Wereldburgerschapseducatie: kritisch leren nadenken voor een rechtvaardiger wereld

Onze FOD ontwikkelde een nieuwe visie over wereldburgerschapseducatie. Kritisch nadenken over de wereld staat centraal. Want pas als we onze eigen zienswijze – op de wereld, de economie… - in vraag durven stellen, kunnen we bouwen aan een echt rechtvaardiger en gelijkere wereld, wars van paternalisme en white saviorism.                                                                                                                                                                                                                   

We leven in een complexe wereld waar tal van belangen spelen die geregeld tegen elkaar aan botsen. Hoe krijg je zicht op dat kluwen aan belangen? Hoe begrijp je wat er aan de basis ligt van bijvoorbeeld ongelijkheid, extreme armoede en migratie? Hoe zie je in dat wat wij hier doen zijn effect heeft op andere mensen en het milieu, hier en in verafgelegen armere landen?

SDG4.7

Dat zijn niet zomaar wat loze vragen. Als mensen in staat gesteld worden om kritisch na te denken over wat er speelt in de wereld – met de vele onderlinge afhankelijkheden - én over hun plaats daarin, kunnen ze bijdragen tot een rechtvaardiger wereld met meer vrede, solidariteit en gelijkheid.

Maar dat gaat niet vanzelf. Mensen – liefst van kinds af aan – hebben daar wat begeleiding en educatie voor nodig. En hier komt de ‘wereldburgerschapseducatie’ op de proppen. Ook de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) hebben het erover, met name onder doelwit 7 van SDG4, de onderwijsdoelstelling. Tegen 2030 moeten leerlingen vaardigheden ontwikkelen voor een duurzame levensstijl en aangezet worden tot een cultuur van vrede en geweldloosheid, wereldburgerschap en appreciatie van culturele diversiteit.

Kritisch leren denken

Ook de Belgische Ontwikkelingssamenwerking – beheerd door onze FOD – doet al vele jaren aan ‘wereldburgerschapseducatie’ of WBE. Recent heeft ze daarover een nieuwe visie ontwikkeld. Daarin stapt ze resoluut over van het begrip ‘ontwikkelingseducatie’ naar ‘wereldburgerschapseducatie’.

“Toch hou ik niet echt van de notie ‘educatie’”, vertelt Mara Coppens, hoofd van de dienst WBE op onze FOD. “Dat klinkt te veel als top-down, een schoolsysteem. Het gaat vooral over kritisch leren denken. Burgers moeten actieve spelers worden die creatief nadenken over oplossingen. Daarbij mag zeker niet alleen het intellect aan bod komen, maar evenzeer het lichaam, de emoties, de geest. Mensen moeten zich hun toekomst kunnen verbeelden én hun plaats in de wereld, individueel maar vooral collectief. Rechtvaardigheid staat daarbij centraal, meer nog dan solidariteit.”

De hefbomen liggen bij ons

WBE neemt een belangrijke plaats in binnen de ontwikkelingssamenwerking. “En niet omdat WBE draagvlak kan creëren voor de projecten die de ontwikkelingssamenwerking in de partnerlanden ondersteunt”, benadrukt Coppens. “Dé grote hefbomen voor een rechtvaardiger en gelijkere wereld liggen immers bij ons, in de ‘rijke’ landen. Bij ons moet het bewustzijn groeien dat wij mee verantwoordelijk zijn voor de ongelijkheid in de wereld: door de (oneerlijke) extractie van grondstoffen, energie en land in het Zuiden, omdat onze manier van produceren en consumeren de klimaatverstoring oppookt, omdat wij veel meer macht hebben in de internationale instanties rond financiën, economie, landbouw, migratie, vrede, milieu,… WBE wil aan dat kritische bewustzijn werken via een resoluut dekoloniale benadering. Dat betekent onder andere dat we afstand nemen van elke vorm van overheersing, van white saviorism (Witte Redder-syndroom) en paternalisme.”

Mobilisatie en beleidsbeïnvloeding

In de nieuwe visie gaat naast educatie ook veel aandacht naar mobilisatie en beleidsbeïnvloeding. Mensen moeten niet alleen de machtsverhoudingen in de wereld beter begrijpen, maar ook aangezet worden om zelf actie te ondernemen (= mobilisatie).

Wat in andere Europese landen vaak vergeten wordt, is dat we ook beleidsmakers inzicht moeten bijbrengen. En dat op alle mogelijke niveaus: internationale financiële instellingen zoals de Wereldbank, de Europese Unie, het Belgische federale en regionale niveau en zelfs de gemeenten. Zo kunnen ngo’s via WBE de rol van waakhond op zich nemen binnen de internationale samenwerking. Bijvoorbeeld door ongelijke machtsverhoudingen en dominante nefaste modellen in vraag te stellen.

Alle mensen hebben recht op WBE

Een vaak gehoorde kritiek is dat WBE vooral mensen bereikt die al overtuigd zijn van de noodzaak van een rechtvaardiger wereld. “Het klopt dat bijvoorbeeld ngo’s vooral mensen bereiken uit hun eigen socioculturele milieu, dus het publiek dat ze kennen”, zegt Coppens. “Publiek of milieus die minder aan bod komen zijn onder andere de zeer rijken en de armen, de landelijke gebieden, de diaspora’s (dus personen met diverse culturele achtergronden), volwassenen tussen 30 en 50 jaar oud met kinderen, de private sector, beroeps- of technisch onderwijs of kleuteronderwijs. Het is de bedoeling om allianties te smeden met de organisaties van deze milieus, gemeenschappelijke doelstellingen te identificeren en win-win-partnerschappen op te zetten.”

Ontschotting

Ook ‘ontschotting’ krijgt veel aandacht. Er bestaan weliswaar veel spelers maar ze werken nog al te veel in het bubbeltje van de ontwikkelingssamenwerking. Denk aan ngo’s, instellingen voor hoger onderwijs, musea, productiebedrijven en verenigingen voor steden en gemeenten. Al die spelers zullen gestimuleerd worden om meer samen te werken en meer hun complementariteit te benutten. Ook allianties met de rest van de Belgische civiele samenleving, de privé sector en dergelijke zijn interessant omdat ze bewust of onbewust ook gemobiliseerd zijn voor de SDG’s.

WBE behoudt dus een cruciale positie binnen een moderne Belgische Ontwikkelingssamenwerking die wil ingebed zijn in de samenleving. Met deze nieuwe visie heeft ze bovendien een nieuw elan gevonden om nog meer impact te verwerven, op weg naar een rechtvaardige wereld.

Ontdek de strategische nota ‘Wereldburgerschapseducatie in België’ in detail.