EU: biodiversiteit verdient een boost

De biodiversiteit – het geheel aan levende organismen op de planeet –  is onmisbaar om de kwaliteit en het voortbestaan van het menselijk leven op aarde te waarborgen. Jammer genoeg heeft ze erg te lijden onder een uitgesproken menselijke expansie. Uiteindelijk zal ook de mens daar het slachtoffer van worden. Zo kan de ondoordachte vernietiging van natuur aanleiding geven tot nieuwe ziektes zoals de COVID-19-pandemie heeft aangetoond.

De biodiversiteit draagt onmiskenbaar bij tot ons welzijn. Ze speelt een essentiële rol in de vorming van zuurstof, zuiver water, een gezonde bodem en zo meer. En ze biedt ons tal van grondstoffen zoals constructiemateriaal en geneesmiddelen. Met andere woorden, biodiversiteit levert tal van zogenaamde ecosysteemdiensten.

Als je de economische waarde van biodiversiteit wil uitdrukken, kom je aan astronomische bedragen. Zo hangt meer dan de helft van het wereldwijde BNP – zowat 40 biljoen euro – af van natuur. Ook de bestuiving door insecten en andere dieren vertegenwoordigt een smak geld: ruim 75% van de wereldwijde voedselgewassen is er afhankelijk van.

De biodiversiteitscrisis en de klimaatcrisis versterken elkaar wederzijds. Maar dat kan ook in positieve zin omgewend worden: door in te zetten op meer natuur in al zijn vormen temper je meteen krachtig de klimaatverstoring.

De onderstaande punten geven weer hoe de Europese Commissie (EC) onze onevenwichtige relatie met de natuur wil herzien.

Ten minste 30% van het land en 30% van de zee moet beschermd worden in de EU. Minstens een derde van deze beschermde gebieden moet strikt beschermd worden, er mogen dus geen menselijke activiteiten plaatsvinden. De EC denkt daarbij onder meer aan alle resterende oerbossen, naast veengebieden, mangrovebossen, waterrijke gebieden en zeegrasvelden.

Natuur terugbrengen naar de landbouwgrond

De landbouw moet meer plaats bieden aan de natuur. Dat kan door duurzame praktijken zoals precisielandbouw, biologische landbouw, agro-ecologie en boslandbouw. Het totale gebruik van chemische pesticiden moet tegen 2030 met 50% verminderen. Ten minste 10% van het landbouwareaal moet omgevormd worden tot landschappen met een hoge diversiteit. Denk aan hagen, houtkanten, vijvers en bufferstroken.

Dat hoeft zeker niet te leiden tot een lagere productiviteit. Zo zorgen bestuivers voor een hogere opbrengst en verhinderen hagen en bomen dat kostbare vruchtbare bodempartikels verloren gaan door de wind of afstromend water (= erosie). Ook boslandbouw – landbouw combineren met bomen – zorgt voor een hogere productie. Biologische landbouw levert 10 tot 20% meer banen op per hectare dan traditionele boerderijen. De EU wil dan ook dat uiterlijk tegen 2030 op ten minste 25% van de landbouwgrond biologische landbouw wordt bedreven.

De biodiversiteitsstrategie vertoont hier een duidelijke overlap met de recente EU-strategie voor gezond en milieuvriendelijk voedsel: van boer tot bord.

De bodem herstellen en beschermen

De bodem is een uiterst belangrijke niet-hernieuwbare hulpbron. Toch heeft hij enorm te lijden onder ontbossing, overbegrazing en niet-duurzame landbouw- en bosbouwpraktijken, naast bebouwing en wegenaanleg. Daarom wil de EC de vruchtbaarheid van de bodem beschermen, bodemerosie beperken en de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem vergroten.

Meer bossen aanleggen en de veerkracht van bossen verbeteren

Bossen spelen een uiterst belangrijke rol in tal van zaken, onder meer om koolstof vast te leggen en zo de klimaatverstoring tegen te gaan. Daarom wil de EC tegen 2030 minstens 3 miljard extra bomen planten in de EU. Vergroening van de steden wordt een aandachtspunt (zie verder). Ook de landbouw zal meer inzetten op bomen (zie hoger).

Win-win van duurzame energie

Duurzame, hernieuwbare energie is van cruciaal belang om klimaatneutraal te worden. Terzelfdertijd kan dat het verlies van biodiversiteit tegengaan. Daarom zal de EC prioriteit geven aan oceaanenergie, offshore-windenergie die ook het herstel van visbestanden mogelijk maakt en zonneparken met biodiversiteitsvriendelijke bodembedekking. Daarnaast wil de EC overschakelen op biobrandstoffen op basis van residuen en niet-herbruikbaar en niet-recycleerbaar afval.

Mariene ecosystemen herstellen

Ook de zee en de kustgebieden hebben heel wat te bieden, zowel sociaaleconomisch als op vlak van gezondheid. Daarom wil de EC mariene ecosystemen herstellen en degelijk beschermen. Zeerijkdommen moeten duurzaam uitgebaat worden. De EC hanteert daarbij zerotolerantie voor illegale praktijken. Zo mag bodemberoerend vistuig de biodiversiteit geen schade aanbrengen en moet de bijvangst van met uitsterven bedreigde soorten geëlimineerd worden.

Zoetwaterecosystemen herstellen

De EC wil tegen 2030 ten minste 25.000 km aan rivieren hun vrije loop teruggeven. Dat zal meteen overstromingsvlakten en waterrijke gebieden in ere herstellen. Tegen 2027 dienen alle oppervlaktewater en het grondwater een goede toestand te bereiken.

Stedelijke en voorstedelijke gebieden vergroenen

Stedelijke vergroening bereik je niet alleen met stadsbossen en parken, maar ook met stadsboerderijen, groendaken en groenmuren, bomen in straten, stadsweiden en hagen met grote biodiversiteit. Dat zal meteen het lichamelijk en mentaal welzijn van de stadsbewoners positief beïnvloeden, zoals bleek tijdens de recente lockdown. Pesticiden moeten geëlimineerd worden.

Vervuiling verminderen

De biodiversiteit lijdt sterk onder het vrijkomen van nutriënten, chemische pesticiden, farmaceutische producten, gevaarlijke chemische stoffen, stedelijk en industrieel afvalwater en andere afvalstoffen zoals zwerfvuil en kunststoffen. Daarom wil de EC een actieplan uitwerken om de lucht-, water- en bodemverontreiniging tot nul te herleiden. Het gebruik van meststoffen zal alvast met 20% moeten verminderen. Het milieurisico van pesticiden zal strenger beoordeeld worden.

Invasieve uitheemse soorten terugdringen

Sommige uitheemse dieren en planten verspreiden zich zo snel dat ze de plaatselijke soorten verdringen. Ze kunnen ook aanleiding geven tot nieuwe infectieziekten. De EC wil deze “invasieve exoten” inperken en er zo voor zorgen dat 50% minder soorten van de Rode Lijst door hen bedreigd worden.

Om de doelstellingen te bereiken, wil de EC 20 miljard euro per jaar vrijmaken, afkomstig van zowel particuliere als publieke middelen op nationaal en EU-niveau. Een aanzienlijk deel van het EU-klimaatbudget zal in de biodiversiteit geïnvesteerd worden en in oplossingen die op de natuur gebaseerd zijn. De EC zal ook gebruik maken van het principe: de gebruiker en de vervuiler betalen.

Iedereen moet meedoen: overheden, bedrijven, wetenschap en particuliere burgers. Onderzoek zal gefinancierd worden en er komt tevens een nieuw kenniscentrum voor biodiversiteit. De EC zal ook inzetten op onderwijs in milieuduurzaamheid.

Op wereldschaal zal de EU zich opwerpen als een energieke pleitbezorger voor biodiversiteit. De komende 15de Conferentie van de Partijen bij het Verdrag inzake biologische diversiteit moet een ambitieus nieuw kader opleveren voor de periode na 2020.

Aandachtspunten op internationaal niveau zijn onder meer de oceanen en de handel. Zo is de EU voorstander van 3 uitgestrekte beschermde mariene gebieden in de Zuidelijke Oceaan, waaronder Oost-Antarctica. Ze wil eveneens nauwlettend toezien op de diepzeemijnbouw. Mariene mineralen op de zeebodem kunnen niet geëxploiteerd worden zonder een grondige voorafgaande studie van de impact op de biodiversiteit.

Ook de internationale handel in wilde dieren, planten en ivoor wil de EU krachtdadiger aanpakken. Deze ligt immers aan de basis van nieuwe zoönotische ziekten zoals covid-19.

Ook in de ontwikkelingssamenwerking zal meer aandacht gaan naar biodiversiteit. Met NaturAfrica wil de EC de natuur in Afrika beter beschermen en tegelijk de plaatselijke bevolking kansen bieden in groene sectoren. De EC richtte ook een wereldwijde coalitie op voor biodiversiteit van onder meer nationale parken en planten- en dierentuinen.

Kortom, met haar “EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030” heeft de EC een doortastend beleid uitgewerkt om de biodiversiteit daadwerkelijk een nieuwe boost te geven. De EC roept dan ook het Europese Parlement en de Raad op om de strategie goed te keuren vóór de 15de VN-biodiversiteitsconferentie. Deze werd omwille van de coronacrisis uitgesteld tot voorjaar 2021.