H.M.K. Mathilde: ‘De SDG’s moeten bovenaan de mondiale agenda komen’

Interview - De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) vormen een routekaart naar een betere wereld in 2030. Er rest ons een kleine 10 jaar om de doelen te realiseren. Hoever staan we? We vroegen het aan Hare Majesteit de Koningin der Belgen, Pleitbezorgster voor de SDG’s van de Verenigde Naties.

  1. Laatst bijgewerkt op
Image
H.M.K. Mathilde en groep mensen houden SDG-logo's vast

H.M.K. Mathilde tijdens de Europese Ontwikkelingsdagen van 2018. Uiterst links vice-secretaris-generaal van de VN Amina J. Mohammed, uiterst rechts toenmalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo. © SPF AE/FOD BZ

In 2015 schaarden alle lidstaten van de Verenigde Naties (VN) zich achter de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s). In 17 doelen omschreven de VN een gedetailleerde routekaart naar een betere wereld in 2030. En dat hield onder meer in ‘een wereld vrij van armoede, honger, ziekte, waarin elk individu een vervullend leven kan leiden’.

De voorafgaande Millenniumdoelen (MDG’s, 2000-2015) golden enkel voor ontwikkelingslanden. De SDG’s echter werden “universeel”, zij gelden voor alle landen, Noord én Zuid. De thema’s zijn immers zo breed – milieu, klimaat, onderwijs, gender, armoede, duurzame consumptie… - dat we ze enkel sámen tot een goed einde kunnen brengen. Iedereen moet zijn steentje bijdragen. We’re all in this together, klonk het. Meteen werden de SDG’s een belangrijke leidraad voor het Belgisch binnen- en buitenlands beleid.

Image
Logo's van de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen

Een overzicht van de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s)

Ondertussen zijn we bijna 6 jaar verder. Voor verschillende SDG’s waren we goed op weg. Jammer genoeg heeft de COVID-19-pandemie een zware domper gezet op die vooruitgang. De VN heeft de resterende 10 jaar van het traject dan ook uitgeroepen tot Decade of Action. Nú moet het gebeuren.

Hare Majesteit de Koningin is al sinds 2016 actief als Pleitbezorgster voor de SDG’s van de Verenigde Naties. Zij is dan ook bij uitstek een eersterangsgetuige. We legden haar enkele vragen voor.

In 2016 vroeg toenmalig VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon u om SDG-pleitbezorgster te worden. Hoe vult u die rol in?

H.M.K. Mathilde: De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties vormen een complex en urgent actiepakket. Jammer genoeg heeft de covidpandemie hun uitvoering sterk afgeremd. Om  hun verwezenlijking te bespoedigen, moeten we absoluut keuzes maken, prioriteiten stellen en op meerdere niveaus actie ondernemen. We dienen ook zo goed mogelijk te communiceren over het belang van de SDG’s en hun hoogdringendheid.

Ik ijver dan ook voor die kwesties op Belgisch, Europees en internationaal niveau. Dat gebeurt voornamelijk tijdens terreinbezoeken – bijvoorbeeld in Jordanië, Ghana en Mozambique – die volledig gewijd zijn aan de SDG's, of op activiteiten van de VN in New York en Genève. Tijdens de lockdown was er intenser virtueel overleg, vooral met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het VN-Kinderfonds (UNICEF), maar ook met mensen die in het veld actief zijn.

Het Wereld Economisch Forum in Davos vormt eveneens een goede gelegenheid om met prominenten van uiteenlopende achtergrond te overleggen over duurzame ontwikkeling. En de nabijheid van de Europese instellingen in Brussel biedt evenzeer perspectieven. De jaarlijkse European Development Days, waar ook de VN aan deelnemen, zijn een belangrijke afspraak.

Maar ook eenmalige evenementen zijn belangrijk. Ik denk bijvoorbeeld aan de Global Education Meeting 2018 van de VN-Organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO), of aan de conferentie naar aanleiding van de 30ste verjaardag van het Kinderrechtenverdrag, beide in Brussel. Of aan de dialoog die het European Policy Center onlangs opzette over het belang van de SDG's in de postcovidrelance.

In België ben ik momenteel erevoorzitster van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling. Ik zie ook regelmatig actoren die zich inzetten voor de uitvoering van de SDG's en vaak van heel verschillende komaf zijn: het bedrijfsleven, verenigingen, universiteiten ... Ik stel vast dat het bewustzijn groeit en dat er heel wat nieuwe initiatieven op poten worden gezet, zelfs al blijven ze soms onder de radar.

Dankzij een nauw contact met de FOD Buitenlandse Zaken en met de permanente vertegenwoordigingen van België bij multilaterale organisaties kan ik regelmatig de balans opmaken van de prioriteiten inzake SDG’s en van eventuele nieuwe thema’s. Daarbij is de ondersteuning door de ambassades cruciaal, in het bijzonder voor het vlotte verloop van mijn terreinbezoeken.

Image
VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon schudt de hand van H.M.K. ​Mathilde

Toenmalig VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon nodigde in 2016 H.M.K. ​Mathilde uit om Pleitbezorgster te worden voor de SDG’s. © Rick Bajornas / United Nations Photo

Hoe worden de jongeren betrokken bij het SDG-verhaal? Welk advies zou u hen geven?

H.M.K. Mathilde: Studenten en jongeren in het algemeen spelen een sleutelrol bij de verwezenlijking van de SDG's. We moeten naar hen luisteren en hen ernstig nemen. Om hen te helpen de SDG's te realiseren, lijkt het me dan ook nuttig om sneller leer- en kennistools te ontwikkelen en te verspreiden.

Veel jongeren weten maar al te goed voor welke uitdagingen we staan en ze willen ze mee aangaan. En dat gaat verder dan de eigen vrienden- en kennissenkring. Ze zijn verbonden met jongeren van over de hele wereld, die hun zorgen delen. Bovendien zijn ze ongetwijfeld, meer dan de oudere generaties, bereid om hun mentaliteit te wijzigen en hun keuzes, waarden of consumptiegedrag bij te sturen.

Het is die wendbaarheid die we moeten onderhouden en aanmoedigen, om zo onze jongeren te vormen tot verantwoorde burgers. En uiteraard moeten ook de volwassenen hun verantwoordelijkheid nemen.

Welke SDG's liggen u extra nauw aan het hart?

H.M.K. Mathilde: Toen ik SDG-pleitbezorgster werd, moest ik niet van nul beginnen. Als erevoorzitster van UNICEF België en via de stichting die mijn naam draagt, ben ik altijd opgekomen voor de meest kwetsbaren uit onze samenleving, vooral dan kinderen en jongeren. Maar ook voor ouderen, die wereldwijd sterk getroffen zijn door de covidpandemie en die, vaker dan je zou denken, het slachtoffer worden van discriminatie.

Daarom is SDG3, “Goede gezondheid en welzijn”, en vooral dan de mentale gezondheid, een van mijn prioriteiten. U weet dat ik psychologe en logopediste ben van opleiding, en ik merk dat die mentale gezondheid in heel wat landen noch de nodige aandacht, noch de vereiste middelen krijgt. Stigmatisering en een gebrekkige toegang tot zorg blijven schering en inslag. De covidpandemie heeft ons geleerd hoe belangrijk mentaal welzijn is. Ik hoop dan ook dat uit dat bewustzijn systemen voor mentale gezondheid ontspruiten die voldoen aan de noden.

SDG4, “kwaliteitsvol onderwijs”, is een van mijn andere stokpaardjes. Zonder kwaliteitsvol onderwijs, zonder degelijke leraars en leraressen, komen het hele menselijke kapitaal en de ontwikkeling van een land op de helling te staan. Scholen krijgen aanzienlijk meer inschrijvingen, maar nog te vaak haken meisjes vroegtijdig af omdat ze jong huwen, zwanger zijn of moeten bijspringen in het huishouden.

Heel vaak ook is het onderwijs van erbarmelijke kwaliteit en bereiden scholen hun leerlingen slecht voor op de toekomst. In heel wat landen heeft de covidpandemie die problemen nog verergerd. Een pak gezinnen zagen immers hun inkomen drastisch dalen en de scholen moesten sluiten. Veel kinderen en jongeren zullen de studies die ze hebben moeten onderbreken, nooit hervatten.

Ook SDG5, “gendergelijkheid”, draag ik hoog in het vaandel, in het bijzonder de economische empowerment van vrouwen en meisjes en hun financiële integratie. Want die stelt hen in staat om hun eigen keuzes te maken en zelf hun leven te leiden.

Maar de SDG's zijn één en ondeelbaar. Om ze waar te maken, moeten we op alle fronten vooruitgang blijven boeken: armoede, klimaat, biodiversiteit, ongelijkheid, waardig werk ...

De VN hebben in totaal 17 SDG-pleitbezorgers. Werkt u met hen samen?

H.M.K. Mathilde: De secretaris-generaal van de VN kiest de SDG-pleitbezorgers. Hij doet dat niet enkel op basis van hun profiel, maar let daarbij ook op de verscheidenheid van hun engagementen en van hun achtergrond. Ze komen van alle horizonten: terreinactoren, zakenlui, sportmensen, politici, professoren, activisten ... Daardoor vullen ze elkaar mooi aan.

Bovendien zorgt die verscheidenheid ervoor dat ze heel uiteenlopende keuzes maken en over heel diverse netwerken beschikken, die ze kunnen inschakelen ten dienste van de SDG's. Elk jaar brengt de secretaris-generaal hen samen om de balans op te maken van hun acties en hun prioriteiten, maar ook om de complementaire bevoegdheden en netwerken op elkaar af te stemmen en hen in staat te stellen om hun acties te coördineren.

Image
H.M.K. Mathilde praat met vrouwen in Mozambique

H.M.K. Mathilde tijdens een bezoek aan Mozambique (2019) in haar hoedanigheid van SDG-pleitbezorgster. © Koninklijk Paleis

De covidpandemie had een ingrijpende en onmiskenbare impact op de SDG's. Welke signalen en getuigenissen hebben u het diepst geraakt?

H.M.K. Mathilde: Mijn talloze gesprekken met leerkrachten, docenten en zorgprofessionals hebben me doen inzien hoe diep de pandemie en de lockdown kinderen en jongvolwassenen hebben getroffen, vooral in hun mentale welzijn. Ik heb er ook een zaak van gemaakt me ter plaatse te vergewissen van de dramatische situatie in de woonzorgcentra en de bewoners hulp te verlenen.

De VN hebben overigens heel snel gewezen op de nevenschade in het zog van de covidpandemie: meer armoede en ongelijkheid, huiselijk geweld, de sluiting van scholen, de risico's op een terugval in de uitvoering van de SDG's, maar ook de negatieve impact op de mentale gezondheid, vooral dan bij jongeren.

Mijn virtuele gesprekken met de directeur-generaal van de WHO en met de WHO-regiodirecties voor Afrika en het Amerikaanse continent over de omvang van de pandemie en over de vaccinatieproblematiek waren bijzonder verhelderend. Ook de analyses van UNICEF over de gevolgen van de pandemie en de lockdown op kinderen waren heel leerrijk.

Ik sprak tevens met vertegenwoordigers van het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel uit verschillende Afrikaanse landen. Deze gesprekken bleken heel nuttig om inzicht te krijgen in de uiteenlopende situatie in elk van die landen en in de zware economische en sociale gevolgen van de gezondheidscrisis voor de mensen daar.

De pandemie heeft geleid tot het nieuwe VN-concept ‘build back better’: we moeten onze samenlevingen heropbouwen, maar ook beter maken dan voordien.

Hoe ziet volgens u die betere samenleving eruit? We hebben geen 10 jaar meer om de SDG's te halen. Hoe schakelen we een versnelling hoger?

H.M.K. Mathilde: In de relance kan het inderdaad aanlokkelijk zijn om de wereld herop te bouwen “zoals voordien”, op basis van vertrouwde, maar vaak ook achterhaalde principes. Maar het is meer dan ooit duidelijk dat we onze gewoonten moeten bijsturen zodat we klaar zijn voor de toekomst, klaar om gevat te reageren op de alarmbellen die afgaan.

Zo bouwen we samenlevingen op die economisch, sociaal en ecologisch veerkrachtig en duurzaam zijn, en die zich bewust zijn van hun onderlinge mondiale afhankelijkheid en van de nood aan internationale solidariteit. Samenlevingen die niemand in de kou laten staan.

Daarom is het interessant om het integratiepotentieel van de SDG's te benutten en ervoor te zorgen dat ze een nieuw referentiekader worden voor alle stakeholders. De Europese Green Deal en het kader voor de post-covidrelance binnen de EU hebben daar alvast het pad voor geëffend.

Image
H.M.K. Mathilde schudt de hand van Syrische vluchtelinge

H.M.K. Mathilde tijdens een bezoek aan Jordanië (2016) dat in het teken stond van de opvang van Syrische oorlogsvluchtelingen. © Koninklijk Paleis

De SDG's zijn nog niet alom bekend. Hoe kunnen we ze uitdragen naar het grote publiek en mensen aanmoedigen om er zelf toe bij te dragen?

H.M.K. Mathilde: Ik heb al gewezen op de dynamische rol die de privésector, de onderzoeks- en onderwijswereld, middenveldorganisaties en zeker ook de publieke sector kunnen spelen in de bevordering en uitvoering van de SDG's. Die inspanningen moeten we voortzetten en opvoeren, ook via partnerschappen tussen die actoren. En zeker ook op internationaal niveau. We moeten concrete middelen aanreiken, zodat iedereen zijn duit in het zakje kan doen.

Daarbij is het essentieel dat we het grote publiek goed informeren over de bestaande acties en oplossingen ten gunste van de SDG's, en over hun beschikbaarheid. Duurzame ontwikkeling moet stukje bij beetje bij iedereen dé referentie worden. Ook participatie-initiatieven op lokale schaal of op het werk kunnen daarbij helpen. Ten slotte moeten we eveneens inzetten op SDG-educatie op alle niveaus – van kleuterschool tot universiteit – zodat ze volop hun rol kunnen vervullen.

Wat wilt u nog verwezenlijken als SDG-pleitbezorgster? Bent u hoopvol over de toekomst?

H.M.K. Mathilde: We zijn zopas met onze neus op de feiten gedrukt, de uitdagingen blijven immens. De covidpandemie doet tal van vragen rijzen. Ze heeft ons er ook aan herinnerd dat er diepe kloven gapen binnen onze samenleving en tussen landen, en heeft er bovendien nieuwe geslagen.

We hebben dus nog een lange en lastige weg voor ons: de SDG's moeten bovenaan de agenda komen, ondanks de onzekere gezondheidscontext. Want we moeten nu eenmaal een hele achterstand en terugval goedmaken en onze koers aanhouden, rekening houdend met de lessen die we hebben getrokken.

Ik wil mijn taak als SDG-pleitbezorgster dan ook graag voortzetten. Over het algemeen heb ik de indruk dat het bewustzijn over duurzame ontwikkeling, of toch zeker over bepaalde aspecten ervan, groeit, maar het moet sneller. Op dat groeiende bewustzijn moeten we samen voortbouwen, met oog voor de twijfels en obstakels die op ons pad liggen.