UNCAC: 20 jaar VN-strijd tegen corruptie

Corruptie berooft samenlevingen van bestaansmiddelen en van hoop. Daarom doet de VN al 20 jaar inspanningen om corruptie in te dijken. Met overduidelijk succes, al blijven sommige vormen van corruptie halsstarrig overeind. België legt zich binnen de VN vooral toe op corruptie en milieumisdaden.

De Verenigde Naties (VN) vormen een boom met vele takken. Wist je dat er ook een instantie bestaat die strijdt tegen corruptie? In 2003 – zo’n 20 jaar geleden – richtte de VN de United Nations Convention against Corruption (UNCAC) op, het eerste en enige wettelijk bindende anti-corruptie-instrument van de internationale gemeenschap. Met 190 landen die de conventie onderschreven hebben, kan je gerust spreken van een quasi universele geldigheid.
 

Misbruik van positie

Corruptie bestaat in talloze vormen. Het komt er altijd op neer dat een persoon van zijn (machts)positie misbruik maakt om zichzelf of anderen ongeoorloofde diensten te verlenen, in het laatste geval tegen betaling of in ruil voor wederdiensten of als vriendendienst.

Denk aan smeergeld dat je moet betalen om van een ambtenaar een dienst te verkrijgen waar je nochtans recht op hebt. Of een investeerder die een ambtenaar omkoopt om onrechtmatig een vergunning te verkrijgen om een stuk bos te kappen om er aan landbouw of mijnbouw te doen. Of nog een bedrijf dat steekpenningen toeschuift om een regelgeving dusdanig te laten formuleren dat het er voordeel bij heeft.
 

Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen

Het is evident dat corruptie integriteit, goed en eerlijk bestuur maar ook mensenrechten ondermijnt. Het vreet aan de fundamenten van democratische instellingen door verkiezingen te ontwrichten en de rechtsstaat aan te tasten.

Praktijken zoals mensenhandel, smokkel, witwassen van geld, belastingontduiking en milieumisdaad zijn allemaal activiteiten die gedijen door corruptie. Corruptie houdt ook internationale criminele netwerken in stand.

Ook economische ontwikkeling lijdt sterk onder corruptie. Zo ontmoedigt het in sommige landen buitenlandse investeringen terwijl kleine ondernemingen er moeilijk of niet van de grond komen omdat ze de ‘opstartkosten’ niet kunnen betalen die corrupte praktijken hen opleggen.

Kortom, de negatieve impact van corruptie gaat ver. Zowat alle Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) – de VN-routekaart naar een betere wereld in 2030 – hebben eronder te lijden. Anders gezegd: anti-corruptie-inspanningen zijn cruciaal om de SDG’s versneld te realiseren.
 

Collegiale toetsing

Precies het besef van de enorme wereldwijde impact van corruptie zette de VN ertoe aan om in 2003 een conventie tegen corruptie op punt te stellen. Alle onderschrijvende landen gaan ermee akkoord om samen bindende maatregelen te nemen om corruptie in te dijken. Het mandaat overspant een 5-tal domeinen: preventie, bestraffing, terugwinnen van gestolen goederen, internationale samenwerking en technische assistentie.

Hét basisinstrument daarbij is de ‘collegiale toetsing’ (peer review). Elk land wordt geregeld door 2 andere landen doorgelicht. Dat levert een reeks aanbevelingen op om het anti-corruptiebeleid te verbeteren. In 2017 bijvoorbeeld werd België geëvalueerd voor preventie en het terugwinnen van goederen. Ons land scoort vrij sterk qua preventie, maar er waren toch verbeterpunten. Zo werkten de instellingen van justitie te weinig samen en werden er te weinig data uitgewisseld omdat de systemen niet compatibel waren.
 

Groeiend bewustzijn

Tijdens 20 jaar UNCAC slaagden de collegiale toetsingen erin om ruim 9.000 gebreken vast te stellen bij de uitvoering van de conventie naast 4.000 noden voor technische assistentie. Regionale anti-corruptie-platformen zorgen ervoor dat goede praktijken en uitdagingen vlotter gedeeld worden. Dat helpt de landen om de besluiten van UNCAC sneller uit te voeren.

UNCAC kan zeker al mooie resultaten op zijn palmares schrijven. Zo konden sinds 2010 4,3 miljard dollar aan via corruptie verkregen goederen terugkeren naar de landen waar ze gestolen werden. Maar bovenal is het bewustzijn gegroeid dat het belangrijk is om corruptie te bestrijden. Bepaalde praktijken die vroeger gemeengoed waren, zijn nu onacceptabel. Zoals een Europees bedrijf dat via zijn overheid toegang probeert te krijgen tot een markt in Azië.  

Ook bij de landen in het Zuiden is het besef sterk gegroeid dat corruptie hun ontwikkeling ondermijnt. De armere landen hebben ook het meest te lijden onder corruptie. Tussen 2011 en 2020 moest 37,6% van de mensen in laag-inkomenslanden een omkoopsom neertellen om een openbare dienst te verkrijgen, tegenover 7,2% in hoog-inkomenslanden. Vaak kunnen ze pas een lening krijgen van het Internationaal Monetair Fonds als ze voldoende krachtdadig de corruptie bestrijden.

Jeugd aan zet

Om de 2 jaar komen alle ‘partijen’ van de conventie – de onderschrijvende landen – bijeen om de voortgang te bespreken. In december 2023 vond de 10^de COSP – Conference of the State Parties – plaats in Atalanta (VS). Opvallend was de talrijke aanwezigheid van de private sector, de civiele samenleving en de jeugd. Alle hebben ze immers een essentiële rol te spelen in de strijd tegen corruptie.

‘Wij, de jeugd, zijn slachtoffers van corruptie’, verklaarde een jongere. ‘Slachtoffers die opportuniteiten ontnomen worden en beroofd van de toekomst waar we van dromen. Als slachtoffers van corruptie moeten we onze zeg kunnen doen om het probleem op te lossen.’

De huidige geopolitieke context maakte het lastig om tot een consensus te komen. Toch blijft het overgrote deel van de partijen ronduit achter de conventie staan. Zoals Ghada Waly, de topvrouw van UNODC, het uitdrukte: ‘De conferentie toonde aan dat de conventie meer dan ooit relevant is in deze tijden van fragiel vertrouwen en uitdagingen van de rechtsstaat. De conventie heeft zo veel potentieel om meer impact te hebben.’
 

België en milieumisdaden

De strijd tegen corruptie is ook voor ons land een prioriteit. Binnen UNCAC legt België zich vooral toe op corruptie en milieumisdaden. Zo stelde de Belgische vertegenwoordiger tijdens de COSP10 een rapport voor dat door België mee gefinancierd werd: Rooting out Corruption an Introduction to Addressing the Corruption Fuelling Forest Loss. De studie stelt dat alleen een breed gamma aan maatregelen de corruptie bij ontbossing kan voorkomen, opsporen en onderdrukken. Eerder al besteedde ons land 2 miljoen euro om de illegale handel in onder andere ivoor, tropisch hout en woudvlees in Afrika terug te dringen.

UNCAC is ondergebracht bij de United Nations Office of Drugs and Crime (UNODC) dat gevestigd is in Wenen.