Waardig werk verdient meer aandacht

Waardig werk is een van de 3 prioritaire thema’s van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De Dienst Bijzondere Evaluatie legde verbeterpunten bloot waarmee de ontwikkelingsspelers aan de slag kunnen om meer werk te maken van waardig werk.

Nog al te veel mensen hebben geen ‘waardig werk’. Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) omvat dat niet alleen een leefbaar inkomen, maar ook sociale bescherming (vergoeding bij werkloosheid of ziekte) en de mogelijkheid tot sociale dialoog (overleg tussen werknemers en werkgevers). Voorts moet het werk uit vrije wil gebeuren (geen dwangarbeid dus). Vrouwen en mannen moeten gelijk loon voor gelijk werk krijgen en fundamentele arbeidsrechten moeten gerespecteerd worden (zoals het recht om zich te organiseren en om collectieve conventies te onderhandelen).
 

Nieuwe strategienota

Het is evident dat we zonder waardig werk niet van waarachtige duurzaamheid kunnen spreken. Vandaar dat België een groot pleitbezorger was om er een apart doel aan te wijden binnen de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN. En dat werd uiteindelijk SDG8. In de Belgische wet op de ontwikkelingssamenwerking is waardig werk een van de 3 prioritaire thema’s.

Begin januari 2024 werd een gloednieuwe strategienota over waardig werk (PDF, 264.79 KB) gelanceerd. Daarmee zetten alle partners van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking eendrachtig hun schouders onder het thema. Niet alleen de ngo’s maar ook bijvoorbeeld Enabel - het Belgisch ontwikkelingsagentschap - en BIO - de Belgische investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden.

De nota onderschrijft een multidimensionale aanpak. Dat is in lijn met de benadering van waardig werk door de ILO, zoals ingeschreven in de Belgische wet. Waardig werk is immers enkel mogelijk als er met meerdere dimensies tegelijk rekening wordt gehouden. Daarom focust België zich niet alleen op werkgelegenheid (fatsoenlijke lonen…), maar ook op sociale bescherming (basisinkomenszekerheid in geval van ziekte, werkloosheid, moederschap en invaliditeit…), sociale dialoog (vakbondsvrijheid…) en wetgeving (respect voor nationale arbeidswetgeving en ILO-normen…).
 

Waardig werk in duurzame landbouw

Maar hoe zit het met de praktijk? Houden de projecten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking voldoende rekening met waardig werk? Dat onderzoeken was een kolfje naar de hand van onze dienst Bijzondere Evaluatie (DBE). Dat is een onafhankelijke evaluatiedienst die regelmatig diverse aspecten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking doorlicht.

In 2020 had de DBE al de aanbeveling gegeven aan de minister van Ontwikkelingssamenwerking om een strategienota rond waardig werk uit te werken. Zo’n strategie zet immers de neuzen nog duidelijker in dezelfde richting. Deze aanbeveling werd dit jaar gerealiseerd (zie hierboven).

In 2022 wilde de DBE ook nagaan of waardig werk voldoende aan bod komt in interventies die gericht zijn op waardeketens in de duurzame landbouw. Met andere woorden: in hoeverre beschikken alle schakels in de keten over waardig werk? Denk aan de boer die het landbouwproduct levert of de werknemer in een agrovoedingsbedrijf.

Verbeterpunten

Uit de evaluatie blijkt dat de diverse Belgische spelers weliswaar veel belang hechten aan waardig werk, maar dat het thema nog te weinig als een expliciete ambitie naar voor wordt geschoven bij de opzet van de projecten.

Toch hebben de projecten wel degelijk effecten op sommige elementen van waardig werk. Zo worden er soms inspanningen geleverd om de informele sector te formaliseren waarbij informele werknemers in zekere mate toegang krijgen tot sociale bescherming. Al zal het in de meeste lage-inkomenslanden waarschijnlijk vele jaren in beslag nemen om de kloof tussen formeel en informeel werk te dichten.

Om kleinschalige boeren een leefbaar inkomen te gunnen, moet rekening gehouden worden met meerdere factoren zoals de prijs voor het gewas, de grootte van het bewerkte land, de opbrengst van het gewas, de productiekosten en zo meer. Daarom leiden interventies die slechts met een of een paar van die factoren rekening houden, niet noodzakelijk tot een volwaardig leefbaar inkomen.

Een zeer beperkt aantal projecten investeerde in een betere toegang tot sociale bescherming. Toch kan dat wel degelijk een positief effect hebben op het inkomen en soms zelfs voorkomen dat ouders hun kinderen laten werken.

In de onderzochte gevallen bleek de vakbondsactiviteit minimaal. Meestal werden in fabrieken werknemerscomités opgericht die minder inspraak bieden dan vakbonden. Deze comités bemoeilijken bovendien de komst van volwaardige vakbonden.

Daarnaast kunnen coöperaties of verenigingen de rechten verdedigen van de kleinschalige boeren. Maar dan moeten de boeren zich wel goed vertegenwoordigd voelen in de coöperatieve structuren en hun zorgen kenbaar kunnen maken, wat in de steekproef van cases niet het geval was.

Een opvallende vaststelling was voorts dat er weliswaar behoorlijk wat aandacht gaat naar de leefomstandigheden van kleinschalige boeren, maar niet naar hun ingehuurde tijdelijke werkkrachten. Ook vrouwen verdienen meestal minder dan mannen. Boerinnen omdat ze bijvoorbeeld kleinere percelen bewerken en moeilijker toegang krijgen tot kredieten. Werkneemsters in formele bedrijven omdat ze lager opgeleid zijn dan mannen.

De handelsprijzen van een gewas of product zijn niet de enige, maar toch een voorname factor die het inkomen van een producent bepaalt. Hoe moeilijk ook, de Belgische ontwikkelingsspelers zouden meer inspanningen kunnen doen om in de toeleveringsketen druk uit te oefenen om tot een eerlijke handelsprijs te komen die tot bij de producenten raakt.

Dat zijn slechts enkele van de verbeterpunten die de evaluatie heeft blootgelegd. Deze werden dan ook overgemaakt aan de betrokken partijen. Vanzelfsprekend is waardig werk – met inbegrip van een leefbaar inkomen – niet eenvoudig te realiseren, toch kan meer aandacht voor de verschillende dimensies die waardig werk mogelijk maken, een grote impact hebben.

De aanbevelingen werden in elk geval ter harte genomen. Ook de nieuwe strategienota rond waardig werk biedt een handvat om het thema meer op het voorplan te plaatsen tijdens de interventies van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Fatsoenlijke verloning, toegang tot sociale bescherming, versterking van de sociale dialoog en de rol die werk speelt in emancipatie moeten steeds aandachtspunten zijn.