Pact van de Toekomst bewijst politieke wil om vertrouwen in multilateralisme te herstellen

De VN-Top van de Toekomst heeft een Pact van de Toekomst opgeleverd dat een stevige basis legt om de werking van de VN-instellingen aan te passen aan de noden van deze tijd. De tekst is misschien minder baanbrekend dan aanvankelijk verwacht, maar het is toch een belangrijke stap om het vertrouwen in het multilateralisme nieuw leven in te blazen.

In juli 2024 berichtten we uitgebreid over de VN-Top van de Toekomst die in september zou plaatsvinden. Deze top zou een antwoord formuleren op de groeiende ontevredenheid van het Globale Zuiden over de werking van de VN-organisaties en de internationale financiële instellingen.

Toenemende polarisatie

De idee daarover ontstond in volle coronapandemie in 2020, naar aanleiding van de 75^ste verjaardag van de VN. De onvrede over de ongelijke aanpak van de pandemie en de groeiende achterstand van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) maakten dat de VN-lidstaten aandrongen op een hervorming van het mondiale bestuur opdat het beter kon instaan voor de huidige en toekomstige generaties. Het antwoord van VN-secretaris-generaal António Guterres daarop was Our common agenda in september 2021. De Top van de Toekomst is daarvan een uitvloeisel.

De onderhandelingen voor het Pact van de Toekomst vonden plaats in een uiterst moeilijke geopolitieke context. De invasie van Rusland in Oekraïne in 2022 en het conflict in Gaza in 2023 hadden immers een toenemende polarisatie tot gevolg.

Pact van de Toekomst

Aanvankelijk dacht men dat de Top van de Toekomst behoorlijk revolutionaire veranderingen zou opleveren, maar algauw werden de verwachtingen getemperd. Veel opiniemakers vreesden dat het een flop zou worden. Maar uiteindelijk heeft de Top van de Toekomst wel degelijk een akkoord kunnen sluiten over een Pact van de Toekomst.

De EU speelde een belangrijke rol tijdens de voorbereiding ervan. Daarnaast traden Duitsland, Nederland en Zweden op als co-facilitators, respectievelijk voor het Pact van de Toekomst, de Verklaring over Toekomstige Generaties en de Global Digital Compact.

Het resulterende pact werd weliswaar niet zo baanbrekend als initieel verhoopt, maar legt wel een stevige basis om de VN-instellingen aan te passen aan de huidige context.

VN-Veiligheidsraad

Zo formuleert het een duidelijke oproep om de VN-Veiligheidsraad te hervormen opdat de verschillende landen(groepen) er zich beter vertegenwoordigd weten. Daarbij gaat de prioriteit naar de historische ondervertegenwoordiging van Afrika, Latijns-Amerika en de Aziatisch-Pacifieke regio. Ook het gebruik van het vetorecht van de permanente leden van de Veiligheidsraad zou beperkt moeten worden.

Vrede & Veiligheid

Verder komen thema’s aan bod zoals nucleaire ontwapening en internationale regelgeving voor de kosmische ruimte. Ook misbruik van nieuwe technologieën bij de ontwikkeling van wapens moet voorkomen worden.

Het pact stelt ook vast dat we vandaag met een andere bril naar conflicten moeten kijken.  Door gebruik van desinformatie en cyberaanvallen zijn ze immers veel complexer geworden. Daarom moeten we meer inzetten op preventie.

Ook de inzet van vredeshandhavingsoperaties – de blauwhelmen zijn een handelsmerk van het VN-engagement – dient herbekeken te worden in de context van een snel veranderende conflictomgeving.

SDG’s

Een hoofddoel van de top was om de SDG’s nieuw leven in te blazen en dat is ook gebeurd. Het hernieuwde engagement was broodnodig aangezien tot nu toe maar 17% van de SDG-doelwitten op schema zitten. Daarmee samenhangend bevestigt het pact de bestaande engagementen rond klimaat en milieu. Voor de ontwikkelingslanden waren dat uiterst belangrijke elementen.

Wereldbank en IMF

Het Pact van de Toekomst geeft ook een aanzet om de internationale financiële instellingen – zoals de Wereldbank en het IMF – te hervormen. Ontwikkelingslanden zouden er een grotere zeg krijgen in de besluitvorming. Daarnaast zouden multilaterale ontwikkelingsbanken meer financiering mobiliseren om ontwikkelingslanden bij te staan bij hun ontwikkelingsnoden. De ‘schuldarchitectuur’ zou herzien worden opdat ontwikkelingslanden op een duurzamere manier kunnen investeren in hun toekomst.

Mensenrechten

Hoewel dit thema niet als een apart hoofdstuk werd behandeld, bevat het pact voor de Toekomst toch heel wat verwijzingen naar mensenrechten, traditioneel een belangrijk aandachtspunt voor België en de EU.

Hoewel de EU niet alles gekregen heeft wat ze wou, bevat het pact toch belangrijke actiepunten op vlak van gendergelijkheid, empowerment van vrouwen en de noodzaak om mensenrechtenverdedigers te beschermen. Het Bureau van de Hoog-Commissaris voor Mensenrechten (OHCHR) krijgt meer financiering.

Verklaring over Toekomstige Generaties

Naast het Pact voor de Toekomst kwam er ook – als addendum - een Verklaring over Toekomstige Generaties uit de bus. Alle beslissingen die vandaag genomen worden, zullen hun impact hebben op de toekomstige generaties – en daar zal meer rekening mee gehouden worden. De jongeren zelf kwamen ook ruimschoots aan het woord: tijdens de actiedagen vóór de Top van de Toekomst en tijdens de openingstoespraken.

Global Digital Compact

Een bijkomend addendum bij het pact is de Global Digital Compact, een alomvattend kader rond digitale samenwerking en beheer van artificiële intelligentie (AI). Het gaat onder meer over veiligheid van het internet, zeker voor kinderen, de strijd tegen desinformatie en het meer beschikbaar maken van data.

Follow up

Het pact is er niet zonder slag of stoot gekomen. Tot op het laatste moment werden pogingen ondernomen om de tekst af te zwakken. Maar uiteindelijk is er toch een behoorlijk vooruitstrevend pact goedgekeurd.

VN-Sectraris-generaal Guterres formuleerde het als volgt: “We hebben de deur opengedaan, het is nu aan allen om erdoor te stappen. Laten we aan het werk gaan.” De stevige basis moet nu uitgewerkt worden tot concrete maatregelen. De follow up wordt dus cruciaal. Zo komen er in 2025 een conferentie rond ontwikkelingsfinanciering en een top voor sociale ontwikkeling. En de komende klimaattop COP29 zal voortbouwen op de engagementen rond klimaat.

Multilateralisme is niet dood

Alleen al het feit dat er een akkoord is over een Pact van de Toekomst toont aan dat er nog voldoende politieke wil is om het vertrouwen in het multilateralisme te herstellen. Het multilateralisme is niet dood!

België heeft zich alvast samen met de EU stevig ingezet voor een zo ambitieus mogelijk resultaat. Multilateralisme zit in ons DNA, onder meer omdat ons land beseft hoe afhankelijk we zijn van het buitenland. Zo erkent onze nationale veiligheidsstrategie uit 2022 voluit hoe belangrijk de buitenlandse politiek is voor onze eigen veiligheid. Buitenlandse en binnenlandse veiligheid zijn steeds meer verweven. Goed werkende internationale instellingen en een internationale rechtsorde zijn daarom in ons eigen belang.

Ons land zal zich blijven inspannen om de engagementen in het Pact van de Toekomst ook te helpen waar maken. Samen met de EU hebben we ons tijdens de Top van de Toekomst alvast als een constructieve partner getoond ten aanzien van het Globale Zuiden. We willen op dit elan verdergaan.