België zet de problematiek van “transitionele justitie” op de agenda van de Veiligheidsraad

Vandaag houdt de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een debat over transitionele justitie. België, dat deze maand voorzitter is van de Veiligheidsraad, plaatst dit op de agenda. Door dit signaal wil ons land de strijd tegen straffeloosheid een versnelling hoger schakelen, met het uiteindelijke doel om maatschappelijke verzoening te stand te brengen.

Transitionele justitie is een verzamelnaam voor een hele waaier aan processen en mechanismen waarmee een samenleving probeert in het reine te komen met een erfenis van grootschalig misbruik. Het opzet van transitionele justitie is om aansprakelijkheid en rechtvaardigheid te waarborgen, en uiteindelijk, maatschappelijke verzoening tot stand te brengen.

Het concept maakte opgang in de jaren 1980 en 1990 als gevolg van een reeks democratiseringsprocessen in Latijns-Amerika en later Zuid-Afrika. Terwijl landen voordien met een veroordelende blik terugkeken naar het verleden, legden de nieuwe regeringen in deze landen het accent op maatschappelijke verzoening. In de nasleep van de conflicten in Rwanda en de Balkan breidde het toepassingsgebied zich verder uit naar het herstel van de rechtsstaat en het versterken van de mensenrechten.

Nationale transitionele-justitieprocessen

De Belgische diplomatie zet zich al jaren in om de strijd tegen straffeloosheid hoog op de internationale agenda te houden, onder andere via sensibilisering van internationale partners en organisaties en rechtstreekse steun aan nationale, hybride en internationale tribunalen – zoals het Internationaal Strafhof – en andere mechanismen die eenzelfde doel beogen. Dit engagement uit zich ook in de financiering van verschillende transitionele-justitieprojecten wereldwijd.

Het is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van het nationale niveau om antwoord te bieden op grove schendingen en misbruiken uit het verleden. Landen in transitie kiezen er veelal voor om een transitioneel-justitiesysteem op te zetten. Deze landen moeten daarbij optimale ondersteuning krijgen.

Voorbij strafrechtelijke vervolging

Transitionele justitie gaat verder dan strafrechtelijke vervolging alleen. Vanwege het groot aantal schendingen en de fragiele politieke context is het belangrijk om de zaak op een alomvattende manier aan te pakken om zo een duurzame verzoening te waarborgen. Daarom ligt de nadruk op vier complementaire componenten van transitionele justitie: waarheidsvinding, rechtvaardigheid, herstel of compensatie en ten slotte, garanties voor niet-herhaling.

Concreet pleit België voor een coherente en alomvattende aanpak inzake transitionele justitie, waarbij de grondoorzaken van de misbruiken uit het verleden worden aangepakt met het oog op het bereiken van een duurzame vrede.

Het debat vandaag in de Veiligheidsraad moet een forum bieden voor de uitwisseling van ervaringen en expertise en om concreet na te denken over de manier waarop de Veiligheidsraad, de missies van de Verenigde Naties en andere organisaties het best kunnen bijdragen tot een dergelijke aanpak. De minister van Buitenlandse Zaken en Defensie, Philippe Goffin, zal het debat, dat open is voor alle VN-lidstaten, voorzitten. Michelle Bachelet (hoge commissaris van de Verenigde Naties voor de Mensenrechten ), Francisco de Roux (voorzitter van de Commissie voor de Opheldering van de Waarheid, het Samenleven en de Niet-Herhaling van Colombia) en Yasmin Sooka (directeur van de Stichting voor Mensenrechten, Beheerder van het Desmond Tutu Vredescentrum en Voorzitter van de Commissie voor de Mensenrechten in Zuid-Soedan) zullen de Veiligheidsraad briefen.