Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire hulp

Een overzicht van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking

Ontwikkelingssamenwerking gaat veel verder dan het boren van putten en het bouwen van scholen. Maar veel van ons werk blijft weinig zichtbaar. Werken voor ontwikkelingssamenwerking betekent voor België werken aan een duurzame wereld zonder armoede, waarin elk individu eerlijke kansen krijgt en dit in een breder perspectief van vrede en veiligheid. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft als algemene doelstelling van duurzame menselijke ontwikkeling. Om dit doel te bereiken onderneemt zij acties die lokale initiatieven ondersteunen met het oog op duurzame en inclusieve economische groei, verbetering van de levensomstandigheden van de bevolking in partnerlanden en uitroeiing van armoede, sociale uitsluiting en ongelijkheid.

Onze ontwikkelingssamenwerking valt binnen het kader van de ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, die de 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling onderschreven. Dit is een universeel en wereldwijd programma voor duurzame ontwikkeling in het noorden en het zuiden, waarin, behalve de overheden, het maatschappelijk middenveld, institutionele actoren en de particuliere sector een belangrijke rol te spelen hebben.

De Belgische ontwikkelingssamenwerking werkt in dit kader ook in België, meer bepaald in om wereldburgerschap te bevorderen. Veel mondiale uitdagingen vinden immers ook hun oorsprong in rijke landen. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering, mondiale ongelijkheden of consumptiepatronen. In overeenstemming met de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling moeten alle landen hun beleid en modellen herzien voor meer welvaart voor iedereen, hier en elders, vandaag en morgen. Wat elders in de wereld gebeurt, heeft een enorme impact op ons leven en vice versa. Het is belangrijk dat Belgische burgers deze onderlinge afhankelijkheden kunnen begrijpen, kunnen ontcijferen wat er om hen heen gebeurt en in staat zijn, individueel en collectief, keuzes te maken en op een geïnformeerde, respectvolle en duurzame manier te handelen. Ons land stelt daarvoor aanzienlijke middelen ter beschikking en werkt samen met tal van partners.

Het aantal natuurrampen en complexe crisissen als gevolg van conflicten, is de afgelopen jaren sterk toegenomen, alsook hun impact. Lokale overheden, en zelfs nationale overheden, hebben niet altijd de capaciteit om deze rampen het hoofd te bieden. Deze crisissen veroorzaken niet alleen aanzienlijke schade wanneer ze zich voordoen, ze beschadigen ook het sociaal-economische weefsel en maken de slachtoffers van de verwoeste regio's afhankelijk van langdurige externe hulp. Bijgevolg en parallel met de inspanningen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, intervenieert België op het gebied van humanitaire hulp. Hoewel deze twee gebieden vergelijkbaar zijn, zijn er nog grote verschillen tussen deze vormen van interventies.

Het doel van humanitaire hulp is om een dringende, op behoeften gebaseerde respons te bieden met als doel levens te beschermen, menselijk lijden te voorkomen en te verlichten en de menselijke waardigheid te beschermen, wanneer dat nodig is en wanneer lokale actoren machteloos zijn, of niet wensen op te treden.

De implementatie ervan is gebaseerd op principes die als leidraad zullen dienen voor alle acties:

1. menselijkheid: iedereen moet onder alle omstandigheden humaan worden behandeld;
2. onpartijdigheid: humanitaire hulp wordt verleend zonder discriminatie en uitsluitend op basis van behoefte;
3. neutraliteit: de ondernomen actie kan geen enkele partij bevoordelen;
4. onafhankelijkheid: de doelstellingen van humanitaire hulp staan los van militaire, politieke, economische, religieuze of andere niet-humanitaire doelstellingen.

Het respecteren van deze principes zorgt ervoor dat iedereen in nood kan worden geholpen, maar het beschermt ook humanitaire actoren die niet voor de ene kant kunnen werken ten koste van de andere.

Tot slot, en om deze korte inleiding af te sluiten, is het belangrijk te benadrukken dat humanitaire hulp voortdurend in ontwikkeling is. De omvang, de aard en de reacties op crisissen hebben het humanitaire landschap ingrijpend veranderd. Het concept van noodhulp met onmiddellijke respons bij een ramp (vaak afgekeurd) is geëvolueerd naar een concept van hulp, vervolgens humanitaire hulp met een bredere principiële benadering (inclusief met name de hele fase van paraatheid voor rampen) en meer diverse instrumenten. Er wordt regelmatig nagedacht over het humanitaire systeem – waaraan België deelneemt – om de efficiëntie en relevantie ervan te verbeteren.

Waarom doen we dat?

Waarom laten we de armere bevolkingsgroepen niet aan hun lot over?

• Omdat we in deze situaties van armoede een verantwoordelijkheid dragen door ons koloniale verleden, dat een blijvende impact heeft gehad op zowel onze eigen samenleving als de gekoloniseerde samenlevingen. Het heeft gevolgen gehad ook voor de geopolitieke machtsverhoudingen die vandaag de dag nog steeds aanwezig zijn, vooral in economische termen.
• Omdat we op dezelfde planeet leven en ons gedrag en beleid (consumptie, landbouw, energie, handel, enz.) afhankelijk zijn van hulpbronnen uit de vier hoeken van de wereld en invloed hebben op het leven van andere mensen en levende wezens, zelfs aan de andere kant van de planeet. Daarbij komt dat de mondiale vraagstukken tegenwoordig nog complexer zij waar de risico's lager zijn en de kansen groter. Zowel in het noorden als in het zuiden moeten alomvattende maatregelen worden genomen, zodat ieder mens kan streven naar een waardig leven en toekomstperspectieven.
• Omdat we allemaal deel uitmaken van dezelfde gemeenschap, die van mensen. Humanitaire hulp is een morele verplichting en de fundamentele uitdrukking van de universele waarde van solidariteit tussen volkeren. Mensen die worden getroffen door gewapende conflicten, natuurrampen, gezondheidscrises, kunnen er vaak niet aan ontsnappen. Hulp verlenen, het leven of de waardigheid van deze mensen beschermen, is een getuigenis van onze solidariteit en onze menselijkheid. Daarom is het cruciaal dat internationale hulp wordt verleend zonder erbij na te denken.
• Omdat de overheid het goede voorbeeld moet geven. In België wordt het ontwikkelingsbeleid gecoördineerd door de Algemene Directie Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp (DGD) van de federale overheid. DGD beheert ongeveer 56% van het Belgische budget voor ontwikkeling, d.w.z. in 2021 een bedrag van ongeveer 1,7 miljard euro in 2021, waarvan 186 miljoen aan humanitaire hulp, bedroeg de officiële ontwikkelingshulp van België (het budget van DGD dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp + andere vormen van officiële hulp omvat) in 2021 een totaalbedrag van 2,6 miljard US dollar, wat 0,46% vertegenwoordigt van Bruto Binnenlands Product. België heeft dus nog niet de doelstelling bereikt om 0,7 van het bruto nationaal inkomen te besteden aan openbare ontwikkelingshulp, zoals voorzien door de wet van 19 maart 2013.

Met dit geld:

• Ondersteunen Belgische organisaties (de overheidsinstantie Enabel, maar ook maatschappelijke organisaties en institutionele actoren) en multilaterale organisaties hun lokale partners, zowel op het vlak van ontwikkelingssamenwerking als op dat van humanitaire hulp.
• Draagt België draagt, in samenwerking met de Verenigde Naties (VN), de Europese Unie (EU), andere landen, de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF), tot het vinden van wereldwijde oplossingen voor globale uitdagingen in verband met duurzame ontwikkeling en humanitaire vraagstukken.
• Steunt de Belgische ontwikkelingssamenwerking ook wetenschappelijke projecten, ontwikkelingsbanken, studiebeurzen, enz.

Medefinanciering, schuldverlichting, microkredieten, gouvernementele samenwerking, multilaterale samenwerking...

Ons werk wordt beschreven met veel vaktechnische termen. Achter deze termen gaan verschillende soorten concrete interventies schuil die het mogelijk maken om bijvoorbeeld te werken aan acties als de sanering van drinkwater of het terugdringen van de sterfte van jonge moeders. In alle gevallen is het essentieel dat onze samenwerkingsprogramma's worden gedefinieerd en gevormd in overeenstemming met de behoeften, prioriteiten en het beleid van de lokale bevolking, of ze nu worden vertegenwoordigd door regeringen, maatschappelijke organisaties, lokale autoriteiten, enz.

Bovendien kan ontwikkelingssamenwerking alleen de ongelijkheden niet verminderen en de eerbiediging van de mensenrechten in de wereld verbeteren. Diplomatie, handel, landbouw, migratie, milieu of veiligheid zijn allemaal gebieden die een grote impact hebben op ontwikkeling. Voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking staat het centraal om te zorgen voor meer coherentie tussen de verschillende Belgische beleidslijnen, zodat ze ook bijdragen tot de doelstellingen van duurzame ontwikkeling.

Bij natuurrampen, gewapende conflicten of gezondheidscrisissen wordt humanitaire hulp geactiveerd. Het doel is om rechtstreeks te reageren op de behoeften van de bevolking die door deze crisissen wordt getroffen wanneer regeringen niet kunnen of willen ingrijpen. Het kan bijvoorbeeld bestaan uit het uitdelen van voedsel en drinkwater, het leveren van tenten, rechtsbijstand voor mensen die hun land ontvluchten, toegang tot gezondheidszorg en medicijnen, het uitdelen van hulp bij geldtransfers om aan de meest dringende behoeften te voldoen, enz.

Hoe maken we hulp doeltreffend? 

Ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp zijn in de loop van tientallen jaren enorm geëvolueerd en hebben belangrijke lessen getrokken uit de uitvoering ervan in de praktijk. 

Ontwikkelingshulp kan doeltreffend zijn als deze gebaseerd is op de ontwikkelingsdynamiek en -plannen van de betrokken actoren en landen. Het moet resultaatgericht zijn, dat wil zeggen effecten voor rechthebbenden, gebaseerd zijn op duurzame partnerschappen en transparant zijn. 

Op humanitair vlak en op nationaal vlak heeft ons land beslist om een aantal specifieke ondersteuningsmiddelen te ontwikkelen die een gedifferentieerde en aangepaste aanpak mogelijk maken in kritieke periodes om te zorgen voor een snelle en flexibele financiering, een betere voorspelbaarheid en het delen van verantwoordelijkheden (burden sharing) binnen het wereldwijde systeem voor humanitaire hulp. Net als bij ontwikkeling, is het gericht op resultaten, vertrouwt het op sterke partnerschappen en zijn er verschillende systemen ontworpen om de transparantie te waarborgen. Ten slotte wordt, om de doeltreffendheid ervan te verbeteren, bij de financieringsbesluiten rekening gehouden met synergie, complementariteit en coördinatie tussen donoren, met name binnen de Europese Unie.

Op internationaal niveau is de context van humanitaire crisissen aanzienlijk geëvolueerd. Het aantal rampen en conflicten en de impact daarvan is sterk gestegen. Als gevolg van klimaatverandering, de wereldwijde voedselcrisis, bevolkingsgroei, verstedelijking en andere sociaal-economische verschijnselen, zal een groeiend deel van de wereldbevolking steeds vaker in een noodsituatie terechtkomen. Pandemieën, economische onzekerheden en conflicten leggen extra druk op de meest kwetsbare bevolkingsgroepen. Bovendien vereisen regionale crisissen een grotere interventiecapaciteit en meer coördinatie tussen humanitaire en ontwikkelingsactoren, donoren en ook tussen de verschillende landen van de betrokken regio. Naast de toenemende frequentie en omvang van humanitaire crisissen, wordt de operationele context voor het verlenen van humanitaire hulp steeds complexer. Kwesties met betrekking tot toegang tot kwetsbare bevolkingsgroepen, respect voor het internationaal humanitair recht en de bescherming van humanitair personeel (“humanitaire ruimte”) zijn brede onderwerpen van discussie en reflectie. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de internationale gemeenschap de effectiviteit van het huidige humanitaire systeem in twijfel trekt. Er is een meer strategische aanpak nodig om de nieuwe uitdagingen aan te gaan die de transformatie van humanitaire hulp met zich meebrengt, maar ook een uitwisseling van ervaringen om de impact ervan te versterken. Daartoe heeft de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties alle actoren die betrokken zijn bij de humanitaire respons uitgenodigd om te praten over de ondervonden ontwikkelingen en de (nieuwe) antwoorden die in de toekomst zullen moeten worden geboden.