Water: een globale holistische benadering is nodig

Een waterconferentie georganiseerd door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking moet de aanzet geven om van water een centraal thema te maken. Zonder water geen leven!

Zonder water geen leven. Dat beseffen we vooral als er tekorten ontstaan. Op dit moment – 4 mei 2023 – kreunt het zuiden van Europa onder extreme droogte en hitte. Ook in België waren meerdere zomers op rij uitermate droog. Behalve in 2021 toen verschillende Waalse gemeenten overspoeld werden.

In het globale Zuiden is de situatie vaak nog dramatischer. Vorig jaar werd Pakistan maandenlang verschroeid door extreme hitte en droogte tot uiterst heftige moessons een derde van het land blank zetten. De hoorn van Afrika – delen van Kenya, Somalië en Ethiopië - gaat al sinds oktober 2020 gebukt onder de ergste droogte sinds 40 jaar.

Nog altijd kunnen 2 miljard mensen geen veilig drinkwater gebruiken, terwijl 3,6 miljard mensen het zonder degelijke sanitaire voorzieningen (toiletten, wasgelegenheid) moeten stellen (cijfers van 2020).  

De toestand is kritiek en dat beseffen ook de Verenigde Naties (VN). In maart 2023 ging in New York een grote VN-conferentie rond water door. De wereld moet immers dringend sneller actie ondernemen om de watercrisis op te lossen.

De VN-waterconferentie erkende dat water een mondiaal gemeenschappelijk goed is dat beschermd moet worden tot ieders voordeel. Water is een mensenrecht, net zoals energie en voedselzekerheid.

De waterproblematiek ligt ook de Belgische Ontwikkelingssamenwerking nauw aan het hart. Water is immers een verbindend thema dat een rol speelt bij alle 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen. Alles wat we nodig hebben om een menswaardig leven te leiden, staat rechtstreeks in verband met water. Onze gezondheid (SDG3), voeding (SDG2), economie (SDG8), infrastructuur (SDG9), klimaat (SDG13)…

Ook onze natuur, zowel in oceanen en zoetwater (SDG14) als op het land (SDG15), is sterk afhankelijk van water. Waterschaarste kan een bron van conflict zijn, maar als het goed beheerd wordt, kan het net zorgen voor vrede en veiligheid (SDG16).

Een tekort aan water kan het geweld tegen vrouwen doen toenemen (SDG5). Want het zijn vaak vrouwen die in waterschaarse gebieden verantwoordelijk zijn om de watervoorraden aan te vullen. Als ze verder moeten stappen om water te vinden, voorbij de voor hen bekende dorpen en wegen, lopen ze beduidend meer gevaar op (seksueel) geweld. Toch zijn vrouwen zelden vertegenwoordigd in het waterbeleid.

Redenen te over om samen te brainstormen over hoe we het waterprobleem doeltreffender kunnen aanpakken. Op 25 en 26 april 2023 vond er in Brussel een conferentie plaats rond water. Onze directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking (FOD Buitenlandse Zaken) en het Belgisch ontwikkelingsagentschap (Enabel) sloegen daarvoor de handen in elkaar. Ook VITO - het Vlaamse onderzoekscentrum dat de transitie naar een duurzame wereld wil versnellen - nam deel. De conferentie bood meteen een concreet antwoord op de oproep van de VN-waterconferentie om dringend actie te ondernemen rond water.

Op de waterconferentie kwam ‘samenwerking’ (partnerschappen, SDG17) duidelijk als sleutelwoord naar voor, precies omdat water een thema is dat overal opduikt. Zo kunnen we de domeinen water, energie, voedsel en natuur (ecosystemen) niet apart behandelen, alle 4  staan nauw met elkaar in verband. Het komt erop aan de impact van waterverbruik in al die domeinen zo laag mogelijk te houden. Het een kan niet ten koste gaan van het ander. We moeten de muren tussen de diverse ‘silo’s’ afbreken.

Samenwerken betekent ook alle mogelijke belanghebbenden (stakeholders) bijeenbrengen: publieke en private sector, wetenschappers, eindgebruikers... We hebben dringend nood aan het bundelen van al onze kennis. Er is immers al heel veel kennis en expertise voorhanden, maar het ontbreekt ons aan een verbindend overzicht.

Zo bestaan er tal van innovatieve oplossingen maar evengoed oude, traditionele kennis die nog altijd sterk kan inspireren. Daarom is het essentieel om inheemse volkeren en de lokale bevolking nauw te betrekken. We ondervinden ook meer en meer dat oplossingen die op de natuur gebaseerd zijn, heel doeltreffend en goedkoop kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan het beschermen van waterrijke gebieden.

Tijdens de conferentie werden talloze concrete voorbeelden voorgesteld, door ngo’s maar evengoed door bedrijven. Zo gebruikt John Cockerill zonne-energie om waterpompen aan te drijven, onder meer in Kenya. In West-Afrika fermenteert de firma slib tot biogas.

Het Duits ontwikkelingsagentschap GIZ experimenteert, onder meer in Egypte, met een businessmodel dat voedsel- en energieproductie combineert met een zo zuinig mogelijk waterverbruik. Een ‘zonnepaneelboom’ produceert energie en de groenten worden gekweekt in een serre met een gesofisticeerd schaduwsysteem. Het water dat afkomstig is uit de Nijl wordt zo weinig mogelijk verspild (precisie-irrigatie) en voedt ook een visvijver. De opgewekte energie wordt benut om de irrigatie aan te drijven en de oogst te verwerken. Klanten kunnen er ook hun gsm opladen en de rest wordt in het net geïnjecteerd.

Er bestaan dus al heel wat mooie initiatieven die elk een deeltje van de oplossing kunnen zijn. Ook hier komt het erop neer voor meer kruisbestuiving te zorgen en te zoeken naar mogelijkheden om pilootprojecten op grote(re) schaal uit te voeren.

De ruim 200 deelnemers uit 15 landen waren zich bewust van het belang van water. Toch moet het besef dat water een cruciale, onmisbare hulpbron is – we kunnen het niet produceren!! - nog veel verder doordringen. Dat zal sensibilisering vergen. Water zou in alle sectoren ook een key performance indicator (KPI) moeten worden, een maat voor de doeltreffendheid van die sector.

Meer nog dan een whole-of-government-benadering – alle departementen van de overheid werken eendrachtig mee aan een oplossing – hebben we nood aan een whole-of-society-benadering: alle lagen van de samenleving moeten zich bewust zijn van de onschatbare waarde van water. Oplossingen zijn pas echt duurzaam als ze door zoveel mogelijk mensen mee gedragen worden.

Zoals vaak hoorden we ook hier geregeld de verzuchting dat er te weinig geld voorhanden is. We zullen op zoek moeten gaan naar creatieve bronnen van financiering zoals groene en klimaatobligaties, waterfondsen, de koolstofmarkt (koolstof voor water-programma’s) en zo meer. Maar die financiering zal ook zo doeltreffend mogelijk moeten ingezet worden.

Voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking – die streeft naar een gelijkere wereld – valt het op dat water een belangrijk ongelijkheidsthema is (SDG10). De meest kwetsbare gemeenschappen lijden het meest onder gebrek aan water en sanitaire voorzieningen en aan ziektes die door water worden overgedragen. Toegang tot proper water kan een hefboom zijn voor meer gelijkheid.

Kortom, het was meer dan nuttig om de koppen bij elkaar te steken over een zó cruciaal thema. Ook de jeugd kwam uitvoerig aan het woord. Jongeren zijn uiterst bezorgd over hun toekomst, maar de vele ideeën, het groeiend bewustzijn en de grote gedrevenheid die tot uiting kwamen tijdens de conferentie, gaven hen meer dan een sprankeltje hoop. Wordt vervolgd!