Meer autonomie voor kritieke grondstoffen is cruciaal

Onze FOD zet zijn troeven in om de Critical Raw Materials Act van de EU in België in de praktijk te brengen. Zo bracht hij op 23 april 2025 alle betrokkenen bijeen om na te denken over hoe ons land zijn afhankelijkheid van kritieke grondstoffen uit het buitenland kan afbouwen.

België en de EU staan voor een ingrijpende groene en digitale transitie. Om te evolueren naar een koolstofvrije samenleving willen we fors inzetten op hernieuwbare energie. Tegelijkertijd streven we naar vergaande digitale oplossingen.
 

Onstabiele geopolitieke context

Maar om dat te realiseren hebben we grondstoffen nodig. Zo zijn de zogenaamde zeldzame aarden – een groep van lastig te ontginnen scheikundige elementen – sleutelcomponenten van magneten voor windmolens. Lithium, kobalt en nikkel zijn dan weer onontbeerlijk voor de batterijen waarin we onze elektriciteit tijdelijk willen opslaan.

Chips – alom aanwezig in elektrische toestellen als computers, wasmachines, auto’s en smartphones – en microchips – onder meer in je betaalkaart – bevatten dan weer veel silicium.

We verwachten een sterk toenemende vraag van die grondstoffen – en dat terwijl de EU notoir arm is aan die materialen. Bovendien leven we vandaag in een zeer onstabiele mondiale geopolitieke context. De machtsverhoudingen in de wereld zijn volop in beweging. Daarnaast leerden de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne ons dat het niet goed is al te zeer af te hangen van een beperkt aantal leveranciers.
 

Kritieke grondstoffen

Vandaar dat de EU op de proppen kwam met de term ‘kritieke grondstoffen’. Dat zijn grondstoffen die broodnodig zijn voor industrieën of technologieën die voor de EU van groot economisch belang zijn – zoals de groene en digitale transitie, maar ook defensie en ruimtevaart.

Daarnaast zijn ze onderhevig aan toeleveringsrisico's. Als we te veel afhangen van een beperkt aantal leveranciers, lopen we immers het gevaar dat die leveranciers bij een of ander geschil de toelevering stopzetten. Bij een dergelijk scenario zouden onze groene en digitale transities zwaar in de problemen raken.

Zo wordt 100% (!) van de zeldzame aarden, gebruikt in magneten voor windmolens, geraffineerd in China. Turkije levert 98% van alle boraat in de EU. 97% van alle magnesium in de EU is afkomstig van China. Van alle kobalt ter wereld – gebruikt in batterijen – wordt er 63% ontgonnen in DR Congo en 60% geraffineerd in China.

Het gaat daarbij om meer dan louter ontginnen of opgraven. Mineralen zitten vaak behoorlijk verdund opgesloten in gesteenten, samen met andere mineralen. Dat is niet direct bruikbaar. De bewuste mineralen moeten vervolgens geraffineerd of gezuiverd worden. En dat vergt de nodige knowhow en infrastructuur die vaak niet in de EU voorhanden is, maar wel in China bijvoorbeeld.

Critical Raw Materials Act

Om zich aan die benarde situatie te onttrekken, heeft de EU een Critical Raw Materials Act (CMRA) uitgedokterd. Deze regelgeving wil onze afhankelijkheid voor kritieke grondstoffen afbouwen en schenkt daarbij aandacht aan de volledige waardeketen.

De gezamenlijke EU-doelstellingen voor kritieke grondstoffen van de CRMA tegen 2030 kunnen we als volgt samenvatten:

• Ten minste 10% van de jaarlijkse consumptie in de EU zelf ontginnen.
• Ten minste 40% van de jaarlijkse consumptie in de EU zelf verwerken.
• Ten minste 15% van de jaarlijkse consumptie in de EU is afkomstig van recyclage.
• Niet meer dan 65% van de jaarlijkse consumptie in de EU is afkomstig van eenzelfde derde land, en dat voor elke kritieke grondstof bij elke relevante verwerkingsfase.
   

Onze troeven

Het komt er nu op aan dat alle EU-lidstaten – ook België – deze CRMA-regelgeving zoveel mogelijk binnen hun eigen territorium in de praktijk brengen. En 2030 is morgen al!

Wie moet daar in België voor instaan? Een deel van de verantwoordelijkheid berust bij de FOD Economie, ook de gewesten hebben hun rol te spelen. Maar wist je dat ook onze FOD heel wat troeven kan inzetten in dit verhaal?

Verspreid over diverse diensten volgen we de internationale evoluties op, houden we de handelsaspecten binnen de EU nauwlettend in het oog, streven we naar eerlijke en transparante ontginning via het Extractive Industries Transparency Initiative en beschikken we over de knowhow van ons Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel.

Maar vooral kunnen we bogen op een uitgebreid netwerk van ambassades en consulaten in het buitenland. Zij houden – samen met de geografische diensten op het hoofdkwartier in Brussel – een vinger aan de pols van de mogelijkheden om kritieke grondstoffen aan te schaffen in uiteenlopende landen. En ze kunnen Belgische bedrijven ondersteunen die in een land aan de slag willen gaan.
 

Speciale Gezant

Om onze ietwat versnipperde troeven beter te kunnen uitspelen, stelde ons directiecomité in november 2024 ambassadeur Geert Muylle aan als ‘Speciale Gezant voor Kritieke Grondstoffen en Energiebevoorradingszekerheid’. Samen met een equipe van 3 personen zorgt hij ervoor dat onze FOD haar niet te onderschatten rol kan spelen om onze afhankelijkheid voor kritieke grondstoffen af te bouwen.

Op 23 april 2025 organiseerde onze FOD alvast een ronde tafel in het Egmontpaleis, samen met de FOD Economie en de gewesten. Doel: alle spelers bijeenbrengen die nu nog in verspreide slagorde actief zijn om de neuzen in dezelfde richting te krijgen.

Uiteindelijk zaten een 100-tal mensen rond de tafel waaronder vertegenwoordigers van het Belgische bedrijfsleven. Maar ook de civiele samenleving was aanwezig. Zij beschikt immers over kennis rond ESG: Environment (leefmilieu), Social (gunstige arbeidsomstandigheden, geen kinderarbeid…) en Governance (degelijk bestuur). Allemaal aspecten die niet over het hoofd mogen gezien worden! Ook de Europese Commissie tekende present.

Rijke discussies

Het verhaal over de kritieke grondstoffen vormt een uiterst ingewikkelde materie. Uit de rijke discussies tijdens de ronde tafel melden we enkele punten die een beeld geven van de richting waarin we kunnen uitgaan.

• Van de 34 kritieke grondstoffen die de EU heeft geïdentificeerd, worden er 15 in België geproduceerd, onder meer via recyclage. Maar recyclage alleen volstaat niet, ontginnen in mijnen blijft nodig. We moeten dus onze bronnen buiten de EU voldoende diversifiëren.
• Ons land is goed in recyclage, raffinage en verwerking. Spitsen we ons niet beter toe op waar we goed in zijn? Met andere woorden, heeft het voor ons wel zin om een nagelnieuwe mijnbouwactiviteit op te starten in pakweg DR Congo?
• België is nog niet in staat om voor alle grondstoffen de volledige waardeketen in kaart te brengen. Zo volstaat het niet om een cruciaal onderdeel voor een windmolen uit Duitsland te halen als de grondstoffen daarvoor in China geraffineerd worden. We zouden daar goed zicht op moeten krijgen. Een interdisciplinair centrum voor mineralen – met economen, geologen en zo meer – kan daarbij behulpzaam zijn. Andere EU-landen hebben dat al.
• We dienen rekening te houden met de bredere context. Zo heeft het weinig zin om te investeren in energie-intensieve raffinagecapaciteit als we door onze dure elektriciteit niet kunnen optornen tegen het buitenland. Sowieso hebben we ook nood aan financiële beheers- en ondersteuningsinstrumenten met veel meer slagkracht dan vandaag.
• In welke sector zitten de meeste afhankelijkheden? Moeten bepaalde sectoren prioriteit krijgen? En welke dan? Defensie? Cleantech (= schone industrie)? Ruimtevaart?
• Op zoek naar diversificatie moeten we ons richten naar mineraalrijke landen in het Globale Zuiden. Omdat de contexten zo verschillen, hebben we een aanpak nodig op maat van elk land. De EU moet zich daarbij onderscheiden van de VS en China, en dat kan door aandacht te besteden aan ESG, opleidingen te voorzien en dergelijke. Want de landen in het Zuiden zijn wel degelijk vragende partij om rekening te houden met het milieu, de arbeidsomstandigheden en goed bestuur! Bovendien hebben ook zij problemen met de dominante positie van China. En hoewel dat wat botst met ons streven naar autonomie, dienen we die landen te helpen om een groter stuk van de waardeketen te bemachtigen - bijvoorbeeld door hun eigen raffinage- en verwerkingsindustrie op te bouwen.
• We moeten de noden van de bedrijven en de wensen van de overheid op elkaar afstemmen. Het heeft bijvoorbeeld geen zin aan te sturen op een grotere activiteit in pakweg de regio van de Grote Meren als onze bedrijven daar geen belangstelling voor hebben. We dienen goed met elkaar te overleggen.
• We moeten ons beraden over de rol van onze ontwikkelingssamenwerking. Stel dat Belgische bedrijven als Solvay, Umicore, CMB.TECH, Fluxys of de haven van Antwerpen-Brugge in een land in het Zuiden mijnontginning of een raffinage- of verwerkingsactiviteit willen opstarten of er groene waterstof willen genereren. Dan zou onze ontwikkelingssamenwerking via Enabel of BIO kunnen helpen met opleidingen of de uitbouw van een competent ministerie voor mijnen. Zo zijn er opportuniteiten in Namibië (groene waterstof), Egypte, Mauritanië en Marokko.
• De FOD Buitenlandse Zaken kan zijn convening power meer ter beschikking stellen: de capaciteit om uiteenlopende partijen bijeen te brengen. Een Belgisch bedrijf met een 100-tal werknemers mag nog zo briljant zijn, het zal niet eenvoudig zijn om toegang te krijgen tot bijvoorbeeld Zuid-Koreaanse bedrijven. Onze ambassade kan dat wel. Door bijvoorbeeld een business lunch te organiseren in aanwezigheid van de Speciale Gezant. Onze ambassades helpen ook bij de prille marktverkenning van bedrijven op zoek naar opportuniteiten.
• Ten slotte mogen wij het strategische belang van scrap niet onderschatten. Dat zijn de elektrische toestellen, metalen en dergelijke die we naar het containerpark brengen. Scrap is in feite een grondstof – de ‘urban mine’ – terwijl het nu nog te veel als afval wordt beschouwd. We moeten er alles aan doen om ‘onze’ scrap zo veel mogelijk hier te houden én te recycleren.

Kortom, de rijke discussies leverden heel wat ideeën op die verder uitgewerkt zullen worden. Onze FOD wil in elk geval gedreven voortgaan op de ingeslagen weg en zijn troeven blijven uitspelen om België en de EU te helpen aan meer autonomie voor kritieke grondstoffen.