Minister Gennez in Mozambique: omdat de klimaatcrisis geen grenzen kent

Kwetsbaar zonder zelf veel bij te dragen

In het Zuiden slaat de klimaatverstoring hard toe. Mozambique bijvoorbeeld staat in de top 10 van de meest kwetsbare landen voor het veranderend klimaat. Nu al gaat het land geregeld gebukt onder verwoestende cyclonen, overstromingen én droogte. Recent nog – in februari en maart dit jaar – raasde Freddy over Mozambique, met 52 dagen de langdurigste cycloon ooit waargenomen.

Op de lijst van landen met de grootste uitstoot van broeikasgassen staat Mozambique nochtans maar op plaats 174 op 188 landen. De uitstoot bedraagt slechts 0,06% van het totaal wereldwijd. Het is dan ook een terechte eis van kwetsbare landen zoals Mozambique dat landen die door hun grote uitstoot van broeikasgassen de klimaatverandering veroorzaken, met klimaatgeld over de brug komen. Dat moet hen helpen om zich te wapenen tegen de klimaatcrisis. België doet alvast inspanningen om zijn klimaatfinanciering te verhogen.

In juni 2023 reisde minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez naar het Afrikaanse land om er het kersverse samenwerkingsprogramma te lanceren dat volledig in het teken staat van de strijd tegen de klimaatverstoring. Ze werd er warm onthaald en kon uitgebreid overleggen met de 3 betrokken ministers.

Van 2023 tot 2028 zal ons land 25 miljoen euro investeren in Mozambique, met name in de provincie Gaza. Om en bij de 550.000 mensen zullen baat hebben bij de diverse projecten die het hele spectrum van de strijd tegen de klimaatverstoring overspannen.

• Zo zal het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel samen met de Mozambikaanse overheid een rechtvaardige groene energietransitie op punt stellen. Zowat 12.000 mensen zullen toegang krijgen tot zonne-energie. Daardoor kunnen de Mozambikanen hun gebruik van fossiele brandstoffen afbouwen en minder broeikasgassen uitstoten (= mitigatie).
   
• Het is ook absoluut noodzakelijk om de plaatselijke bevolking bij te staan om zich aan te passen aan onvermijdelijke, negatieve gevolgen van de klimaatverstoring zoals droogte (= adaptatie). Vandaar dat we de irrigatiesystemen van ongeveer 3.500 mensen zullen verbeteren – op basis van zonne-energie – zodat ze hun akkers efficiënter kunnen bevloeien. 
  
  Overigens had Enabel in Gaza al een serie waterpompen geïnstalleerd die eveneens aangedreven worden door elektriciteit afkomstig van zonnepanelen. De meeste bewoners hebben er immers geen toegang tot een (betrouwbaar) elektriciteitsnet. Op plekken waar geen bruikbaar grondwater aanwezig was, installeerde Enabel ontzoutingseenheden gevoed door zonnepanelen. Toegang tot drinkwater maakte het leven van 55.000 mensen en hun vee veel comfortabeler.
   
• Ook afvalbeheer en een circulaire economie krijgen veel aandacht. Afval moet vakkundig beheerd worden en zo veel mogelijk hergebruikt en gerecycleerd. Enabel zal meebouwen aan recycleereenheden in 2 provincies. De Mozambikaanse overheid wil minstens 1 degelijk beheerde afvalverwerkingsplaats per provincie.  
   
• ‘Verlies en schade’ (loss & damage) komt eveneens aan bod, een thema dat veel aandacht krijgt op klimaattoppen. Armere, kwetsbare landen verwachten immers ondersteuning voor het verlies en de schade die ze oplopen door de klimaatverstoring die vooral door de rijke landen werd veroorzaakt. Het programma met Mozambique voorziet 2,5 miljoen euro voor een aantal pilootprojecten rond verlies en schade.
  
  Onder andere in samenwerking met het Mozambikaans rampeninstituut zullen er systemen worden opgezet die de bevolking waarschuwen wanneer er een klimaatramp zoals een cycloon aankomt. Ook worden er opvangfaciliteiten gebouwd en zal men aandacht hebben voor de bescherming van kritische infrastructuur zoals water- en elektriciteitsvoorziening.
  
  Tijdens de dienstreis werd dat geïllustreerd door het bezoek aan een lokale radio (Ke Ndlemuka = word wakker). Ke Ndlemuka speelt een sleutelrol in zo’n systeem voor ‘vroege waarschuwing’ (early warning). Met name door het publiek tijdig in te lichten als er klimaatrampen dreigen zoals cyclonen of overstromingen, maar ook door kennis te verspreiden over hoe malaria en cholera kunnen vermeden worden na overstromingen. In geval van een nakende ramp kunnen bewoners hun toevlucht nemen in een hoger geleden noodschuilplaats (in aanbouw).
  
  Bovendien levert België in Mozambique een primeur op vlak van schuldherschikking, met name via een ‘debt-for-climate swap’. Iets minder dan de helft van de uitstaande Mozambikaanse schuld bij ons land – 2,5 miljoen euro – wordt kwijtgescholden in ruil voor investeringen in klimaatprojecten.
   
• Het programma zal de Mozambikaanse regering ook bijstaan om voldoende klimaatfinanciering te mobiliseren om de klimaatplannen van het land uit te voeren en het op weg te helpen naar een klimaatrobuuste lage-koolstofeconomie.  

Ons land staat Mozambique ook bij via multilaterale organisaties en via Belgische ngo’s. De bezoeken van minister Gennez tijdens de dienstreis illustreren hoe alomvattend onze aanpak van het klimaatprobleem in Mozambique is.

• Ons land steunt SOFF, de financieringsfaciliteit voor systematische weersobservatie van de Wereld-Meteorologische Organisatie (WMO) in Genève. SOFF is onderdeel van een initiatief van VN-secretaris-generaal António Guterres dat wereldwijd vroege waarschuwingssystemen wil installeren (Early Warning Systems for All). Daartoe investeert het in 26 landen, waaronder Mozambique, in nieuwe meteorologische waarnemingsstations, ook op grote hoogte. De stations zijn verregaand gedigitaliseerd.  
  
  Op die manier wil SOFF de lacunes invullen in onze waarneming van klimaatpatronen wereldwijd. De minister bezocht het nationaal meteorologisch instituut – het equivalent van ons Koninklijk Meteorologisch Instituut – dat zich nog meer zal toeleggen op weersvoorspellingen die de bevolking helpen om gepast te reageren bij extreme weersomstandigheden.
   
• De minister bezocht eveneens de aluminiumsmelter Mozal, de grootste werkgever in Mozambique. De aluminiumsector staat in voor 13% van het Mozambikaanse bbp. Een belangrijk deel van de uitvoer van de aluminiumstaven gaat naar de EU, tot nu toe vrij van importtaks. Om haar koolstofuitstoot te verminderen heeft de EU echter een Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) uitgewerkt. Daarmee wil ze een koolstoftaks opleggen aan de industrieën die het meest CO₂ uitstoten. Denk aan ijzer, kunstmest, cement en aluminium. Het komt erop neer dat de invoerders van afgewerkte producten in de EU vanaf 2026 een koolstoftaks moeten betalen op de koolstofuitstoot van hun import, tenzij dat al gebeurde in het land van productie. Er loopt een transitieperiode van oktober 2023 tot eind 2025.
  
  Met haar bezoek wilde minister Gennez begrijpen wat de mogelijke impact kan zijn van CBAM op Mozal. Om zijn activiteiten te decarboniseren zal het bedrijf sterk moeten inzetten op hernieuwbare energie. Ons land wil de industrie in de minst ontwikkelde landen daarin bijstaan. We ijveren er ook voor dat de private sector en de investeringsbanken in de EU de transitie naar hernieuwbare energie in die landen - waaronder Mozambique - ondersteunen.
   
• Met LoCAL (Local Climate Adaptive Living Facility) wil het VN-kapitaalontwikkelingsfonds (UNCDF) lokale gemeenschappen en economieën weerbaarder maken tegen de klimaatverstoring. Voor haar projecten in Mozambique krijgt UNCDF-LoCAL 4,8 miljoen euro van ons land. De minister bezocht een nieuwgebouwde middelbare school (1329 leerlingen, 18 leerkrachten) die bestand is tegen extreme klimaatomstandigheden. Zo heeft de school een dak en ramen die bestand zijn tegen cyclonen, is er wateropvang voorzien, heeft men de school hoger gebouwd dan de omliggende omgeving tegen overstromingen en zo meer.
  
  De Belgische steun zorgde voor een sneeuwbaleffect, andere landen sprongen bij. Momenteel bereikt LoCAL al 3 miljoen mensen, bijna 10% van de Mozambikaanse bevolking.
   
• De Belgische ngo FOS demonstreerde een duurzame tuinbouwakker die goed bestand is tegen de klimaatverstoring.
   

‘We moeten het samen doen’

De Belgische steun helpt Mozambique dus op vele vlakken om zich te wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverstoring én om er zelf zo weinig mogelijk toe bij te dragen. Het is alvast hoopgevend om vast te stellen dat de tot nu toe genomen maatregelen echt helpen. Zo waren er bij de nochtans uiterst zware cycloon Freddy opvallend minder slachtoffers en schade dan bij eerdere cyclonen Idai en Kenneth.

Het samenwerkingsprogramma zal aan Mozambique ook de mogelijkheid bieden om elders extra fondsen binnen te halen. Zo zal Enabel Mozambique bijstaan om zichzelf klaar te stomen om financiering te ontvangen van het Green Climate Fund (GCF), het VN-klimaatfonds. Alle activiteiten sluiten perfect aan bij de ambitieuze klimaatplannen van de Mozambikaanse overheid.

Op de klimaattop COP28 in Dubai in het najaar zullen Mozambique en België hun samenwerking in de kijker zetten via een side event. De Debt-for-Climate Swap zal er als vernieuwende aanpak van schuldherschikking voorgesteld worden.

Al deze inspanningen zijn broodnodig, ook in ons eigen voordeel. Zoals minister Gennez het uitdrukte bij haar bezoek: ‘De klimaatcrisis kent geen grenzen. Geen enkel land kan het alleen aan. Als we de klimaatcrisis serieus willen aanpakken, moeten we het samen doen.’