik beperkte chemische stoffen opgeslagen liggen. Heel eigen aan de OPCW is dat ze ook bevoegd is om op het terrein na te gaan of dat wel klopt. Jaarlijks vinden een 200-tal controlebezoeken plaats op industriële sites.
Het betreft (1) chemicaliën met uitsluitend militaire toepassingen die volledig verboden zijn, naast (2) stoffen die ook in de industrie gebruikt kunnen worden maar in beperkte hoeveelheid en (3) stoffen die veel gebruikt worden in de industrie, maar waarbij er een risico bestaat dat ze omgebogen worden naar militaire toepassingen. Alle 3 categorieën dienen geverifieerd te worden.
Inspectie vernietiging oude en verlaten chemische wapens
In sommige landen bevinden zich nog old chemical weapons (OCW) die dateren van vóór 1925 en die vernietigd moeten worden. Maar het is ook mogelijk dat een land in een ander land chemische wapens achtergelaten heeft (abandoned chemical weapons of ACW). Zo heeft Japan na WOII massaal veel dergelijke wapens achtergelaten in China. Als lid van de OPCW heeft dat land nu de verantwoordelijkheid om al die wapens op te ruimen, en dat zijn er nog steeds meer dan 300.000, zowel te land als ter zee.
Internationale samenwerking en bijstand
Sommige landen beschikken nog niet over nationale wetgeving die de conventie effectief van kracht maakt. Om dat zo snel mogelijk af te ronden staat de OPCW hen bij. De organisatie geeft ook vormingen, bijvoorbeeld om geschikt personeel op te leiden. Die kunnen dan als first responders optreden bij mogelijke chemische aanvallen. De opgeleide experten kunnen ook solliciteren voor een baan bij de OPCW. Regio’s als Afrika, Latijns-Amerika en Azië zijn er immers nog ondervertegenwoordigd. De OPCW doet ook inspanningen om meer vrouwen aan te trekken.
Onderzoeksmissies
Een lidstaat kan een onderzoeksmissie aanvragen. Dat heeft bijvoorbeeld Duitsland gedaan toen Alexei Navalny vergiftigd was met het verboden zenuwgas novitsjok. De OPCW-experten nemen 3 stalen waarvan ze er 1 bijhouden en er 2 naar 2 aparte erkende laboratoria sturen die niet van elkaar op de hoogte zijn. Er bestaan meerdere door het OPCW geaccrediteerde laboratoria. In België is er een in Peutie, namelijk de ‘Defensielaboratoria’ (DLD).
Daarnaast promoot de OPCW vredevolle toepassingen van de chemie en ondersteunt het slachtoffers en overlevenden van aanvallen met chemische wapens.
België lid van Uitvoerende Raad
Van mei 2024 tot mei 2026 is België – via de FOD Buitenlandse Zaken – lid van de Uitvoerende Raad, 1 van de 3 hoofdorganen van de OPCW. De 41 leden weerspiegelen de geografische regio’s, alle landen komen volgens een beurtrol aan bod. Al zijn er ook een aantal leden die regelmatiger zetelen zoals Japan, China, India, de VS en het Verenigd Koninkrijk – omwille van hun grootschalige chemische industrie.
Als lid wil ons land vooral bijdragen aan een optimale werking van de organisatie. Denk aan voorkomen dat er opnieuw chemische wapens opduiken, strijden tegen chemisch terrorisme, ervoor zorgen dat de leden zich houden aan de conventie en dat het OPCW over voldoende budget en personeel beschikt.
België organiseert bezoek aan Westhoek
Tijdens het Belgische EU-voorzitterschap heeft België een sterk gewaardeerd bezoek aan de Westhoek georganiseerd. Vertegenwoordigers van 40 lidstaten – Nieuw-Zeeland, Duitsland, Kuwait, Maleisië, Palestina…– bezochten het In Flanders Fields-museum en de streek rond Ieper bezaaid met kerkhoven en monumenten. Ook de Last Post – het dagelijks eerbetoon aan de gesneuvelden aan de Menenpoort in Ieper – woonden ze bij. Het werd een bezoek dat indruk naliet. Volgend jaar – naar aanleiding van de 110de verjaardag van de gasaanval in Ieper – staat eveneens een evenement op de agenda.
De grootschalige gasaanval in Ieper in 1915 is hoe dan ook een cruciaal gebeuren voor de OPCW. Vandaar dat ze de belangrijkste vergaderzaal in Den Haag tot Ieperzaal heeft gedoopt.
Artificiële intelligentie
Tijdens het Belgische lidmaatschap is het ook zaak om het hoofd te blijven bieden aan nieuwe technische en geopolitieke uitdagingen. Zo zal er aandacht gaan naar nanotechnologie en biomediated processes (organische chemicaliën bekomen via biochemische of biologische processen).
Maar de grootste kopzorg is de toepassing van artificiële intelligentie (AI). AI kan misschien de identificatie van chemische wapens vergemakkelijken, maar de vrees is vooral toch dat terroristen de techniek zouden kunnen inzetten om nieuwe chemische wapens te maken.
Om de nieuwe technologische en chemische ontwikkelingen de baas te blijven, heeft de OPCW in 2023 een gloednieuw ChemTech Centre geopend, vlak bij Den Haag. Naast labo-onderzoek zal het centrum ook sterk inzetten op opleidingen. België schonk 2 miljoen euro voor de bouw ervan.
De conventie ‘chemische wapens’ uitgestald in de vergaderzaal voor plenaire zittingen van het OPCW. © OPCW
Geopolitieke spanningen
Niet onverwacht hebben de huidige geopolitieke spanningen in de wereld ook hun weerslag op de (plenaire) vergaderingen binnen de OPCW. Maar dan betreft het voornamelijk netelige politieke kwesties zoals de wederzijdse beschuldigingen van Rusland en Oekraïne over het gebruik van chemische wapens, of de aanklacht van Palestina dat Israël witte fosfor zou aanwenden (wat feitelijk geen chemisch maar een brandwapen is).
Voor de technische zaken blijven alle lidstaten eendrachtig doorwerken: de strijd tegen chemisch terrorisme, opkomende technologieën zoals AI, internationale technische samenwerking, de 200 controlebezoeken per jaar (zie kader) en zo meer.
98% van de wereldbevolking beschermd
De OPCW is dus best goed uitgerust voor haar mandaat en levert heel mooi werk. Daar kreeg de organisatie in 2013 trouwens de Nobelprijs voor de Vrede voor. Het streefdoel blijft om chemische wapens te bannen uit de hele wereld. Vandaag is al 98% van de wereldbevolking beschermd. Ook de 4 nog ontbrekende landen zouden op termijn lid moeten worden.
Nadeel is wel dat de OPCW afhankelijk is van wat de lidstaten zelf aangeven. In geval van twijfel beschikt ze niet over een politiemacht om zaken af te dwingen. Maar ze is wel gemachtigd om controles uit te voeren en waar nodig de daders van een incident te identificeren zoals in Syrië het geval was.
De OPCW vormt een garantie dat de norm tegen het gebruik van chemische wapens sterk blijft, ook al is dat taboe niet absoluut, zoals bleek op het slagveld in Syrië of bij moordaanslagen door Rusland.
België blijft hoe dan ook een sterk voorstander van de OPCW en haar mandaat. De organisatie moet actie kunnen ondernemen tegen landen die zich schuldig gemaakt hebben aan chemisch wapengebruik. Ons land verdedigt ook de OPCW tegen politieke inmenging en ongefundeerde aanvallen op haar onpartijdigheid en professionalisme. Het komt er voorts op aan om snelle technologische evoluties zoals AI te blijven bijbenen en de expertise te bewaren. Als lid van de Uitvoerende Raad zal België daar actief aan meewerken.
© OPCW
Meer over Vrede & veiligheid
Alomvattende aanpak biedt vrede én een toekomst aan veehouders in Oeganda
Na 4 lange jaren van etnische conflicten in het noordoosten van Oeganda krabbelt de bevolking er geleidelijk weer overeind. Dier...
BBC Media Action: mondiger burgers in een warme samenleving
BBC Media Action maakt in Tanzania radioshows rond goed bestuur, klimaatadaptatie en gendergelijkheid. Burgers worden aangezet o...
Verkiezingswaarnemingen, hefboom voor democratisch bestuur
Onze FOD zendt regelmatig verkiezingswaarnemers uit naar landen die erom vragen. Wat doen ze precies? En wist je dat er ook tijd...