Internationale organisaties

België is een stichtend lid van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), die werd opgericht op 4 april 1949. De NAVO is daarmee een van de langstlopende bondgenootschappen in de geschiedenis. Twaalf Europese en Noord-Amerikaanse landen (België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk) ondertekenden op die datum het Noord-Atlantisch Verdrag in Washington. Dit verdrag, ook wel het Verdrag van Washington genoemd, vormt de juridische basis van de Alliantie. De NAVO telt vandaag 32 Bondgenoten dankzij de opeenvolgende uitbreidingsgolven naar Centraal- en Oost-Europese landen na het einde van de Koude Oorlog. Finland en Zweden hebben onlangs het Bondgenootschap vervoegd als gevolg van de Russische agressie in Oekraïne.

Het Belgische lidmaatschap past bij de politieke keuze om veiligheid en defensie van ons land te verzekeren in een multilateraal kader, waarbij NAVO de hoeksteen vormt voor de verdediging van ons grondgebied. De NAVO is daarbij het essentiële forum voor veiligheidsoverleg en besluitvorming tussen Bondgenoten. In de huidige Europese veiligheidsarchitectuur bestaat er geen alternatief dat de doelstelling om ons land te verdedigen kan verzekeren. België hecht veel belang aan het collectieve en defensieve karakter van het Alliantie, zoals vastgelegd in Artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag. De NAVO garandeert vandaag de verdediging van gedeelde waarden en principes waarop onze samenleving is gebouwd.

In de schoot van de NAVO zijn trans-Atlantische samenwerking en overleg rond veiligheid en defensie tussen de Europese Bondgenoten, de Verenigde Staten en Canada, essentieel. België stelt zich op als een solidaire en geloofwaardige partner en pleit ervoor dat de NAVO een gepast antwoord blijft vinden op nieuwe uitdagingen en dreigingen. Als gastland van de (civiel-militaire) hoofdzetel van NAVO in Brussel (Evere) en van het militair commando SHAPE in Bergen speelt België daarbij een cruciale rol, waarbij het op een loyale manier de onderling afgesproken steun verleent.

De NAVO maakt gebruik van een Strategisch Concept om haar strategie uit te lijnen. Het Strategisch Concept schetst het doel en de aard van de Alliantie, de fundamentele veiligheidstaken in een veranderende omgeving, en de uitdagingen en kansen die dit met zich meebrengt. Sinds 1949 zijn er acht Strategische Concepten gecreëerd. De laatste herziening, goedgekeurd op de Top van Madrid in juni 2022, herbevestigt dat het hoofddoel van de NAVO erin bestaat de collectieve verdediging van haar leden te waarborgen, op basis van een 360-gradenaanpak. Het schetst hiervoor drie essentiële kerntaken, namelijk afschrikking en verdediging, crisispreventie en -beheersing, en samenwerking op het gebied van veiligheid.
 

Afschrikking en verdediging is de belangrijkste kerntaak van NAVO. De NAVO huldigt het beginsel dat een aanval tegen één of meer van haar leden wordt beschouwd als een aanval tegen allen. Dit is het beginsel van collectieve verdediging, dat is vastgelegd in artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag.

NAVO is een defensief bondgenootschap: er mag geen twijfel bestaan over de kracht en de vastberadenheid van de organisatie om het geallieerd grondgebied te verdedigen, de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle bondgenoten te vrijwaren en elke aanval af te slaan. Dit is meer relevant dan ooit in de sterk gewijzigde veiligheidscontext sinds de niet-geprovoceerde Russische oorlog tegen Oekraïne. In een klimaat van strategische concurrentie zal de NAVO zijn globale radius vergroten om agressie onder welke vorm dan ook te ontraden, overeenkomstig de 360-gradenaanpak. De afschrikkings- en verdedigingshouding van de NAVO is gebaseerd op een afgewogen mix van nucleaire en conventionele capaciteiten, aangevuld met ruimte- en cybercapaciteiten. Dit is proportioneel en in overeenstemming met onze internationale verbintenissen. De NAVO zal militaire en niet-militaire instrumenten op evenredige, samenhangende en geïntegreerde wijze inzetten om te reageren op alle bedreigingen voor onze veiligheid op de wijze, het tijdstip en het gebied van de Alliantie’s keuze. In het Strategisch Concept worden Rusland en het terrorisme beschouwd als de twee grote, onderscheiden bedreigingen voor de Alliantie. De groeiende assertiviteit van China wordt omschreven als een “systemische uitdaging”.  

Het vergroten van de weerbaarheid is een integraal onderdeel van deze kerntaak. Door  te investeren in het vermogen van samenlevingen om zich te verdedigen tegen een breed scala van bedreigingen - van cyberaanvallen tot chemische, biologische, radiologische en nucleaire incidenten (CBRN), terrorisme, pandemieën en natuurrampen - pakken de Bondgenoten kwetsbaarheden aan die anders als hefboom kunnen worden gebruikt of die het doelwit zijn van tegenstanders. Weerbaarheid is daarom een belangrijk aspect van afschrikking door ontzegging: een tegenstander ervan weerhouden aan te vallen door hem ervan te overtuigen dat een aanval de beoogde doelstellingen niet zal bereiken. Weerbaarheid vereist nauwe civiel-militaire samenwerking, aangezien die van invloed is op het vermogen van de NAVO om haar missies uit te voeren en de mobiliteit van troepen en materieel te handhaven.

Militaire oefeningen zijn eveneens een integraal onderdeel van de afschrikkings- en verdedigingshouding van de NAVO, aangezien gezamenlijke militaire training een essentiële vereiste is om de paraatheid van het Alliantie op peil te houden en de interoperabiliteit te verbeteren. Informatie over militaire oefeningen is te vinden op de website van NAVO
 

De bondgenoten hebben er gemeenschappelijk belang bij om crises buiten het territorium van de Alliantie te beheersen en bij te dragen tot stabiliteit. Dit kan zowel militaire als niet-militaire maatregelen omvatten om het volledige spectrum van een crisis aan te pakken – voor, tijdens en na het conflict. De meest bekende interventie van NAVO in dit opzicht was deze in Afghanistan van 2001 tot 2021. Grote nog lopende operaties zijn de missies in Kosovo en Irak. De NAVO investeert ook in crisisrespons, paraatheid en crisisbeheersing door middel van regelmatige oefeningen, en kan hier bogen op ervaring, beproefde crisisbeheersingsprocedures en een geïntegreerde militaire commandostructuur.

De NAVO biedt het kader waarbinnen de Bondgenoten kunnen samenwerken en trainen om multinationale crisisbeheersingsoperaties te plannen en uit te voeren, vaak op korte termijn. De Bondgenoten beslissen per geval en bij consensus of zij een crisisbeheersingsoperatie aangaan. Centraal in deze aanpak staat menselijke veiligheid, met inbegrip van de bescherming van burgers en het beperken van schade aan burgers. De NAVO werkt daarom samen met andere internationale actoren zoals de Verenigde Naties en de Europese Unie om de bredere omstandigheden aan te pakken die instabiliteit in de hand werken, en draagt bij tot stabilisatie en wederopbouw.

De NAVO kan bij operaties en missies ofwel als eerste speler optreden, ofwel bijdragen aan de bredere inspanningen van de internationale gemeenschap. Doorgaans vallen deze operaties en missies onder een mandaat van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, waaraan ons land ook de voorkeur geeft. Informatie over de huidige operaties en missies is te vinden op de website van NAVO
 

NAVO huldigt een opendeurbeleid, in overeenstemming met Artikel 10 van het Noord-Atlantisch Verdrag, als uitdrukking van haar fundamentele waarden en haar strategisch belang bij Euro-Atlantische vrede en stabiliteit. De deur blijft openstaan voor alle Europese democratieën die de waarden van de Alliantie delen, die bereid en in staat zijn de verantwoordelijkheden en verplichtingen van het lidmaatschap op zich te nemen, en wier lidmaatschap bijdraagt tot onze gemeenschappelijke veiligheid. Aan toetreding gaat normaal gezien een lang proces van samenwerking en afstemming op NAVO-standaarden vooraf. Huidige aspiranten zijn Bosnië-Herzegovina, Georgië en Oekraïne.  

De NAVO werkt in verschillende formaten samen met andere partnerlanden en internationale organisaties, waaronder het Partnership for Peace programma, de Mediterrane Dialoog, het Istanbul Cooperation Initiative, en de globale partners. De bedoeling hiervan is het verbeteren van de veiligheid en het projecteren van internationale stabiliteit in onderlinge overeenstemming met partners. Op die manier wil de NAVO ook de op regels gebaseerde internationale orde versterken. De NAVO zal toenadering blijven zoeken tot landen in de ruimere omgeving en in strategische regio’s over de wereld, in zoverre dit bijdraagt tot de veiligheid van de Euro-Atlantische ruimte.

Via het fonds voor Defence and Related Security Capacity Building (DCB) wil NAVO de capaciteit en weerbaarheid van bepaalde bevoorrechte partners verhogen door de samenwerking nog beter af te stemmen op hun specifieke behoeften. DCB helpt de partners hun defensie- en aanverwante veiligheidscapaciteiten te verbeteren en hun weerbaarheid te versterken. Het kan verschillende soorten steun omvatten, gaande van strategisch advies over de hervorming van de defensie- en veiligheidssector, tot de ontwikkeling van lokale strijdkrachten via onderwijs en opleiding, of advies en bijstand op gespecialiseerde gebieden zoals beheer van ammunitie en kleine wapens, logistiek of cyberdefensie. België draagt in dit kader bij tot de financiering van programma’s met Irak, Tunesië, Jordanië en Mauritanië. Ook voor Moldavië en Georgië draagt ons land bij tot steun op maat tegenover de verhoogde Russische hybride dreiging na de inval in Oekraïne. Meer informatie over het DCB-instrument is te vinden op de website van NAVO
 

De NAVO en de Europese Unie (EU) delen strategische belangen en staan voor dezelfde dreigingen en uitdagingen. Daarnaast delen ze een meerderheid van de leden. De organisaties werken samen inzake verschillende onderwerpen waar hun belangen overlappen, zoals bij crisisbeheersing, vermogensontwikkeling en politiek overleg, alsook bij hybride dreigingen, terrorismebestrijding, oefeningen, operaties, en capaciteitsopbouw van oostelijke en zuidelijke partners. De EU is daarom een unieke en essentiële partner voor de NAVO.

Nauwe samenwerking tussen de NAVO en de EU is een belangrijk element in de ontwikkeling van een internationale 360-gradenaanpak in crisisbeheersing en operaties, aangezien deze aanpak een doeltreffende toepassing van zowel militaire als civiele middelen vereist. Verder is het ook cruciaal in de aanmoediging van meer Europese defensieverantwoordelijkheden. Europa moet de capaciteiten hebben en in staat zijn om zijn eigen verdediging op zich te nemen. NAVO-EU-samenwerking moet hierin samenhang en complementariteit verzekeren en onnodige duplicatie vermijden. Het trans-Atlantische partnerschap hoort namelijk niet te verzwakken, maar in evenwicht te worden gebracht en versterkt, door een grotere Europese militaire capaciteit ter beschikking van de NAVO en de EU te stellen.
 

Wapenbeheersing, ontwapening en non-proliferatie dragen sterk bij aan de doelstellingen van de Alliantie. De inspanningen van de Bondgenoten op het gebied van wapenbeheersing, ontwapening en non-proliferatie zijn erop gericht de risico's te verminderen en de veiligheid, transparantie, verificatie en naleving te verbeteren. Het fundamentele doel van de nucleaire capaciteit van de NAVO is om vrede te bewaren, dwang te voorkomen en agressie af te schrikken.

België onderschrijft nadrukkelijk alle geloofwaardige en doelgerichte inspanningen met het oog op een effectieve, wederzijdse en verifieerbare ontwapening in de wereld, zowel op nucleair als op conventioneel vlak. Het Strategisch Concept bevestigt dat het Bondgenootschap zich inzet om de omstandigheden te creëren voor een wereld zonder nucleaire wapens, terwijl het ook aangeeft dat zolang nucleaire wapens bestaan NAVO een nucleaire alliantie zal blijven. Op conventioneel vlak draagt de Alliantie bij tot coördinatie over wapenbeheersing via de High Level Task Force on Conventional Arms Control (voor meer details zie de NAVO-website: NATO - Topic: High-Level Task Force on Conventional Arms Control).

België blijft nagaan hoe het multilaterale non-proliferatiekader kan worden versterkt ondanks de bijzonder gespannen internationale context. Meer informatie over het engagement van onze diplomatie op dit vlak vindt u op onze website onder de rubriek Vrede en veiligheid.
 

De afgelopen decennia is de aard van oorlog drastisch veranderd. Concurrentie tussen grote mogendheden, terrorisme, conflicten tussen staten, cyberdreigingen en klimaatverandering vormen reële risico's en hebben vaak directe gevolgen voor individuen en gemeenschappen. Dit heeft geleid tot een verschuiving in het denken over veiligheidsbenaderingen.

De NAVO-aanpak voor Menselijke Veiligheid is een multisectoriële benadering van veiligheid die het primaire belang legt bij mensen. De aanpak steunt op vijf pijlers: de bestrijding van mensenhandel, de bescherming van kinderen in gewapende conflicten, het voorkomen van en reageren op conflict-gerelateerd seksueel geweld, de bescherming van burgers en de bescherming van culturele eigendommen. Mede dankzij de voortrekkersrol van België in dit thema, werd het belang van menselijke veiligheid voor de uitvoering van de drie kerntaken voor het eerst in het Strategisch Concept van 2022 vastgelegd.
 

Het promoten van vrouwen, vrede en veiligheid binnen NAVO is een ander belangrijk Belgisch actiepunt. WPS is een essentieel thema om de fundamentele waarden van NAVO te implementeren, met name individuele vrijheid, democratie, mensenrechten en de verplichtingen volgens het Charter van de Verenigde Naties.

De NAVO ontwikkelt sinds 2007 haar eigen beleid op grond van VN-resolutie 1325, dat gebaseerd is op een kader van drie leidende beginselen:

• Integratie, oftewel de aandacht voor de genderdimensie binnen alle activiteiten van de Alliantie;
• Inclusie, wat zowel een evenwichtige verdeling van mannen en vrouwen binnen de Alliantie en de nationale strijdkrachten betekent, als een betere inachtneming van de behoeften van vrouwen en mannen; en
• Integriteit, d.w.z. verantwoordingsplicht en naleving van internationale normen.
   

Meer informatie over de verschillende NAVO-dossiers is te vinden in het overzicht van de Madrid Top van juni 2022, of in het meer uitgebreide persbericht van de Brussel Top van juni 2021