Waarom is de Heilige Stoel zo belangrijk voor ons land?

Wist je dat België al sinds 1832 een ambassade heeft bij wat toen nog de ‘Pauselijke Staten’ heette? Ook vandaag speelt onze ambassade bij de Heilige Stoel een verrassend belangrijke rol in ons diplomatieke netwerk. Ontdek hier waarom.

Paus Franciscus is niet alleen het hoofd van de rooms-katholieke Kerk, maar ook een staatshoofd. Het territorium van zijn land is het 44 hectare grote Vaticaanstad.

Staten kunnen dus diplomatieke betrekkingen aanknopen met Vaticaanstad of er zelfs een ambassade hebben. Op dit moment hebben ongeveer 115 landen er een ambassade, 190 landen knoopten diplomatieke betrekkingen aan met het ministaatje.

Dat zijn zeker niet alleen katholieke landen maar evengoed landen als Rusland en India of moslimlanden als Iran en Oman. Dat sluit aan bij het beleid van de paus die heel open wil zijn, onder andere naar de moslimwereld toe. Slechts een 10-tal landen hebben nog geen diplomatieke betrekkingen, Noord-Korea en China bijvoorbeeld.

Sinds 1832

Ook ons land heeft een ambassade bij de ‘Heilige Stoel’, zowat het centrale bestuursorgaan van de Kerk. Wat toen nog de Pauselijke Staten heette, was zelfs een van de eerste landen waar België betrekkingen mee aanknoopte: al in 1832, een jaar na zijn ontstaan. Geleidelijk aan heeft Italië daar grondgebied van weggeknabbeld. De huidige toestand – met 44 hectare – werd officieel beslecht in 1929 toen Pius XI en Mussolini een verdrag afsloten.

Kort daarop – in 1932 – nam ons land zijn intrek in een nieuw, prachtig ambassadegebouw, zo’n 3 km van Vaticaanstad gelegen. Vandaag huist de ambassade nog steeds in hetzelfde pand met heerlijke tuin. Onze ambassade in Rome – die de relaties met Italië onderhoudt – maakt er geregeld gebruik van voor allerlei evenementen.

Jan met de Pet

Maar wat doet onze ambassade bij de Heilige Stoel zoal? We vroegen het ambassadeur Patrick Renault die er 4 jaar actief was en nu naar het hoofdkwartier in Brussel terugkeert.

“Het draait eerst en vooral rond informatie”, legt Renault uit. “Via haar priesters en religieuzen beschikt de Kerk over een uitzonderlijk ragfijn netwerk dat zich in quasi de hele wereld uitstrekt. Normaal houden diplomaten contact met hoge ambtenaren, politici, vakbondsmensen, artiesten, academici en zo meer. Ze behoren allemaal tot dezelfde socio-culturele groep - meertalig, universitair,… - die slechts 4 à 5% van de bevolking vertegenwoordigen. Maar via haar religieuzen heeft de Kerk écht voeling met wat er leeft, werkelijk op niveau van grassroots, Jan met de Pet.”

“Vaak zijn die religieuzen de enigen die er nog overblijven, bijvoorbeeld in een crisissituatie in pakweg een Afrikaans land. Ze runnen er nog scholen en kleine ziekenhuizen en zo. Ik ben bijvoorbeeld ambassadeur in Pakistan geweest. Welnu, de meeste kennis vond je er bij de priesters van de lokale Kerk. Als er iets broeit, weten zij het al maanden op voorhand. Natuurlijk bekijken ze de dingen soms door hun eigen bril, maar het is dan aan de diplomaten om die bias weg te filteren.”

Caritas

Bovendien mag je de katholieke Kerk niet vereenzelvigen met het Vaticaan, dus met alleen maar het cen­trum van het rooms-ka­tho­liek gees­te­lijk en we­reld­lijk ge­zag. “Hier bevindt zich ook het hoofdkwartier van alle grote ordes. Denk aan de Franciscanen, de Dominicanen en de Jezuïeten. Allemaal met hun eigen netwerk en waarvan sommige sterk gespecialiseerd zijn, onder meer in Afrika.”

Ook katholieke ngo’s zijn heel invloedrijk. “Zo heeft Caritas hier zijn hoofdzetel, de 2^de grootste ngo ter wereld die met duizenden vrijwilligers werkt, ook in Oekraïne. Daar is het heel moeilijk om nog iets voor elkaar te krijgen, maar toch slaagt Caritas erin om burgers te evacueren of gevangenen uit te wisselen. Ze houden zich ook bezig met de duizenden kinderen die Rusland ontvoerd heeft. Sant’Egidio is nog zo’n liefdadigheidsinstelling.”

Politiek voortrekker

Renault vindt het verder belangrijk om te benadrukken dat de paus een van de meest bekende figuren ter wereld is. “Zelfs ik als professioneel weet niet wie de eerste minister van Indonesië is”, zegt hij. “Maar vrijwel overal wonen er mensen die van de paus gehoord hebben.”

Bovendien is de paus veel meer dan een religieus figuur, hij neemt ook politieke standpunten in. “Natuurlijk zijn we het niet altijd eens, bijvoorbeeld over abortus of euthanasie. Maar met 95% van zijn visie gaan we wel akkoord! Zo formuleert hij stevige voorstellen rond de doodstraf, mensenrechten of het klimaat. Hij is zelfs een echte voortrekker die meer weerklank krijgt dan wij. Dat is een feit.”

Renault verduidelijkt voorts dat de ambassade totaal geen religieuze agenda heeft. “We werken niet samen met de katholieke Kerk of met de bisschoppen van België, onze job is louter politiek.”

Oorlog voorkomen

Als concreet voorbeeld van een dossier vermeldt Renault de talrijke bemiddelingspogingen door de Kerk. “Als buitenstaander, los van de 2 strijdende partijen, kan de Kerk een belangrijke rol spelen als bemiddelaar”, legt hij uit. “Binnen de Kerk is vooral Sant’Egidio daarin bedreven. Zo is de Kerk momenteel - uiterst discreet - actief in het Midden-Oosten. In Mozambique speelde ze een belangrijke rol bij de totstandkoming van een vredesakkoord. Ook in de Centraal-Afrikaanse Republiek waren ze actief. Onze FOD Buitenlandse Zaken heeft er zelfs een bemiddeling door de Kerk gefinancierd.”

Hét grote succesverhaal qua bemiddeling was toch wel dat de Kerk in de jaren 1970 een oorlog heeft kunnen voorkomen tussen Chili en Argentinië. “Er heerste een conflict over de demarcatie van grenzen. Chili zocht een toegang tot de Atlantische Oceaan, Argentinië tot de Stille Oceaan. Een paar dagen voor een oorlog zou losbarsten, hebben beide landen een bemiddelingspoging gevraagd aan de Kerk, en met succes! Er werd een vredesakkoord getekend dat vandaag nog altijd bestaat.”

1.500 Mexicanen en 3.500 Filipijnen

“Tijdens mijn 4 jaar als ambassadeur bij de Heilige Stoel, hebben vooral 2 zaken me verrast”, besluit Renault. “Vooreerst was ik onder de indruk van de hoeveelheid van thema’s waar ze rond werken. Op een en dezelfde dag kan ik bijvoorbeeld bezig zijn met de oorlog in Oekraïne, daarna met seksueel misbruik in Chili, vervolgens met het klimaat in het zuiden van Afrika om te eindigen met artificiële intelligentie.”

Wat hem ook is opgevallen, is hoe sterk de Kerk verandert op cultureel vlak. “De laatste 16 eeuwen was de Kerk vooral een Europees instituut, zowel qua cultuur, beleid als personeel. Maar dat verandert razendsnel! Vandaag zijn er misschien 30 à 40 Belgen werkzaam op de curie en in de congregaties in Rome naast 140 Duitsers en 100 Fransen. Maar daarnaast zijn er maar liefst 1.500 Mexicanen en 3.500 Filipijnen!”

De Kerk verandert dus snel van aanzicht. Het wordt een dynamische Kerk, maar wel met een traditionele, conservatieve visie. “Het is misschien licht overdreven maar naar schatting zijn er wereldwijd 1,2 à 1,3 miljard katholieken en 1 miljoen religieuzen. Welnu, een meerderheid van hen zal homoseksualiteit of vrouwen als priester zeker niet aanvaarden. De geopolitieke verschuivingen in de wereld – met het Westen dat zijn dominante positie verliest - spelen zich ook af binnen de Kerk. Zowel in de wereld als in de Kerk hebben we nog niet de passende regels geschreven voor de 21^ste eeuw.”