EU: beter afvalbeheer beschermt Tanganyikameer

In deze reeks laten we mensen getuigen over de positieve impact van de EU, en dit voor elk van de 6 prioriteiten van de huidige Europese Commissie. Vandaag deel 4: Een sterker Europa in de wereld.

Het visrijke Tanganyikameer strekt zich uit over Tanzania, Burundi, DR Congo en Zambia. Als tweede grootste meer in Afrika, na het Victoriameer, bevat het maar liefst 18% van alle oppervlaktewater ter wereld. Het is dan ook onmisbaar als bron van water, voedsel en inkomen voor vele miljoenen mensen.

Jammer genoeg wordt het Tanganyikameer bedreigd door vervuiling en overbevissing. Daarom hebben de 4 aanpalende landen zich gegroepeerd tot de zogenaamde ‘Autoriteit van het Tanganyikameer’ (ATM). Doel: toezien op de bescherming en het duurzaam beheer van het water van het meer en zijn zijtakken.

‘De ATM heeft een project voorgesteld aan de EU om de vervuiling in het Tanganyikameer aan te pakken’, vertelt Didier Cadelli, coördinator van het Lake Tanganyika Water Management- of LATAWAMA-project. ‘Dat gebeurde binnen het kader van een EU-programma dat streeft naar een billijk gebruik en een eerlijke verdeling van de opbrengsten van waterbronnen in de 3 voornaamste bekkens van Afrika: de Nijl, de Okavango en het Tanganyikameer. Tezelfdertijd beperkt het programma de risico’s op conflicten bij het grensoverschrijdend beheer van die waterbronnen.’

De EU zegde toe en wees het LATAWAMA-project vervolgens toe aan het Belgisch Ontwikkelingsagentschap Enabel voor een budget van 6,9 miljoen euro. ‘We voeren het project samen met ATM uit. Maar aangezien we het volledige stroomgebied van het meer beslaan, met inbegrip van zijtakken zoals de Ruzizirivier en het Kivumeer in Rwanda, werken we ook samen met de ‘Autoriteit van het Bekken van het Kivumeer en de Ruzizirivier’, net als met de administraties van alle betrokken steden.’

LATAWAMA heeft 3 doelstellingen. Cadelli legt uit. ‘Vooreerst willen we een netwerk uitbouwen dat waakt over de kwaliteit van het meerwater via een aantal referentielaboratoria. Om dat mogelijk te maken hebben we 2 tools ontwikkeld die het hart van ons project uitmaken. Dankzij die tools hebben beleidsmakers en een divers publiek toegang tot betrouwbare en gevalideerde gegevens.’

‘Ten tweede willen we de menselijke druk op de kwaliteit van het meerwater terugdringen. We spitsen ons toe op de steden Bujumbura (Burundi), Kigoma (Tanzania), Uvira (Congo) en Mpulungu (Zambia). Daar ondersteunen we vooral het beheer van het vaste afval en de sanering van stedelijk en huishoudelijk afvalwater. Een belangrijk luik daarbij vormen communicatie en milieu-opvoeding.’

‘Als derde en laatste doel willen we de ATM versterken in haar coördinerende rol en in haar steun aan diverse actoren die instaan voor het beheer van het water.’

Om de vervuiling van het Tanganyikawater terug te dringen, moet er minder afval in terecht komen. En dat kan alleen als het afvalbeheer in de aanpalende steden verbetert. Om dat te realiseren ondersteunt LATAWAMA gemeenschapsorganisaties die de inzameling van vast afval op zich nemen.

Dergelijke gemeenschapsorganisaties bestaan typisch uit maximaal 10 personen: vrouwen, gezinshoofden en jongeren uit een achtergesteld milieu. Zij pikken het afval op bij mensen thuis, markten, instellingen en zo meer, en brengen het vervolgens naar een inzamelplek. Alleen ontbreekt het die organisaties aan de nodige uitrusting én kennis om het afval goed te beheren. En daar heeft LATAWAMA hen bijgesprongen.

‘Onze organisatie werd door LATAWAMA gecontacteerd om vast afval op te halen in Kigoma en het naar een inzamelpunt te brengen’, zegt Bahati Rhamadhani, een moeder van 40 jaar oud en lid van zo’n gemeenschapsorganisatie. ‘We kregen naast extra materiaal ook vormingen om onze kundigheid op te krikken en ons beter te organiseren.’

Haar leven verloopt veel vlotter sinds LATAWAMA in januari 2020 in Kigoma aan de slag ging. ‘Maandelijks krijgen we een extra inkomen. Dat laat ons toe aan een deel van onze behoeften te voldoen. We zijn LATAWAMA ook dankbaar voor het materiaal dat we kregen. Daardoor kunnen we het afval nu sneller en makkelijker inzamelen. Een groot probleem is dat de bevolking het huishoudelijk afval vermengt met stenen, bakstenen en zelfs naalden. We proberen hen te sensibiliseren om hun gedrag te veranderen.’

De hele gemeenschap heeft duidelijk baat bij het project. ‘Als het afval wordt opgehaald, zijn er veel minder ziektes die te wijten zijn aan gebrekkige hygiëne. Bovendien beschermen we het milieu. En natuurlijk verdienen alle afvalophalers een centje meer wat hun dagelijks leven aanzienlijk verbetert.’

Rhamadhani, en met haar de vele inzamelorganisaties, zijn vastbesloten het werk verder te zetten, ook na afloop van het project. ‘LATAWAMA heeft onze organisatie nieuw leven ingeblazen. Zo vraagt de stad Kigoma nu een heffing aan de mensen bij wie we afval ophalen. Daardoor hebben we een onafhankelijke bron van inkomsten en kunnen we blijven voortbestaan, ook als het project beëindigd is.’

Overigens zijn er nog heel wat plannen. Cadelli: ‘In 2022 zal het project nieuwe inzamelpunten installeren zodat we nieuwe wijken kunnen bedienen en grotere hoeveelheden afval inzamelen. Op die manier vermijden we dat er ongecontroleerde stortplaatsen ontstaan of dat mensen afval verbranden of ingraven. De noden voor inzameling zullen gevoelig verhogen en ons voorbeeld zal andere gemeenschapsorganisaties in beweging brengen. In de toekomst willen we ook organisch afval inzamelen dat we achteraf opwaarderen tot compost voor de land- en tuinbouw. We bestuderen ook hoe we het plastic afval kunnen benutten om zo te komen tot een volwaardige circulaire economie.’

Kortom, LATAWAMA slaat vele vliegen in één klap. Verbeterd afvalbeheer zorgt voor een gezondere leefomgeving waar ook de natuur wel bij vaart. De medewerkers zien hun inkomen toenemen wat hen van heel wat kopzorgen bevrijdt. Meteen blijft het water van het Tanganyikameer veel properder waardoor de vissen – een belangrijke bron van voeding en inkomsten – er floreren en het drinkwater er beschermd wordt. En waar voldoende drinkwater en voedsel zijn, hebben de aanpalende landen een reden minder tot conflict. Ook daar draagt de EU toe bij.