Expo in Caïro onthult passie van Koningin Elisabeth voor Egypte

Onze ambassade in Caïro organiseerde een tentoonstelling over de reizen van Koningin Elisabeth naar Egypte, precies 100 jaar nadat ze aanwezig was bij de opening van het graf van Toetanchamon. Koningin Mathilde en Kroonprinses Elisabeth deden de trip van hun illustere voorouder over. 

Egypte, magisch land! Wie is er niet op zijn minst een beetje gefascineerd door de mysterieuze beschaving van het oude Egypte met zijn piramiden, tempels, koningsgraven en mummies? 

En die fascinatie bestond al in de 19de eeuw. Niemand minder dan onze toekomstige Koningin Elisabeth maakte in 1891 als 15-jarige een cruise naar Egypte, in gezelschap van haar beroemde tante Elisabeth (Sisi), keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije. Sindsdien bleef ze gepassioneerd door het oude Egypte. In 1911 – ze is dan 1 jaar Koningin der Belgen – trekt ze opnieuw naar Egypte, nu met haar echtgenoot Koning Albert I.

De meest bijzondere reis was toch wel die in 1923. Toen bezocht ze Egypte samen met haar zoon Leopold, de latere Leopold III. Howard Carter had toen net het onbeschadigde graf van farao Toetanchamon ontdekt, volgeladen met schitterende objecten. Het bezoek van Koningin Elisabeth en Kroonprins Leopold gold internationaal als de officiële opening van het koningsgraf.

Haar gids in 1923 was niemand minder dan de Belgische Egyptoloog Jean Capart, de vader van de Belgische egyptologie. Als herinnering aan het bezoek van de koningin aan het graf van Toetanchamon richtte hij in 1923 de Fondation Égyptologique Reine Élisabeth op, Belgiës befaamde onderzoeks- en studievereniging over het oude Egypte. 

Men mag gerust stellen dat de Belgische egyptologie mee op gang werd getrokken door Koningin Elisabeth en haar vriendschap met de ambitieuze en flamboyante Jean Capart. Dankzij Caparts talrijke initiatieven werd Brussel op een gegeven moment zelfs beschouwd als de wereldhoofdstad van de egyptologie.

In 1930 volgde een 3de reis, nu als officieel staatsbezoek samen met Koning Albert I, gevolgd door een privétrip. De koningin bezocht meerdere archeologische sites waar opgravingen aan de gang waren, weer uitstekend gegidst door Jean Capart.

Ondertussen schrijven we 2023, 100 jaar na de officiële opening van het graf van Toetanchamon in aanwezigheid van onze oud-koningin. Een ideale gelegenheid om dit gebeuren in de kijker te zetten met een heuse expo, vond onze ambassade in Caïro.

Egypte heeft onze collega’s in Caïro uitzonderlijk toegestaan om de expo te laten doorgaan op het gelijkvloers van het Paleis Empain. Dat in Egypte alom gekende iconische gebouw in hindoestijl werd tussen 1907 en 1911 opgetrokken in opdracht van de Belg Édouard Empain als onderdeel van de gloednieuwe buitenwijk Heliopolis (zie kader). Deze ‘Hindu Villa’ – zoals hij in Egypte bekend staat - werd jarenlang verwaarloosd maar onlangs toch gerestaureerd, onder meer met Belgische steun. Het paleis werd in 2020 officieel heropend om dienst te doen als museum gewijd aan de geschiedenis van Heliopolis. 

De tentoonstelling ‘1923-2023: Queen Elisabeth of Belgium in Egypt’ werd uitgewerkt door een team van Belgische historici en egyptologen, geleid door professor Marie Cécile Bruwier. Doel: een evocatie brengen van de 3 reizen van Koningin Elisabeth naar Egypte, met focus op 1923. Er bestaan immers heel wat foto’s van die reizen. Het team kon daarvoor niet alleen putten uit de archieven van het Koninklijk Paleis in Brussel, maar ook uit de bibliotheek van het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis in Brussel, het Fonds Capart en private archieven.

Er werden ook films getoond die bewaard bleven in Cinematek, het koninklijk filmarchief van België. Meer nog, een film van de aankomst van Koningin Elisabeth in het centraal station van Caïro in 1923 zal gedurende enkele dagen geprojecteerd worden op een reuzenscherm in datzelfde station!

De expo legde sterk de nadruk op de hechte culturele en economische banden tussen België en Egypte die al teruggaan tot de 19de eeuw. Ze herinnerde de Egyptenaren tevens aan de Belgische oorsprong van het iconische Paleis Empain. Ook de aanwezigheid van Belgische academici in de egyptologie in Egypte werd stevig in de verf gezet.

De expo kreeg des te meer cachet doordat Koningin Mathilde en Kroonprinses Elisabeth aanwezig waren bij de opening. Het Koninklijk Paleis had inderdaad besloten om – 100 jaar na datum – in de voetsporen te treden van Koningin Elisabeth. Kroonprinses Elisabeth werd trouwens vernoemd naar haar illustere betovergrootmoeder.

Koningin Mathilde en Kroonprinses Elisabeth bezochten ook een aantal Belgische archeologische onderzoeksprojecten in Egypte. Onder meer de beschilderde rotsgraven van faraonische hoogwaardigheidsbekleders in Al-Kab, in de Nijlvallei ten zuiden van Luxor. Dat onderzoeksproject geldt trouwens als beginpunt van een grote Belgische traditie in de egyptologie omdat Jean Capart het nog zelf in 1937 opstartte. Vandaag zijn de ULB en de ULiège er actief. Onze ambassade in Caïro hielp mee de koninklijke reis tot in alle details voor te bereiden.

De expo in Paleis Empain was hoe dan ook een schot in de roos. De Egyptische pers berichtte uitvoerig over het initiatief én over het bezoek van de Belgische koninklijke hoogheden. In België werd veel ruchtbaarheid gegeven aan de koninklijke reis naar Egypte. De expo bleek een unieke kans om het positieve imago van België in Egypte te versterken en de academische en culturele banden aan te halen. 

Ook gebeten door de Egyptemicrobe? Het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis organiseert van 31 maart 2023 tot 1 oktober 2023 een tentoonstelling over 2 eeuwen fascinerende archeologische ontdekkingen in het land van de farao’s en de totstandkoming van de Egyptische collectie van het museum.