Pandemie-akkoord maakt wereld weerbaarder bij toekomstige gezondheidscrisissen

Op 20 mei 2025 klopten de lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het langverwachte pandemie-akkoord af. Dat moet de wereld toelaten om veerkrachtig, doeltreffend en billijk om te gaan met toekomstige gezondheidscrisissen. Onze collega’s zaten mee rond de tafel.

De coronapandemie ligt nog behoorlijk vers in het geheugen. Mede dankzij de snelle ontwikkeling van vaccins zijn we er uiteindelijk doorgekomen en kon erger vermeden worden. Toch liep er van alles mis. Zo bleef de uitwisseling van informatie haperen en verliep de verdeling van vaccins uiterst moeizaam. Het Globale Noorden beschikte vrij vlug over meer dan voldoende vaccins terwijl het Globale Zuiden zich lange tijd tevreden moest stellen met karige hoeveelheden.

Billijke toegang

Dat kan veel beter, was de teneur. Vanuit de hele wereld kwamen stemmen op om serieuze lessen te trekken uit de COVID 19-catastrofe. We hadden nood aan een breed gedragen akkoord dat de wereld veel beter zou voorbereiden op een volgende pandemie. Want één ding is zeker: een volgende pandemie is onvermijdelijk. Infectieziekten nemen toe en virussen trekken zich geen grenzen aan.

Een 3-tal jaar geleden startten binnen de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) intensieve onderhandelingen daarover onder voorzitterschap van Zuid-Afrika, Frankrijk en Nederland. Hoewel de EU onderhandelt in naam van de 27 lidstaten, belette dat niet dat ook de individuele lidstaten rond de tafel zaten. Ook België had er dus een stevige zeg.

Samen met de FOD Volksgezondheid speelde onze FOD Buitenlandse Zaken een belangrijke rol. Zo namen onze collega’s van de permanente vertegenwoordiging in Genève – standplaats van de WHO – steeds actief deel aan de vergaderingen.

We konden er zeker wegen op de onderhandelingen. Zo hamerde ons land steevast op een universele en billijke toegang tot medische oplossingen zoals vaccins, medicijnen en diagnostiek. Met andere woorden: niemand mag uit de boot vallen, iedereen heeft recht op de nodige geneesmiddelen.

One Health

Uiteindelijk hebben de lidstaten van de WHO op 20 mei 2025 unaniem – mits enige onthoudingen – ’s werelds allereerste pandemie-akkoord aangenomen. De robuuste overeenkomst omvat stevige besluiten omtrent preventie van, paraatheid bij en respons op mogelijk nieuwe pandemieën. Het Belgische stokpaardje - billijke en tijdige toegang tot medische oplossingen - vormt daarbij een sleutelelement.

Het akkoord zet ook in op een verregaande samenwerking tussen landen en voorziet logistieke en financiële oplossingen voor landen in moeilijkheden. Ook dat verhoogt in sterke mate onze paraatheid. Pandemieën kennen immers geen grenzen.

Voorts valt het op dat het akkoord gestoeld wordt op het One Health-principe. Dat slaat op het feit dat de gezondheid van de mens onlosmakelijk verweven is met de gezondheid van dieren en van de natuurlijke leefomgeving. Als we geen rekening houden met onze natuurlijke omgeving, kunnen we ons nooit afdoende voorbereiden op een volgende pandemie.

Extra annex

Toch is de kaap nog niet volledig gerond. Het komende jaar dient er nog een annex opgesteld te worden, met name het Pathogen Access and Benefit Sharing (PABS)-mechanisme. Dat zal meer in detail uitwerken hoe informatie – zoals de DNA- of RNA-sequentie van een virusgenoom – zal gedeeld worden. Daar kunnen dan onderzoekers mee aan de slag en kan er bijvoorbeeld sneller een vaccin en/of een geneesmiddel gevonden worden.

Ook solidariteit vormt een belangrijk element van PABS: van zodra ergens een geneesmiddel geproduceerd werd, moet dat vlot naar andere landen doorgesluisd kunnen worden en ook beschikbaar zijn voor bevolkingsgroepen met weinig financiële middelen. Lage-inkomenslanden vragen een minimum van de geneesmiddelen voor hun bevolking – 10 à 20%, nader te bepalen - als ze bij een pandemie getroffen worden door dezelfde ziekteverwekker als de hoge-inkomenslanden.

Het beloven moeilijke gesprekken te worden omdat er voor PABS een consensus nodig is. Maar de sfeer is constructief. We hebben goede hoop dat PABS binnen een 2-tal jaar zal landen.

Als de PABS-overeenkomst klaar is, zullen de WHO-lidstaten het pandemie-akkoord tekenen en via hun parlementen ratificeren. Dan zal de wereld beschikken over een robuuste basis om een volgende pandemie de baas te kunnen.

Ondanks de woelige geopolitieke tijden blijft de internationale gemeenschap dus in staat om de dialoog aan te gaan, compromissen te sluiten en samen te werken! Dat op zich is al een mooie opsteker. Zoals WHO-topman dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus het formuleerde: “Dit akkoord is een overwinning voor de volksgezondheid, de wetenschap én de multilaterale samenwerking.”