Onze ambassade in Kyiv: werken in een land in oorlog

Sinds juli 2022 beschikt België weer over een ambassade in Kyiv (Oekraïne). Wat zijn de taken en hoe valt het mee om te werken in een land in oorlog? We hadden een gesprek met ambassadeur Peter Van De Velde.

  1. Laatst bijgewerkt op
Image
Belgische ambassade in Kiev

Ons ambassadegebouw in Kyiv. © FOD Buitenlandse Zaken

Sinds juli 2022 beschikt België weer over een ambassade in Kyiv (Oekraïne). Wat zijn de taken en hoe valt het mee om te werken in een land in oorlog? We hadden een gesprek met ambassadeur Peter Van De Velde.

De meeste Belgen hebben nooit een oorlog meegemaakt. En dat is een luxe in een wereld die sedert WOII wel altijd ergens oorlog en conflict heeft gekend. Maar met de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022 kwam de oorlog heel dichtbij. Meteen was het een groot conflict, met veel doden, gewonden en vluchtelingen, dat een volledig land en zelfs de hele wereld op zijn grondvesten deed daveren.
 

Videocall met luchtalarm


Op 6 maart 2022 sloot de Belgische ambassade in de hoofdstad Kyiv de deuren. De consulaire diensten werden vanuit de ambassade in Warschau opgevolgd. Enkele maanden later werden de ambassades in Kyiv geleidelijk heropend. België was vanaf juli opnieuw aanwezig in Kyiv. De Belgische diplomaat Peter Van De Velde had zich kandidaat gesteld voor het ambassadeurschap en woont nu al ruim een half jaar in een land in oorlog.

Op 23 februari 2023 hadden we een videocall met hem, de verbinding was perfect. Al tijdens de eerste minuten van het gesprek meldt hij dat er een luchtalarm afgaat. ‘Het luchtalarm gaat dikwijls af en betekent niet altijd dat er gevaar dreigt,’ stelt hij ons gerust. ‘Het is misschien gewoon een vliegtuig dat in Belarus is opgestegen. Maar als je het luchtafweergeschut hoort, kunnen er raketten vallen en moet je natuurlijk wel naar de schuilkelder. Niet ver van de ambassade zijn sinds de hernieuwde Russische aanvallen op Kyiv sinds oktober al 2 raketten neergekomen.’

Meteen is de toon gezet: dit is geen gewone post. ‘De laatste maanden moesten we gemiddeld eenmaal per week of per 2 weken naar de schuilkelder gaan’, vertelt hij. En die schuilruimte is een kleine keuken zonder ramen en met dikke muren in de kelderverdieping van het gebouw waarin de ambassade gevestigd is, op zo’n 5 à 6 km van het centrum, in een buitenwijk van Kyiv. Zelf woont hij in een appartement in de stad en niet in de officiële residentie omdat het risico daar te groot is. Vlakbij bevindt zich immers een militair-industrieel complex dat al meerdere malen door de Russen is gebombardeerd.

Image
Van De Velde bij president Zelensky

Ambassadeur Van De Velde bij president Zelensky na de overhandiging van de geloofsbrieven. © OP.ua

Politiek en symbolisch belangrijk


Waarom wil België per se een ambassade openhouden in een land in oorlog? ‘Het is politiek en symbolisch belangrijk en het wordt sterk geapprecieerd door de Oekraïners’, zegt Van De Velde. ‘Het is ook gewoon handig. Je kan contact hebben met de mensen ter plaatse, je ziet eerstehands wat er gebeurt. En je kan bij een crisis onmiddellijk optreden en de Belgen in Oekraïne bijstaan.’

Hij benadrukt dat het gaat om een volkomen illegale agressie vanwege Rusland. ‘De invasie is een schending van het Handvest van de Verenigde Naties en van het Memorandum van Boedapest (1994) dat ook Rusland ondertekende. Dat memorandum bepaalde dat Oekraïne afstand deed van de kernwapens die het van de Sovjet-Unie had geërfd, in ruil voor garanties voor zijn territoriale integriteit. Toch is Rusland Oekraïne binnengevallen. Oekraïne verdedigt dus volkomen legitiem zijn soevereiniteit en territoriale integriteit. Bij die zelfverdediging wordt het land geholpen door een brede coalitie van landen waaronder België.’
 

Plan C


In Kyiv zijn maar 2 Belgische expats van de FOD Buitenlandse Zaken werkzaam, hijzelf en een adjunct. De rest van het 12-koppige team heeft de Oekraïense nationaliteit. ‘Daarvan werken 2 personen vanuit Brussel en 1 vanuit Polen.’

En het team heeft zijn handen vol. Vooreerst was het uitermate belangrijk om op alles voorbereid te zijn en naast een plan B ook een plan C te hebben. Van De Velde: ‘Dat betekent  generatoren aanschaffen voor als de stroom uitvalt, brandhout inslaan voor het geval we zonder verwarming vallen – we verwarmen op gas – maar ook water- en voedselvoorraden aanleggen. Op een bepaald moment hebben we zelfs een badkuip gevuld met smeltwater om de toiletten te kunnen doorspoelen toen er geen water meer uit de kraan kwam.’

Zo’n plan C is zeker nodig. ‘De laatste 2 weken hebben we geen stroomonderbrekingen meer gehad, maar daarvoor zaten we elke dag wel 4 à 5 uur zonder stroom. De verwarming draait niet als de stroom uitvalt en ook de telecomverbindingen en het internet vallen geregeld uit. We hebben geregeld met een warme jas en sjaal op kantoor gezeten. Maar je went eraan.’ Gelukkig was het geen harde winter. ‘Normaal kan het hier tot -20°C vriezen, maar nu hebben we slechts af en toe tot -10°C gehad, althans in Kyiv.’
 

Diplomatieke taken


Naast de praktische zaken staat de ambassade ook in voor normale diplomatieke taken. ‘Vooreerst onderhouden we contacten met de Oekraïense autoriteiten, stakeholders, de civiele samenleving, denktanks en dergelijke. Ten tweede onderhouden we contacten met de internationale gemeenschap, EU-collega’s, de VN en andere ambassades. Op basis van die bronnen uit eerste hand rapporteren we over de toestand in Oekraïne aan Brussel.’

‘Ten derde moeten we altijd klaar staan in geval van een crisis. Er wonen momenteel nog een 70-tal Belgen in Oekraïne: mensen met de dubbele nationaliteit, Belgen die gehuwd zijn met een Oekraïner/Oekraïense, zakenmensen en ten slotte Belgen die werken voor internationale organisaties.’

‘Ten vierde is er een continue stroom van vragen vanuit België die we moeten beantwoorden. Mensen die op bezoek willen komen, die humanitaire hulp willen sturen en zo meer.’

Bezoek premier De Croo en minister Lahbib


Een van de belangrijke taken van de afgelopen maanden was de voorbereiding van het bezoek van premier De Croo en minister van Buitenlandse Zaken Lahbib aan Kyiv op 26 en 27 november 2022. ‘Dat vergde een intense voorbereiding die grotendeels in het geheim moest gebeuren. Ik heb dat grotendeels zelf gedaan, samen met 2 medewerkers. De rest van de collega’s was zelfs niet op de hoogte.’

Dat er zoveel veiligheidsaspecten geregeld moesten worden, had onder andere te maken met het feit dat de ministers 2 dagen in Kyiv gebleven zijn en dus moesten overnachten. ‘De meeste politici die op bezoek komen, komen ’s morgens met de trein aan en keren dezelfde dag nog terug.’

Het werd een vruchtbaar en hartelijk bezoek. Van De Velde: ‘Beide ministers hadden heel goede gesprekken met president Zelensky en met de Oekraïense ministers van Buitenlandse Zaken en van Cultuur. Ze herdachten ook de Holodomor, de enorme hongersnood van 1932-1933 toen 4 miljoen Oekraïners verhongerden als gevolg van het beleid van Jozef Stalin die de landbouw met harde hand collectiviseerde. Premier De Croo en minister Lahbib namen ook deel aan de door Oekraïne georganiseerde Grain Summit.’ Ons land schonk er 10 miljoen euro waarmee het Wereldvoedselprogramma (WFP) Oekraïens graan via de Zwarte Zee heeft verscheept naar Afrika.
 

Weinig verplaatsingen


Normaal reist een ambassadeur regelmatig in het gastland, maar dat ligt in Oekraïne moeilijker. ‘Het is een groot land en door de oorlog kan je geen vliegtuigen nemen. Met de trein of per auto ben je algauw 2 à 3 dagen onderweg. Bovendien moet qua veiligheid alles in orde zijn. Niettemin heb ik toch al enkele bezoeken kunnen afleggen, met name aan Lviv, Vinnitsyia en Lutsk. Uiteraard ben ik ook al diverse malen naar de voorsteden van Kyiv geweest die erg geleden hebben onder de Russische bezetting zoals Boecha, Irpin, Borodyanka en Hostomel.’

Image
Muurschildering Banksy

Muurschildering van Banksy in het geteisterde Borodyanka tijdens het bezoek van premier De Croo en minister Lahbib in november 2022. © BELGA

Vanop de eerste rij


Dat ambassadeur Van De Velde zich kandidaat stelde voor de functie in Kyiv, was niet zonder reden. Hij vond het belangrijk om er aanwezig te zijn. ‘Dit is een geopolitiek conflict, de belangen overstijgen de regio. Twee maatschappijvisies botsen. Als je daar vanop de eerste rij bij kunt zijn, dan mag je als diplomaat niet aarzelen.’

Bovendien had hij ondervonden dat hij de kalmte kon bewaren in uiterst turbulente omstandigheden. ‘Tussen 1992 en 1996 werkte ik op de ambassade in Kinshasa (DR Congo), in de laatste jaren van president Mobutu’, vertelt hij. ‘Het kwam geregeld tot geweld, met onder andere plunderingen, rellen, tanks en doden in de straten… De Franse ambassadeur werd in januari 1993 tijdens rellen doodgeschoten. We hebben toen ook 800 Belgen geëvacueerd via Brazzaville. In 1994 vond de genocide in Rwanda plaats, wat ook gevolgen had voor Congo. Veel Rwandezen vluchtten naar Oost-Congo. Het was het begin van een langdurig gewelddadig conflict dat tot vandaag voortduurt.’
 

Schijnbare normaliteit in Kyiv


Ondertussen is Peter Van De Velde al goed aangepast aan de leefomstandigheden in Kyiv. Op het eerste zicht lijkt het zelfs alsof het leven er zijn gewone gangetje gaat, maar dat is slechts schijn, benadrukt hij. ‘Als je wat beter kijkt, zie je anti-tankobstakels, wegversperringen en militairen in het straatbeeld. En er is een avondklok ingesteld om 23u. Op restaurant vragen ze je al om te vertrekken om 21u. Normaal is dat niet, al doen de Oekraïners er alles aan om de normaliteit zo veel mogelijk te handhaven. Dat hangt samen met hun grandioze weerbaarheid.’

‘Je merkt het misschien niet als je op straat loopt en de metro neemt, maar de oorlog raakt de mensen enorm. Bijna elke Oekraïner kent iemand aan het front of heeft iemand verloren, van de familie, onder vrienden en kennissen. Iedereen wordt getroffen.’
 

Geen eind in zicht


De relatief milde winter was een meevaller voor Oekraïne. ‘Rusland is in zijn opzet mislukt om de energie-infrastructuur te vernietigen en de Oekraïners in de kou en het donker te zetten. Oekraïne kon zich immers uit de slag trekken door de invoer van een gigantisch aantal generatoren en het slaagde er ook in om snel de vernielde installaties te herstellen.’

Dat betekent niet dat het einde van de oorlog in zicht is. Van De Velde: ‘Het ziet er niet naar uit dat Poetin de strategische doelstelling heeft opgegeven om de regering Zelensky te vervangen door een Russischgezinde marionettenregering en Oekraïne geheel of gedeeltelijk te annexeren. Dat maakt het heel moeilijk om een basis te vinden voor onderhandelingen en voor vrede. Bovendien hebben de Russische bezettingstroepen zich in Oekraïne het afgelopen jaar schuldig gemaakt aan zware, systematische schendingen van de mensenrechten. En er was al een grote vertrouwensbreuk met Rusland omwille van de Russische leugens. Denk aan de garanties van president Poetin aan president Macron net voor de inval dat Rusland Oekraïne niet zou aanvallen.’

Ambassadeur Van De Velde is alleszins van plan om minstens 2 jaar op post te blijven in Kyiv. Als blijk van steun van België aan Oekraïne en om de Belgen in Oekraïne onmiddellijk bij te staan in geval van crisis.