Ontwapening en non-proliferatie

Militaire wapens zijn een onmisbaar instrument voor de bescherming van de veiligheid, vrijheid en vrede, mits ze worden gebruikt in overeenstemming met het internationaal recht, de mensenrechten en het internationaal humanitair recht. Daarnaast kunnen oorlogswapens conflict aanwakkeren en dood en vernieling zaaien. Omwille van deze ambivalentie is het noodzakelijk dat de productie, handel, opslag en gebruik van wapens gereguleerd en gecontroleerd worden. Staten moeten erover waken dat enkel wapens worden geproduceerd die volgens het internationaal recht kunnen gebruikt worden, dat ze bijdragen aan veiligheid, dat ze op een verantwoorde manier worden verhandeld, opgeslagen en gebruikt, en dat ze niet in handen komen van agressoren, terroristen, criminelen of oorlogsmisdadigers.

Daarom hebben staten beslist om bepaalde wapencategorieën op humanitaire gronden te verbieden, zoals chemische en biologische wapens, anti-persoonsmijnen en blindmakende laserwapens. Het is verboden om nucleaire wapens te testen en het bezit ervan is beperkt tot 5 staten. Er zijn afspraken met het oog op de vreedzame toepassing van opkomende technologieën, en om de illegale wapenhandel te bestrijden. Ook zijn staten beducht voor dure en destabiliserende wapenwedlopen die het objectief van vrede en veiligheid niet dienen. Akkoorden bevatten vaak afspraken over transparantie, vertrouwenwekkende maatregelen, hulp aan slachtoffers en wederzijdse samenwerking op het vlak van vreedzaam gebruik. De afgelopen halve eeuw werden er internationaal een reeks wapenbeheersingsovereenkomsten onderhandeld. Onderhandelingen werden zowel bilateraal, regionaal als multilateraal gevoerd. Sommige akkoorden zijn bindend, anderen meer vrijblijvend. Sommigen hebben verificatiemechanismen, anderen niet. 

De op regels en verdragen gebaseerde internationale orde staat momenteel sterk onder druk. De laatste jaren zijn er dan ook een reeks wapenbeheersingsakkoorden gesneuveld. Inmiddels zien we weer een toename van de bewapening en dreigen nieuwe wapenwedlopen zoals tijdens de Koude Oorlog. Als internationale regels hun kracht verliezen, neemt het belang van unilaterale machtsuitoefening toe. Dat is de context waarin veel landen, waaronder ook België, beslissen om hun militaire capaciteiten en bewapening te versterken.

Bewapening of ontwapening mogen geen doel op zich zijn. Het doel blijft het verhogen van de veiligheid en het beschermen van de vrede en de eigen vrijheid. Het is dus belangrijk om de resterende wapenbeheersingsarchitectuur in stand te houden en om nieuwe opportuniteiten te identificeren. Het feit dat verschillende wapenbeheersingsverdragen werden onderhandeld op momenten van grote spanningen in de Koude Oorlog kan een bron van optimisme vormen.

Wapenbeheersing gebeurt op verschillende manieren:

• Non-proliferatie is het tegengaan van de verspreiding van bepaalde wapencategorieën.
• Ontwapening is de effectieve eliminatie of reductie van bepaalde wapencategorieën.
• Strategische exportcontrole ziet toe op de internationale handel in militaire goederen en goederen voor dubbel gebruik (d.w.z. goederen die zowel een civiele als een militaire toepassing kunnen hebben).
• Saarnaast bestaan zijn er vertrouwenwekkende maatregelen in de vorm van afspraken rond transparantie van arsenalen, notificaties van raketlanceringen, enzovoort, die tot doel hebben het risico op escalatie te beheersen en de kans op misverstanden te verminderen.

U vindt meer informatie en duiding over de Belgische aanpak in de volgende rubrieken:

• conventionele wapens;
• massavernietigingswapens;
• de exportcontrole van strategische goederen;
• cyber-, ruimte-, en wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.

Rol van de Europese Unie

Door middel van diplomatieke, technische en financiële steun helpt de EU bij de handhaving van internationale verdragen die nucleaire, chemische, biologische en conventionele wapens verbieden of beperken. De EU werkt samen met derde landen, internationale organisaties en het maatschappelijk middenveld om de wereldwijde wapenvoorraden te verminderen, te beveiligen en te voorkomen dat ze worden doorgesluisd naar criminelen of terroristen, en om de ontwikkeling van nieuwe wapens en technologieën te reguleren. De EU is, samen met haar lidstaten in hun nationale hoedanigheid, een van 's werelds grootste donoren op vlak van ontmijning.

De EU heeft ook een strategie tegen illegale kleine en lichte wapens en hun munitie en een strategie inzake massavernietigingswapens.

De EU onderneemt regelmatig gerichte diplomatieke demarches in verband met ontwapening en non-proliferatie, bijvoorbeeld om derde landen te overtuigen toe te treden tot de belangrijke wapenbeheersingsakkoorden zoals het Kernproefstopverdrag en het Chemische Wapenverdrag.

De beslissingen van de Raad van de EU met betrekking tot wapenbeheersing en exportcontrole worden voorbereid in specifieke raadswerkgroepen, respectievelijk de CONOP en COARM, waarin de specialisten van de lidstaten op maandelijkse basis met elkaar overleggen om tot gemeenschappelijke posities te komen.

De EU ondersteunt het EU-Non-Proliferation Consortium, een netwerk van academici en onderzoekers met specialisatie in non-proliferatie en ontwapening. Het Consortium ondersteunt en verspreid wetenschappelijke publicaties, organiseert conferenties en workshops en brengt onderzoekers uit heel de wereld samen.