Wapenbeheersing, ontwapening en non-proliferatie

Rol van de Verenigde Naties

De VN is het globale forum voor multilateraal overleg over wapenbeheersing.

Het Charter van de VN geeft zowel aan de Algemene Vergadering als aan de Veiligheidsraad een mandaat om voorstellen te formuleren over ontwapening en wapenbeheersing. Daarnaast zijn er een aantal VN-organen die zich specifiek op ontwapening richten. De Ontwapeningsconferentie en haar voorgangers in Genève liggen aan de basis van het Nucleair Non-proliferatieverdrag, het Kernproefstopverdrag en de verdragen die chemische en biologische wapens verbieden. In haar Eerste Commissie bespreekt de VN Algemene Vergadering ieder jaar de vooruitgang op vlak van wapenbeheersing en wordt er steun gezocht voor nieuwe initiatieven. Zo ligt de VN Algemene Vergadering aan de basis van het VN Actieprogramma tegen illegale handel in kleine wapens en het wapenhandelverdrag. Het VN Bureau voor Ontwapening (UNODA) levert de administratieve ondersteuning voor een hele reeks multilaterale en regionale wapenbeheersingsverdragen.

Vind meer info over de rol van de VN in wapenbeheersing bij de UN Office for Disarmament Affairs (UNODA).
 

Rol van de Europese Unie

Door middel van diplomatieke, technische en financiële steun helpt de EU bij de handhaving van internationale verdragen die nucleaire, chemische, biologische en conventionele wapens verbieden of beperken. De EU werkt samen met derde landen, internationale organisaties en het maatschappelijk middenveld om de wereldwijde wapenvoorraden te verminderen, te beveiligen en te voorkomen dat ze worden doorgesluisd naar criminelen of terroristen, en om de ontwikkeling van nieuwe wapens en technologieën te reguleren. De EU is, samen met haar lidstaten in hun nationale hoedanigheid, een van 's werelds grootste donoren op vlak van ontmijning.

De EU heeft ook een strategie tegen illegale kleine en lichte wapens en hun munitie en een strategie inzake massavernietigingswapens.

De EU onderneemt regelmatig gerichte diplomatieke demarches in verband met ontwapening en non-proliferatie, bijvoorbeeld om derde landen te overtuigen toe te treden tot de belangrijke wapenbeheersingsakkoorden zoals het Kernproefstopverdrag en het Chemische Wapenverdrag.

De beslissingen van de Raad van de EU met betrekking tot wapenbeheersing en exportcontrole worden voorbereid in specifieke raadswerkgroepen, respectievelijk de CONOP en COARM, waarin de specialisten van de lidstaten op maandelijkse basis met elkaar overleggen om tot gemeenschappelijke posities te komen.

De EU ondersteunt het EU-Non-Proliferation Consortium, een netwerk van academici en onderzoekers met specialisatie in non-proliferatie en ontwapening. Het Consortium ondersteunt en verspreidt wetenschappelijke publicaties, organiseert conferenties en workshops en brengt onderzoekers uit heel de wereld samen.

Ga voor meer info naar de website van Diplomatic Service of the European Union.
 

Rol van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE)

De OVSE richt zich op het verminderen van spanningen door middel van vertrouwenwekkende maatregelen en wapenbeheersingsverdragen. Met afspraken rond inspecties, rapportages en notificaties over militaire activiteiten tracht de OVSE de transparantie en het vertrouwen tussen haar lidstaten te bevorderen.

• Het Open Skies-verdrag staat landen toe om ongewapende verkenningsvluchten uit te voeren over elkaars grondgebied om militaire activiteiten te monitoren en zo vertrouwen op te bouwen. Tijdens deze vluchten kunnen beelden genomen worden, die kunnen gebruikt worden in internationale fora. De VS en Rusland hebben zich in respectievelijk 2020 en 2021 uit het verdrag teruggetrokken.  Desondanks blijft het verdrag functioneel, en de 32 overgebleven verdragsstaten blijven doorgaan met de implementatie ervan.
• Het Verdrag inzake Conventionele Strijdkrachten in Europa (CFE-verdrag) was een belangrijke pijler voor de veiligheid in Europa sinds de ondertekening in 1990. Het verdrag stelde limieten aan de hoeveelheden zware conventionele wapens die NAVO- en Warschaupactlanden mochten bezitten.  Het ging dan concreet om tanks, pantservoertuigen, artillerie, gevechtsvliegtuigen en helikopters.  Er was een verplichting om hierover gedetailleerde militaire informatie te delen, die dan geverifieerd kon worden door inspecties.  In 2023 zegde Rusland het verdrag echter formeel op. Als reactie hierop hebben de NAVO bondgenoten in 2024 de toepassing van het Verdrag opgeschort.  In tegenstelling tot de Russische definitieve opzegging, laat een opschorting toe om het Verdrag terug te activeren wanneer de omstandigheden het toelaten.
• Het Weens Document van de OVSE is een reeks overeenkomsten die gericht zijn op het bevorderen van vertrouwen en veiligheid tussen de deelnemende staten door middel van transparantie, rapportering, consultatie, inspecties en voorspelbaarheid in militaire activiteiten. 

Ondanks de grote uitdagingen blijft de OVSE een cruciaal onderdeel van de Europese veiligheidsarchitectuur.

Vind meer informatie over de rol van de OVSE in wapenbeheersing op website van de OVSE.
 

Rol van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)

De NAVO speelt de laatste jaren steeds meer een prominente rol op het gebied van wapenbeheersing.

Zo organiseert de NAVO een jaarlijkse cursus wapenbeheersing, met België als co-sponsor, en een jaarlijkse conferentie over massavernietigingswapens met relevante think tanks, industrie en academici. De NAVO biedt een platform waar bondgenoten over thema’s gedachten en posities kunnen uitwisselen. De NAVO houdt een vinger aan de pols over nieuwe technologieën (onder meer de impact van artificiële intelligentie), de ontwikkelingen in de ruimte en de uitdagingen van de actuele geopolitieke veiligheidssituatie.

De NAVO volgt relevante besprekingen in andere fora (OVSE, VN, EU) alsook bilaterale verdragen (zoals New START) nauwgezet op, en faciliteert ook de coördinatie tussen bondgenoten in aanloop naar en tijdens belangrijke evenementen. Tenslotte volgt de NAVO alle domeinen op van wapenbeheersing, zowel qua massavernietigingswapens als conventioneel. Met name in dit laatste domein speelt de NAVO een steeds actievere rol zoals bij de Russische terugtrekking uit het CFE-Verdrag (zie boven). De NAVO blijft inspanningen leveren voor het herstellen van de op regels gebaseerde internationale orde en de strategische stabiliteit.

Meer informatie over de rol van de NAVO in wapenbeheersing vindt u op de website van de NAVO.