Transparante toeleveringsketens? Het loont!

De kleine boer in het Zuiden heeft het niet makkelijk. Vaak beschikt hij of zij niet over de nodige middelen om een behoorlijke hoeveelheid kwaliteitsvolle producten te leveren. En zelfs als dat wel lukt, dan moet die boer zijn producten ook nog aan de man kunnen brengen.

Op de lokale markten moet hij/zij vaak in competitie treden met ingevoerde producten die gewoonlijk goedkoper zijn en/of van een hogere kwaliteit. En export wordt pas helemaal een uitdaging. Want daar gelden meestal strenge eisen op vlak van hygiëne en kwaliteit, waar de kleine boer niet aan voldoet.

Rikolto wist 15 jaar geleden geen weg met dat probleem. Jarenlang hadden ze boeren opgeleid en in coöperatieven verenigd omdat ze samen sterker staan op de markt. Maar dat bleek geen garantie op succes. De markten evolueerden snel en waren te veeleisend.

De Belgische retailer Colruyt Group (Colruyt, Spar, Okay, Bioplanet…) bood een uitweg, want ook zij zaten met een probleem. Hoe konden ze (bijvoorbeeld) garanderen dat achter de productie van speelgoed geen kinderarbeid schuilging? De groep kwam tot het inzicht dat dat alleen lukt als ook de structurele oorzaken worden aangepakt. Met andere woorden, als de levensomstandigheden van de producenten verbeteren.

Daarom richtte Colruyt Group de Collibri Foundation op, een stichting gespijsd met een deel van de winst van een aantal producten uit de rekken van Colruyt. De stichting leidde honderden jongeren op in het Zuiden.

Maar Colruyt Group wilde nog verder gaan. Was het mogelijk om de toeleveringsketen volledig transparant te maken en rechtstreeks te werken met de producenten, waaronder de jongeren die een opleiding genoten dankzij Collibri? Want zo neem je pas echt de structurele basis weg van kinderarbeid, armoede, ontbossing, milieuvervuiling, migratie en zo meer.

Daarop sloegen Colruyt Group en Rikolto de handen in elkaar. Een perfect match, zo bleek! Rikolto had ervaring zat met boerencoöperatieven terwijl Colruyt Group de gedroomde toegang vormde tot een verzekerde afzet.

Op 15 jaar tijd werden diverse toeleveringsketens of ‘waardeketens’ uitgeprobeerd: cacao in Nicaragua, koffie in Oost-Congo, rijst in Benin en zo meer. Vandaag liggen er 3 producten in de rekken van Colruyt Group onder één van hun eigen merknamen: Graindor- en Spar-specialiteitskoffie, Boni-chocolade en Boni-quinoa. Andere pogingen werden stopgezet, vaak omdat de lokale markt intussen tot een interessanter afzetkanaal uitgroeide zoals bij bananen in Senegal.

‘De successen gaven ons energie en uit de mislukkingen trokken we waardevolle lessen’, zegt Jelle Goossens, communicatiemedewerker bij Rikolto. ‘Daarom achtten we de tijd rijp om de geleerde lessen op te lijsten in 6 artikels. We doen dat heel open en eerlijk en hopen op die manier ook andere supermarkten, voedingsbedrijven en ngo’s te inspireren.’

Er werden veel lessen getrokken. We noemen er enkele. Zo start je beter met een bestaande, sterke boerenorganisatie. Van ‘nul’ beginnen bleek niet simpel. In Tanzania bijvoorbeeld wilde men passievruchten afnemen. Maar de boerengroep moest nog gevormd worden. Uiteindelijk wilden een aantal leden er niet voluit voor gaan om alle normen (pesticideresidu’s…) te halen. De exporteur Special Fruits en Colruyt Group zijn daarop afgehaakt.

‘Dat lijkt een verloren investering’, zegt Goossens. ‘Maar de verantwoordelijke bij Special Fruits bevestigde me dat ze er als bedrijf toch veel aan gehad hebben. Door er een paar jaar op te wroeten, hebben ze nu veel kennis om elders ketens op te starten. Ook de lokale boeren hebben er veel aan gehad.’

Het is ook niet makkelijk samenwerken met heel arme boeren. Zij zitten namelijk continu kort bij kas en verkiezen ‘snel geld’. Dat was het geval bij de bananen in Senegal. Zelfs al konden de boeren er mits enig geduld meer verdienen via de coöperatieve, toch verkochten sommigen liever hun bananen aan een koper die hen onmiddellijk uitbetaalde.

Verder dient de keten zo transparant mogelijk te zijn, een eerlijke en open communicatie is een must. Zo is het bijvoorbeeld goed dat de boeren niet alleen een eerlijke prijs krijgen maar ook de prijs in de winkel kennen en begrijpen waar het verschil vandaan komt. Zo schep je vertrouwen. Voor Colruyt Group is het belangrijk dat een partner ter plaatse (ngo…) kan nagaan wat een goed prijsmechanisme is. Producenten moeten mee beslissingen kunnen nemen.

Het is ook essentieel dat alle partijen er voordeel uit halen. De producenten moeten een voldoende hoge prijs krijgen, maar een stabiele prijs en een verzekerde afzet bieden evenzeer een meerwaarde. Een overeengekomen prijs heeft wel als nadeel dat als de prijs op de markt tijdelijk stijgt, de boeren in de verleiding kunnen komen om elders te verkopen. Het vergt discipline en overredingskracht van de coöperatie om haar leden te overtuigen dat een stabiele, langdurige handelsrelatie over verschillende jaren toch voordeliger is.

Het product moet ook goed verkopen, want alleen zo kan het winkelbedrijf de verwachte afname waarmaken. Bij quinoa uit Peru lukte dat heel goed. Colruyt Group begon met de driekleurige quinoa, maar besliste later om alle biologische quinoa, ook de witte, via die keten in te kopen

Het moet ook mogelijk zijn om te reageren op veranderende marktomstandigheden. Politieke ontwikkelingen kunnen eveneens meespelen. Zo verslechtert de veiligheidssituatie in Oost-Congo regelmatig. Dat kan ertoe leiden dat containers niet kunnen vertrekken of te lang vastzitten bij controleposten. Op zo’n moment is het cruciaal dat er een sterke partner ter plaatse is die de zaak kan deblokkeren.

Het is in elk geval cruciaal dat je voldoende vertrouwen opbouwt binnen de hele keten. Van zodra dat gelukt is, moet je het vertrouwen onderhouden door regelmatig te overleggen. Aanvankelijk neemt best de organisatie met een plaatselijke vertegenwoordiging (Rikolto…) de touwtjes in handen. Maar eens de keten vlot loopt, neemt de ‘finale koper’ (Colruyt Group) beter de leiding voor het contact.

Overleg kan plaatsvinden via mails, videogesprekken en WhatsApp, maar plaatselijke bezoeken hebben het meest effect, zeker in het begin. Zo bezoeken medewerkers van Colruyt Group niet alleen de coöperatieven, ze nodigen ook producenten uit naar België om er hun bedrijf te leren kennen.

Alle spelers in de keten moeten ook gedragen worden door een gemeenschappelijk doel en een gedeeld belang. Soms is het nodig de boeren eerst technische bijstand te verlenen, maar ze raken pas echt betrokken als ze zelf mee investeren. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de koffieboeren in Oost-Congo die meebetaalden voor de wasstations van de koffiebonen. Op die manier voelden ze zich meer mede-eigenaar van het project en waren ze meer gemotiveerd.

Rikolto en Colruyt Group zijn in elk geval heel tevreden over de ketenprojecten. ’15 jaar geleden was het helemaal nieuw om als ngo met bedrijven samen te werken, vandaag is het evident’, zegt Goossens. ‘Op alle plekken in de wereld waar we actief zijn, werken we samen met supermarkten en voedingsbedrijven aan een duurzame keten. Colruyt heeft het geïnspireerd om ook in België ketens uit te bouwen, met name rond aardappelen en melk. Er kwam ook een speciale appelvariëteit uit de bus die enkel bij Colruyt te koop is. Dat is overigens een competitief voordeel van zo’n waardeketen: de retailer krijgt unieke producten in de rekken die je elders niet vindt.’

De succesverhalen tonen in elk geval aan dat het kan. Volgens Goossens heeft dat er mee toe bijgedragen dat alle Belgische spelers mee stapten in Beyond Chocolate. Dat overheidsinitiatief wil alle Belgische chocolade duurzaam maken tegen 2025 en cacaoboeren een leefbaar inkomen gunnen tegen 2030. ‘Het gaf hen vertrouwen om het ook te doen, het was geen sprong in het diepe meer.’

Naar aanleiding van Beyond Chocolate werkte Rikolto mee aan de ‘Way To Go’-chocoladerepen van Lidl. Lidl Belgium heeft uiteindelijk alle Lidl-vestigingen in Europa kunnen overtuigen om die chocolade ook aan te bieden.

De olievlek is zich dus al duidelijk aan het verspreiden. Als transparante, duurzame waardeketens gemeengoed worden, hebben we een belangrijk stap gezet naar die betere wereld, uitgedrukt door de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN.

Rikolto is een partner van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.